Cải họ Tiên Ti sang họ Hán

Việc thay đổi họ Tiên Ti thành họ Hán là một phần của công cuộc Hán hóa các dân tộc Ngũ Hồ, bắt đầu từ khi nhà Tây Tấn sụp đổ năm 316 khi kinh đô Trường An rơi vào tay Lưu Diệu của nhà Hán Triệu. ^{[1] [2]} Việc Hán hoá đạt đến đỉnh cao cường độ dưới thời Bắc Nguỵ Hiếu Văn Đế của triều đại Bắc Ngụy vào năm 496. ^[2]

Bối cảnh

Để chính thức hóa việc Hán hóa, một số hành động đã được Hiếu Văn Đế thực hiện trước khi đổi họ, bao gồm: ^[2]

• Năm 493, kinh đô được chuyển đến Lạc Dương, gần với đồng bằng nông nghiệp của người Hán hơn và xa rời nguồn gốc du mục.
• Vào năm 494, trang phục du mục bị bãi bỏ.
• Vào năm 495, ngôn ngữ du mục trong triều đình bị bãi bỏ.

Thay đổi

Bắc Ngụy ra lệnh rút gọn những họ Tiên Ti có từ hai đến ba âm tiết thành một đến hai âm tiết, chuyển thành họ Hán. Các nhà sử học sau này, bao gồm cả Nguỵ Thâu, một sử gia nhà Bắc Ngụy, tác giả của Ngụy Thư, nhận thấy rằng tên viết tắt theo kiểu Hán dễ viết hơn. Do đó, ông sử dụng cả họ đã Hoá hoá sau năm 496 ngay cả khi mô tả các sự kiện liên quan đến Bắc Ngụy trước năm 496.

Năm 534, Bắc Ngụy bị chia cắt thành Đông Nguỵ và Tây Nguỵ, dưới quyền hai quyền thần lầ lượt là Vũ Văn Thái và Cao Hoan. Vũ Văn Thái, cũng là một người Tiên Ti, đã cố gắng đảo ngược những thay đổi tên này và khôi phục lại tên gọi của người Tiên Ti. Vũ Văn Thái còn ra lệnh cho các quan lại và tướng lĩnh người Hán phải đổi ngược họ Hán thành họ Tiên Ti. Một số tướng lĩnh và quan chức đã đổi lại tên của họ thành họ Tiên Ti theo yêu cầu này, bao gồm cả người sẽ thống nhất Trung Quốc sau này là Tuỳ Văn Đế Dương Kiên (楊堅), phải cải sang tên Tiên Ti là Fuluruqen (普六茹堅, Phổ Lục Như Kiên),

Năm 557, Vũ Văn Giác, con trai Vũ Văn Thái, chính thức lật đổ nhà Tây Nguỵ để tự lập làm hoàng đế nhà Bắc Chu. Năm 577, Bắc Chu Vũ Đế Vũ Văn Ung sau khi thống nhất được miền Bắc, tiến tới thống nhất Trung Hoa thì một ngột qua đời. Con trai là Tuyên Đế Vũ Văn Uân để cho triều chính rơi vào tay nhạc phụ là Dương Kiên, một người Hán. vào gần cuối thời Bắc Chu đã khôi phục vĩnh viễn việc sử dụng tên Hán cho cả người Hán và Tiên Ti. Dương Kiên đã khôi phục vĩnh viễn việc sử dụng họ Hán cho cả người Hán và Tiên Ti. Để thỏa hiệp, có một số trường hợp ngoại lệ, ví dụ, gia tộc của vợ Dương Kiên là Hoàng hậu Độc Cô vẫn giữ nguyên họ Tiên Ti là Độc Cô và không đổi họ thành Lưu nữa.

Họ tương ứng

Dưới đây là danh sách các họ Tiên Ti được cải thành họ Hán:

Họ Tiên Ti			Họ Hán tương ứng			Chú thích
Hán Việt	Pinyin	Hán tự	Hán Việt	Pinyin	Hán tự
Thác Bạc	Tàbá	拓拔	Nguyên	Yuán	元	Họ hoàng tộc nhà Bắc Ngụy
Ất Chiên	Yǐzhān	乙旃	Thúc Tôn	Shūsūn	叔孫
Bạt Bạt	Bába	拔拔	Trưởng Tôn	Zhǎngsūn	長孫
Bạt Liệt Lan	Bálièlán	拔列蘭	Lương	Liáng	梁
Bát Lược	Bōlüè	撥略	Tô	Sū	蘇
Bộ Lục Cô	Bùliùgū	步六孤	Lục	Lù	陸
Bộc Lan	Púlán	僕闌	Phó	Pú	僕
Đạt Hề	Dáxī	達奚	Hề	Xī	奚
Độc Cô	Dúgū	獨孤	Lưu	Liú	劉	Sau được Tuỳ Văn Đế chấp thuận giữ nguyên
Hạ Lại	Hèlài	賀賴	Hạ	Hè	賀
Hạ Lâu	Hèlóu	賀樓	Lâu	Lóu	樓
Hệ Sỹ Hợi	Xìqíhǎi	係俟亥	Hợi	Hǎi	亥
Hột Cốt	Gégǔ	紇骨	Hồ	Hú	胡
Khâu Đôn	Qiūdūn	丘敦	Khâu	Qiū	丘
Khâu Mục Lăng	Qiūmùlíng	丘穆陵	Mục	Mù	穆
Ngốc Phát	Tūfà	秃髮	Nguyên	Yuán	源
Nhược Can	Ruògān	若干	Cẩu	Gǒu	苟
Nhược Khẩu Dẫn	Ruòkǒuyǐn	若口引	Khấu	Kòu	寇
Phổ	Pǔ	普	Chu	Zhōu	周
Sất La	Chìluó	叱羅	La	Luó	羅
Thị Liên	Shìlián	是連	Liên	Lián	連
Uất Trì	Yùchí	尉遲	Uất	Yù	尉	Sau được chấp thuận giữ nguyên
Vật Nữu Vu	Wùnǐuyú	勿忸于	Vu	Yú

Một số họ Tiên Ti không bị thay đổi

Một số bộ lớn của người Tiên Ti vẫn được giữ nguyên họ cũ mà không bị cải sang họ Hán. Việc này có thể do Hiếu Văn Đế đánh giá các họ này có mức độ giống người Hán đến một chừng mực không cần phải thay đổi. Những họ này bao gồm:

Hán Việt	Pinyin	Hán tự
Thổ Dục Hồn	Tǔyùhún	吐谷渾
Hạ Nhược	Hèruò	賀若
Na	Nà	那
Dữu	Yǔ	庾

Xem thêm

• Bách gia tính
• Họ Trung Quốc