Di tích về thời Đinh

From Wikipedia, the free encyclopedia

Di tích về thời Đinh
Remove ads

Di tích thời Đinh là hệ thống các di tích ở Việt Nam có lịch sử hình thành từ thời nhà Đinh hoặc có ở thời đại khác nhưng thờ các nhân vật lịch sử thuộc thời nhà Đinh, triều đại phong kiến tập quyền đầu tiên.

Thumb
Di tích Đền Thánh Mẫu (Thái Bình), nơi thờ một Hoàng hậu vợ Vua Đinh Tiên Hoàng
Thumb
Cửa Đông vào Đền Đinh Lêcố đô Hoa Lư

Nhà Đinh là triều đại phong kiến trong lịch sử Việt Nam bắt đầu năm 968, sau khi Đinh Tiên Hoàng dẹp xong loạn 12 sứ quân, lập ra nhà nước Đại Cồ Việt với kinh đô ở Hoa Lư và kết thúc năm 980 khi con của Đinh Tiên HoàngĐinh Phế Đế nhường cho Lê Hoàn. Nhà Đinh là triều đại mở đầu chế độ phong kiến tập quyền và thời kỳ giành độc lập tự chủ lâu dài của đất nước Việt Nam. Hệ thống các di tích thời Đinh tập trung nhiều ở vùng lãnh thổ Đại Cồ Việt xưa, tức là các tỉnh khu vực châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ ngày nay.

Remove ads

Tổng quan

Các di tích thời Đinh có thể chia thành các nhóm Di tích hình thành từ thời Đinh và Di tích thờ nhân vật thời Đinh, phần lớn là các đền, đình, chùa, miếu thờ các nhân vật lịch sử.

  • Di tích hình thành từ thời Đinh: Di tích hình thành từ thời Đinh chỉ có ở nửa phía Bắc Việt Nam, các tỉnh từ Hà Tĩnh trở ra nằm trong phạm vi ranh giới nước Đại Cồ Việt xưa, tập trung nhiều ở di tích cố đô Hoa Lư.
  • Di tích thờ nhân vật thời Đinh: Di tích thờ nhân vật thời Đinh được xây dựng ở nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau và có ở nhiều nơi nhưng tập trung nhiều hơn cả ở vùng ranh giới Đại Cồ Việt xưa.
  • Lê Hoàn cũng là vị tướng thời Đinh nên các di tích liên quan đến nhân vật lịch sử này và các vị tướng nhà Đinh sau tiếp tục theo giúp nhà Tiền Lê ở giai đoạn đã thay ngôi nhà Đinh thì vẫn xét vào di tích thời Đinh.
Remove ads

Danh sách di tích

Dưới đây danh sách các di tích thời Đinh phân theo các nhóm được cập nhật:

Di tích thờ thái hậu, hoàng hậu, công chúa

Danh sách các di tích thờ hoàng thân nhà Đinh, không tính các di tích như đền Phất Kim, Phủ Bà Chúa, chùa Bà Ngô đã thống kê vào nhóm cố đô Hoa Lư:

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ Vua Đinh Tiên Hoàng

Dưới đây là danh sách di tích thờ Vua Đinh Tiên Hoàng không tính các di tích đền Vua Đinh, đình Yên Trạch, đình Yên Thành đã kê vào nhóm di tích cố đô Hoa Lư

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ 12 sứ quân

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích cố đô Hoa Lư

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ tướng nhà Đinh ở Hà Nội

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ tướng nhà Đinh ở Ninh Bình

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ tướng nhà Đinh ở Hưng Yên

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ tướng nhà Đinh ở Hải Phòng

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích thờ tướng nhà Đinh ở miền Trung

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...


Di tích thờ tướng nhà Đinh ở nơi khác

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...

