Cờ tư lệnh

Cờ tư lệnh (tiếng Anh: commander chess) là một loại trò chơi dùng bàn cờ, do Đại tá, nhà văn Nguyễn Quý Hải người Việt Nam sáng tạo ra , dựa trên chiến tranh Việt Nam (1954-1975) ^[1][2]. Về luật chơi và hình thức chơi thì loại cờ này có thể phù hợp với mọi lứa tuổi^[3].

Cờ tư lệnh
Số người chơi	2
Độ tuổi	7
Thời gian chuẩn bị	< 2 phút
Thời gian chơi	Tùy điều lệ của giải đấu hoặc các bên
May rủi ngẫu nhiên	Không
Kỹ năng	Chiến thuật, Chiến lược

Bàn cờ

Cờ Tư lệnh đã đăng ký bản quyền và được Cục bản quyền tác giả văn học nghệ thuật, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam chính thức công nhận ngày 16 tháng 11 năm 2010^[4].

Bàn cờ

Bàn cờ hình chữ nhật, gồm 11 đường dọc và 12 đường ngang cắt nhau tạo thành 132 giao điểm. Có một khoảng trống ước lệ, đó là sông (màu xanh đậm). Sông nằm ngang, chia bàn cờ thành hai phần đối xứng bằng nhau gọi là chiến tuyến. Trên sông (chiến tuyến) có hai đoạn nước nông, dưới có nền đá, được gọi là ngầm. Phần còn lại của sông là nước sâu.

Phía bên trái bàn cờ của người chơi thứ nhất tức bên phải bàn cờ của người chơi thứ hai có hai dãy ô vuông chạy dọc suốt hai chiến tuyến được quy ước là biển (in màu xanh đậm).

Trục tung của bàn cờ được đánh số từ 0 đến 11. Trục hoành đánh số từ từ 0 đến 10. Gốc của trục tọa độ là góc dưới cùng bên trái bàn cờ bên vùng biển (đánh số từ 0).

Mỗi một giao điểm đều có tên tọa độ, tọa độ theo quy định đọc số trục tung trước, số trục hoành sau. Điểm gốc là 0,0, điểm cao nhất là 11,10. Cách ghi và đọc mẫu tọa độ một số điểm trong hình 1 Ví du: điểm 3,5 (ba năm); điểm 0,0 (không không); điểm 0,7 (không bảy); điểm 0,10 (không mười); điểm 11,10; điểm 11,0; điểm 8,4 (tám bốn).

Quân cờ

Quân cờ cờ tư lệnh hình tròn như cờ tướng. Có 38 quân, 19 quân Đỏ, 19 quân Xanh bao gồm 11 loại quân tượng trưng cho các quân binh chủng hiện đại: quân bộ binh (2), pháo binh (2), công binh (2), xe tăng (2), cao xạ (2), không quân (2), hải quân (2), sở chỉ huy (2), tên lửa phòng không (1), dân quân (1), tư lệnh (1). Quân cờ của bên Xanh hoặc bên Đỏ, chỉ khác nhau về màu sắc, còn ký hiệu biểu tượng, cách đi và cách ăn quân đối phương của chúng hoàn toàn giống nhau.

Quân cờ	Ký hiệu	Biểu tượng	Số lượng mỗi bên
Tư lệnh	★		1
Bộ binh	B		2
Xe tăng	T		2
Dân quân	D		1
Công binh	C		2
Pháo binh	A		2
Cao xạ	F		2
Tên lửa	L		1
Không quân	K		2
Hải quân	H		2
Sở chỉ huy	S		2

Quân Đỏ gắn với ngôi sao vàng nền đỏ (miền Bắc) tượng trưng cho Việt Nam, quân Xanh lại gắn với sao trắng trên nền xanh lam tượng trưng cho Mỹ. Quân đỏ luôn ở phía Bắc của dòng sông và luôn là bên được đi trước. Quân xanh lam luôn ở phía Nam dòng sông và luôn đi sau.

Trong số 19 quân, có hai quân sở chỉ huy, chỉ đứng tại chỗ làm vật cản, không được đi và ăn quân đối phương. Trong số 11 loại quân, có 10 loại quân là quân đơn và một loại là quân tổ hợp, quân 3 trong 1, đó là quân hải quân vì trên tàu chiến của hải quân có ba loại hỏa khí: tên lửa hải đối hải, pháo hạm (đối đất) và cao xạ (đối không).

Với đối tượng là học sinh tiểu học và với đối tượng là cộng đồng chơi trực tuyến trên mạng được chơi với đội hình cơ bản rút gọn: mỗi bên bỏ bớt 2 quân công binh (có hình cầu phao), vậy mỗi bên chỉ còn 17 quân.