Di tích có dấu ấn thời Đinh

Thêm thông tin Tên di tích, Xã, huyện ...
Remove ads

Phân bố di tích

Ninh Bình, quê hương nhà Đinh và là nơi đặt kinh đô Hoa Lư nên có mật độ di tích thời Đinh dày đặc khắp tỉnh, phản ảnh đa dạng về dấu tích kinh đô Hoa Lư, các căn cứ quân sự, cuộc đời, sự nghiệp Vua Đinh Tiên Hoàng, hoàng tộc nhà Đinh và các vị tướng. Có trên 300 di tích thờ danh nhân thời Đinh như ở khu cố đô Hoa Lư; Quần thể di tích thờ Vua Đinh ở Ninh Bình nằm ở các vùng Ý Yên, Gia Viễn, Nho Quan, Thanh Liêm, Kim Bảng cũ; các nơi thờ tướng lĩnh nhà Đinh như Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Lê Hoàn, Cao Lịch, Trần Lãm,...

Hà Nội hiện thống kê được 112 di tích thời Đinh, tập trung nhiều ở các vùng Ứng Hòa: 16 di tích, Thanh Trì: 14 di tích, Gia Lâm: 14 di tích, Quốc Oai: 9 di tích, Thanh Oai: 7 di tích, Phú Xuyên: 6 di tích, Long Biên: 6 di tích. Hà Nội là quê hương của 40 vị tướng nhà Đinh, tiêu biểu như: 3 anh em họ Cao ở Quốc Oai; Cao Quang Vương, 3 anh em họ Phạm: Phạm Tích, Phạm Thánh, Phạm Thành, 3 anh em người trang Vân Đình ở Ứng Hòa; Đào Trực ở Hoài Đức; Đương Giang ở Đông Anh; Hà Khôi, Hoàng Thông ở Thanh Oai, 6 anh em trai họ Nguyễn ở Phú Xuyên,... Hà Nội là nơi sinh trưởng và lập nghiệp của các sứ quân: Nguyễn Siêu, Đỗ Cảnh Thạc, Ngô Nhật Khánh, rất nhiều vùng ở Hà Nội là các căn cứ quân sự thời 12 sứ quân của các vị tướng nhà Đinh. Đặc biệt Hà Nội có 2 đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng là đền Hoàng Đế ở xã Hợp Thanh, Mỹ Đức và đền Bách Linh ở Ứng Hòa đều là nơi ghi dấu Vua dừng chân tuyển quân lính. Ở Ứng Hòa còn có đền thờ Hoàng hậu Nguyễn Thị Sen được phong là Bà tổ nghề may ở Việt Nam. Ở Sơn Tây còn có đình Phù Sa thờ công chúa Đinh Phù Dung và phò mã Trương Quán Sơn có công phá Tống bình Chiêm,...

Hưng Yên là nơi gắn liền với sự nghiệp đánh dẹp, thu phục 3 sứ quân Phạm Bạch Hổ, Lã Đường và Trần Lãm nên có hàng trăm di tích về thời Đinh. Nhân dân vùng Kỳ Bố Hải Khẩu đã có công lao rất lớn để tạo tiền đề cho sự nghiệp thống nhất đất nước của Đinh Tiên Hoàng. Đây là nơi Đinh Bộ Lĩnh gia nhập lực lượng của sứ quân Trần Lãm, tạo dựng mối liên kết làm bàn đạp đánh dẹp các sứ quân.[131] Đặc biệt Thái Bình có đền thờ và lăng mộ Đinh Triều Quốc Mẫu Đàm Thị là thân mẫu Vua Đinh Tiên Hoàng và có đền Thánh Mẫu là nơi thờ Hoàng hậu nhà Đinh Đinh Thị Tỉnh.

Hải Phòng dù không có sứ quân nào chiếm đóng nhưng là quê hương của hơn 30 vị tướng thời Đinh: Võ Trung, Trương Phương, Trương Tề, Trương Tụy, Phạm Quảng, Cao Phúc, Đào Tế, Đào Lai, Đào Độ, Cao Minh, Đặng Chân, Trịnh Thị Khang, Đặng Trí, Đặng Sỹ Nghị, Đặng Sỹ Phan, Đặng Sỹ Lẫm, Hoàng Trung, Hoàng Chí, Hoàng Uy, Nguyễn Phấn, Đinh Văn Cung, Nguyễn Trọng, Nguyễn Quý, Phạm Hạp, Phạm Cự Lượng, Phạm Nhật, Trình An Tể, Trịnh Minh, Trịnh Lương, Trịnh Nguyên, Trịnh Khang,... Các di tích phản ánh lực lượng hùng hậu nhân dân Hải Phòng đã theo các tướng gia nhập quân đội của Đinh Bộ Lĩnh như: Võ Trung có hơn 10000 quân lính, Phạm Hạp có 2000 lính, Đặng Sỹ Nghị có 6000 lính, Đào Ngọc Sâm có 2000 lính, Đinh Văn Cung có hơn 100 lính,... Những di tích ở vùng đất này cũng có dấu tích của các sứ quân Trần LãmPhạm Bạch Hổ.