Nguyên tắc chơi

Bài chi tiết: Hướng dẫn chơi cờ Tư lệnh

Luật chơi, đi và ăn quân trong Cờ tư lệnh: các quân chỉ có thể đi ngang, dọc, chéo theo trục toạ độ. Không có quân đi hình chữ L như quân Mã trong cờ vua hay cờ tướng. Có thể cõng nhau đi, có thể ăn quân phải thế chỗ, cũng có thể đứng tại chỗ ăn quân, ăn được cả quân trên trời và quân dưới đất. ^[5]

Các ký hiệu sử dụng khi ghi biên bản hoặc phân tích ván đấu:

• Ăn quân: @
• Ăn không di chuyển @… (có gạch ba chấm)
• Máy bay bị cháy @" (ngoặc kép nét đậm)
• Đi quân _ (gạch ngang dưới dài)
• Chiếu >
• Chiếu bí ^ (Không chỉ chiếu hết tư lệnh, mà chiếu hết cả hải chiến, không chiến...)
• Một đổi một ><
• Phong anh hùng H K B (Ký hiệu đậm nét)
• Nước đi tốt +
• Nước đi xuất sắc ++
• Nước đi không chính xác ?
• Nước đi sai lầm -
• Nước đi sai lầm nghiêm trọng --
• Cờ hòa =
• Bị thua !!
• Sai luật $ ^[6]

Đón Nhận

Tác giả Nguyễn Quý Hải (đứng) đang hướng dẫn hai người lính chơi cờ tư lệnh

Cờ tư lệnh được xem là "một môn thể thao trí tuệ của Việt Nam.... Bàn cờ của Cờ Tư lệnh mang đặc điểm tổng quát của một cuộc chiến , các quân cờ thể hiện các quân binh chủng hiện đại. Với đặc điểm đó, Cờ Tư lệnh không chỉ mang đặc điểm của lịch sử chiến đấu của dân tộc mà còn mang hơi thở của thời đại" và được chú ý "xây dựng và cổ vũ phong trào" trong giới bộ đội.^[7] Tiểu đoàn 6, trường Sĩ quan Chính trị là đơn vị thành lập Câu lạc bộ cờ Tư lệnh đầu tiên. Vào ngày 21 tháng 12 năm 2014, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam phối hợp cùng Liên đoàn Cờ Việt Nam tổ chức Hội thi cờ Tư lệnh cấp thành phố lần đầu tiên tại Hà Nội.^[7]

Sau khi cờ tư lệnh được Cục Bản quyền tác giả cấp chứng chỉ, cờ tư lệnh đã nhanh chóng được Rene Gralla chuyên gia cờ Quốc tế (truyền thông Cộng hòa Liên bang Đức) phỏng vấn^[8]. Bài trả lời 32 câu hỏi phỏng vấn của tác giả cờ tư lệnh đã thu hút được sự quan tâm của nguyên Tổng bí thư Đảng CSVN Lê Khả Phiêu và cộng đồng.^[9]

Hiện nay luật chơi cờ tư lệnh đã được phổ biến tới các trường tiểu học Mai Dịch, Hồ Tùng Mậu; các trường THCS Ban Mai, Phúc Diễn, Đại Mỗ; Trường Sĩ quan Chính trị, học viện Thanh thiếu niên, khu Trung tâm Huấn luyện quân sự quốc gia Miếu Môn và lớp tập huấn cờ tư lệnh toàn quốc tại Đà Lạt. Đã được trường trung học ở Đức, ở Thụy Sĩ giới thiệu. Có nhiều clip phổ biến luật chơi cờ trên mạng toàn cầu. Rick Ancientchess Hoa Kỳ đã dựng 10 clips trực tiếp giảng luật chơi và các bài tập về cờ tư lệnh cho cộng đồng thế giới nói tiếng Anh^[10].

Trong nước (theo truyền thông chính thống):

• Báo chí, bảo tàng, và các sự kiện thường nhấn mạnh Cờ Tư Lệnh như một trò chơi trí tuệ “made in Vietnam”, gắn với tinh thần yêu nước và nghệ thuật quân sự.
• Hầu hết các bài viết phổ biến (ví dụ trên báo Hànộimới, QĐND) chỉ nói về luật chơi, nguồn gốc, giá trị giáo dục, chứ không phân tích khía cạnh chính trị – ý thức hệ.
• Do đó, phần đông công chúng trong nước, đặc biệt là giới trẻ, tiếp nhận trò chơi như một sản phẩm văn hóa – giáo dục, ít khi đặt vấn đề về tính một chiều hay biểu tượng chính trị ẩn sau nó.

Ngoài khung chính thống (hải ngoại, giới nghiên cứu, người quan sát độc lập):

• Một số người, đặc biệt là cộng đồng hải ngoại hoặc những ai quan tâm đến ký ức chiến tranh, nhận ra ngay tính chính trị:
• Quân Đỏ = chính thống (miền Bắc).
• Quân Xanh = Mỹ (thay vì Việt Nam Cộng hòa).
• Miền Nam bị “xóa khỏi bàn cờ”.
• Họ coi đây là một ví dụ điển hình của “ký ức một chiều” – tức là trò chơi không chỉ là giải trí mà còn củng cố cách kể chuyện lịch sử của bên thắng cuộc.

Xem thêm

• Cờ tướng
• Cờ úp
• Cờ vua
• Shogi
• Janggi
• Saturanga
• Cờ vây
• Cờ ca-rô
• Cờ toán Việt Nam
• Cờ đam
• Cờ gánh