Nghệ An gắn với sự nghiệp của quan thứ sử Đinh Công Trứ và các tướng nhà Đinh như Cao Các, Võ Trung, Ngô Xương Xí nên có 16 di tích, tiêu biểu như đền thờ Hồ Hưng Dật ở xã Ngọc Sơn, huyện Quỳnh Lưu thờ người giúp vua Đinh dẹp loạn. Ở xã Quỳnh Hoa, Quỳnh Lưu có đền Cửa Gan và ở xã Hưng Long, Hưng Nguyên có đền Xuân Hòa thờ tướng Cao Các. Theo Ngọc phả, Đại vương là vị tướng mưu lược, có công giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, đánh đuổi quân Chiêm Thành. Sau khi ông mất, nhà Đinh thương tiếc cho lập đền thờ. Các triều vua về sau đã phong sắc cho ông là "Thượng thượng đẳng tối linh Tôn Thần." Võ Trung là tướng nhà Đinh có công đánh dẹp Chiêm Thành và mất ở núi Mộ Dạ nên được dân Hoan Châu tôn thờ.

Bắc Ninh có gần 30 nơi thờ tướng lĩnh nhà Đinh và các sứ quân như đình Đông Cốc, Thuận Thành thờ Linh Thông đại vương. Đình Đại Vi, Nghè Gạ, Nghè Nối ở làng Đại Vi xã Đại Đồng thờ ba vị thần là Chàng Ngọ, Chàng Mai và Bạch Đa. Miếu Cửu Tướng Quân ở Thuận Thành thờ 9 vị trung thần thời Đinh. Đền Du Tràng ở xã Giang Sơn, Gia Bình thờ Lang Công và Chiêu Công là tướng nhà Đinh. Đình Phú Trên và đình Phú Dưới ở Phú Hòa Lương Tài thờ 3 vị tướng quân thời Đinh. Bắc Giang có 5 di tích thời Đinh. Tiêu biểu nhất là Đình Đông Trước ở xã Mai Đình, Hiệp Hòa là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, thờ Bạch Tượng thời nhà Đinh; Đình Hoàng Phúc thờ 3 vị Thần từ thời Vua Đinh Tiên Hoàng: Lâm Giang phụ quốc chi thần, Bảo Vũ Hộ chi thần, Anh La đôn khác có công giúp Vua dẹp loạn 12 sứ quân; Đình Nội Hương thờ Đương Giang Đại Vương; Đình Đoan Bái thờ Lý Cương Nghĩa, Đào Thiên Nương có công giúp Đinh Tiên Hoàng đế đánh dẹp 12 sứ quân...

Thanh Hóa có 12 nơi thờ tướng lĩnh thời Đinh như: di tích Phủ Vạn (xã Tiến Nông, Triệu Sơn) thờ ba vị tướng Trần Công Hoan, Trần Công Huân và Trần Công Tiếu; đình Tam Lạc ở căn cứ Bình Kiều thờ tướng Cao Sơn là những người có công giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn sứ quân của Ngô Xương Xí.[89] Đền thờ Trình Minh thuộc thôn Ngọc Xuyết, xã Hà Châu, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa thờ người khởi tổ của dòng họ Trình ở làng Xuyết Khu xưa và là người có công lập nên làng Ngọc Xuyết và giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn. Đặc biệt, Xứ Thanh là nơi đặt căn cứ của thủ lĩnh Ngô Xương Xí trong số 12 sứ quân. Nơi đây ghi nhận Vua Đinh Tiên Hoàng đã về đây thực hiện công cuộc dẹp loạn và được nhân dân ủng hộ. Đền thờ Vua Đinh ở làng Quan Thành, xã Thọ Tân, huyện Triệu Sơn và Nghè Xuân Phả thờ Hoàng hậu Dương Thị Nguyệt minh chứng cho những đóng góp của đất và người Xứ Thanh với triều đại nhà Đinh.

Phú Thọ có hơn 20 di tích liên quan đến triều đại nhà Đinh trên địa bàn. Khi Đinh Bộ Lĩnh về đây dẹp loạn họ Kiều, được người Phú Thọ hưởng ứng và theo giúp rất đông. Tiêu biểu như Bùi Quang Dũng đã tụ tập được 600 quân binh tại Phong Châu gia nhập với lực lượng Hoa Lư.[132] và Lý Mộc Trang người Thanh Ba đã dung nạp 300 người ở huyện Tam Nông cùng tham gia quân đội Hoa Lư. Thần phả đình Đông Thượng ở Đông Thành, Thanh Ba cho biết họ Vi làng Đông Thành đã giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân.[94] Đền Phú Động ở Sơn Cương, Thanh Ba thờ Bạch Quốc, tướng dưới thời Đinh Tiên Hoàng, là người làng Phú Động có công theo giúp Đinh Bộ Lĩnh đánh dẹp sứ quân Kiều Thuận. Đình Tề Lễ ở Cao Xá, Lâm Thao thờ Hoàng Định, người theo về với Vua Đinh đi dẹp loạn 12 sứ quân và được phong chức quan đóng trước thành cũ của Kiều Công Hãn. Đặc biệt Phú Thọ hiện có 03 đình thờ Đinh Bộ Lĩnh là đình Nông Trang, đình Vân Cơ ở Việt Trì hay đình Sóc Bai ở xã Lạc Thủy phía nam của tỉnh. Khu vực Vĩnh Phúc cũ nổi bật nhất là cụm di tích đền Gia Loan thờ sứ quân Nguyễn Khoan, thờ tướng nhà Đinh có đình Bồ Lý, xã Bồ Lý, huyện Tam Đảo thờ 2 vị thành hoàng làng: Giang Khẩu Hộ Sát Linh Thính và Giản Sơn Linh Ứng giúp vua Đinh dẹp loạn; Miếu Vũ tọa lạc tại thôn Xóm Làng, xã Bạch Lưu, huyện Sông Lô ghi dấu tích Vua Đinh đã về và dừng chân tại nơi này.

Thái Nguyên có 4 di tích thờ Phạm Cự Lượng, vị tướng 2 triều Đinh và Tiền Lê. Ở vùng Bắc Kạn xưa có đền Phja Đeng thờ Vua Đinh Tiên Hoàng của người Tày.

Quảng Trị có 2 di tích thời Đinh là Cồn Đầu Trâu ở xã Hải Hòa, huyện Hải Lăng là nơi tưởng niệm Đinh Bộ Lĩnh và đình Bích La thờ tướng Cao Các thời Đinh.

Đà Nẵng cũng có đền thờ Vua Đinh ở huyện Hòa Vang và một số nơi vị tướng Cao Các có công đánh giặc Chiêm Thành. Là nơi phát triển mạnh làng nghề may truyền thống trong khu phố cổ Hội An, do đó mà hàng năm nơi đây đều tổ chức lễ giỗ tổ nghề may vào ngày 12 tháng 12 âm lịch để tôn vinh Thánh tổ nghề may là Hoàng hậu Nguyễn Thị Sen, người đã phát triển nghề may trong cung đình và được hậu thế ghi nhận, tôn vinh. Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng cũng được xây dựng ở làng Hạ Nông, xã Điện Phước, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.

Các tỉnh xa hơn cũng có di tích thời Đinh như các đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng tại Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, An Giang, Tuyên Quang, Đăk Lắc, Thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa – Vũng Tàu, Hà Tĩnh...

Remove ads

Xem thêm

Chú thích

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads