Khoa và chuyên khoa sâu (y học)

Một chuyên khoa hay khoa trong y học là một ngành trong khoa học y học. Một chuyên khoa sâu trong y học là một ngành hẹp nằm trong một chuyên khoa. Tùy theo mức độ phát triển hay mức độ quan trọng mỗi quốc gia, mà một chuyên khoa sâu (ngành hẹp) ở nước này có thể coi là một chuyên khoa (ngành) ở nước khác. Ở nước ngoài, sau khi hoàn tất chương trình đa khoa tại trường y, các bác sĩ hay bác sĩ phẫu thuật thường nâng cao trình độ học vấn y khoa trong một khoa hay chuyên khoa qua việc hoàn thành thêm chương trình bác sĩ nội trú để trở thành bác sĩ chuyên khoa. Tại Việt Nam, chương trình bác sĩ nội trú còn nhiều hạn chế, thay vào đó, sau một thời gian làm việc trong chuyên ngành nhất định, bác sĩ có thể hoàn thành chương trình chuyên khoa 1, chuyên khoa 2 để trở thành bác sĩ chuyên khoa 1 hay bác sĩ chuyên khoa 2.

Lịch sử chuyên nghiệp hóa y khoa thế giới

Phân định chuyên khoa và chuyên khoa sâu

Các chuyên khoa và chuyên khoa sâu có thể phân định dựa theo 4 trục:

• Ngoại khoa hay nội khoa
• Độ tuổi của bệnh nhân
• Chẩn đoán hay trị liệu
• Dựa trên cơ quan hay dựa trên kĩ thuật (Organ-based or technique-based)

Từ xưa đến nay, trục phân chia quan trọng nhất luôn là cách chia giữa nội khoa và ngoại khoa. Ở ngoại khoa, các khâu quan trọng của chẩn đoán và điều trị đạt được qua các kĩ thuật đại phẫu. Ở nội khoa, ngược lại, các chẩn đoán và điều trị chính không bao giờ là phương pháp đại phẫu. Ở một số nước, gây mê được coi là một ngành ngoại khoa vì nó rất quan trọng trong các quy trình phẫu thuật, mặc dù chuyên viên gây mê hồi sức không thực hiện bất kì thủ thuật đại phẫu nào.

Đa số chuyên khoa và chuyên khoa sâu là dựa trên cơ quan do nhiều bệnh và triệu chứng bắt nguồn từ một cơ quan nhất định. Một số ít còn lại dựa vào một nhóm các kĩ thuật, ví dụ: dựa trên vô tuyến học (lúc đầu chỉ gồm X quang).

Các chuyên khoa và chuyên khoa sâu thông thường trên thế giới

Chuyên khoa	Có thể là chuyên khoa sâu của	Độ tuổi bệnh nhân	Chuyên về Chẩn đoán (D) hay trị liệu (T)	Ngoại khoa (S) hay nội khoa (I)	Dựa trên cơ quan (O) hay dựa trên kỹ thuật (T)
Hồi sức tích cực	Gây mê Cấp cứu Nội khoa	Mọi lứa tuổi	T	Cả hai	Cả hai
Bệnh lý học	-	Mọi lứa tuổi	D	Không thuộc cả hai	T
Y học không gian	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	Cả hai	Không thuộc cả hai	Không thuộc cả hai
Bệnh truyền nhiễm	Nội khoa	Tùy nước	T & D	I	Không thuộc cả hai
Chấn thương chỉnh hình	Ngoại tổng quát	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Gây mê	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	T	Cả hai	Cả hai
Tâm thần	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	S	I	T
Khoa tâm thần và tâm lý trị liệu cho trẻ em và trẻ mới lớn	-	Nhi	T	I	O
Y học thể thao	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	Cả hai	Không thuộc cả hai	Đa ngành
Sức khỏe cộng đồng	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	Không thuộc cả hai	Không thuộc cả hai	T
Lão khoa	Y học gia đình Nội khoa	Người cao tuổi	T	I	Đa ngành
Dị ứng và miễn dịch học	Nhi khoa hay nội khoa	Mọi lứa tuổi	Cả hai	I	O
Bệnh nghề nghiệp	Y học gia đình Nội khoa	Người lớn	T	I	Đa ngành
Chăm sóc giảm nhẹ	Y học gia đình Nội khoa Nhi khoa	Mọi lứa tuổi	Cả hai	Không thuộc cả hai	Không thuộc cả hai
Ngoại nhi	Ngoại tổng quát	Nhi	T	S	O
Ngoại thần kinh	Ngoại khoa	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Phẫu thuật tim mạch - lồng ngực	Ngoại tổng quát	Người lớn	T	S	O
Ngoại tổng quát	-	Tùy nước	T	S	T
Phẫu thuật đại trực tràng	Ngoại tổng quát	Người lớn	Cả hai	S	O
Phẫu thuật thẩm mỹ, tạo hình, phục hồi	Ngoại tổng quát	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Phẫu thuật ung thư tổng quát	Ngoại tổng quát	Người lớn	T	S	T
Ngoại lồng ngực	Ngoại tổng quát	Người lớn	T	S	T
Phẫu thuật mạch máu	Ngoại tổng quát	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Nhi Tim mạch	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nội khoa	-	Người lớn	T	I	Không thuộc cả hai
Nội tiết	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Nhãn khoa	-	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Nhi khoa	-	Nhi	T	I	Không thuộc cả hai
Nhi Dị ứng	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi huyết học và nhi ung biếu	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi nội tiết và nhi tiểu đường	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi thận	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi tiêu hóa, nhi gan-mật-tụy và nhi dinh dưỡng	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi truyền nhiễm	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Phẫu thuật tạo hình	Ngoại tổng quát	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Phổi	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Sản phụ khoa	Sản phụ khoa	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Sơ sinh	Nhi khoa	Trẻ sơ sinh	T	I	Không thuộc cả hai
Tai mũi họng (y khoa)	-	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Sinh lý học thần kinh lâm sàng	Thần kinh học	Mọi lứa tuổi	D	I	Cả hai
Tiết niệu	Ngoại tổng quát	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Khoa tiêu hóa	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Khoa tim mạch	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Thần kinh học	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Thận học	Nội khoa	Người lớn	T	I	O
Vô tuyến học	-	Mọi lứa tuổi	D & T	I	T
Vô tuyến học can thiệp	Vô tuyến học	Mọi lứa tuổi	T & D	Cả hai	Đa ngành
Vô tuyến trị liệu	(Không rõ)	Không rõ	T	Không rõ	T
Vi sinh học	-	Mọi lứa tuổi	D	I	T
Hồi sức cấp cứu	Y học gia đình	Mọi lứa tuổi	Cả hai	Cả hai	Cả hai
Y hạt nhân	-	Mọi lứa tuổi	D & T	I	T
Y tế công cộng	-	Mọi lứa tuổi	Không thuộc cả hai	Không thuộc cả hai	T
Nhi respiratory medicine	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Nhi thấp khớp	Nhi khoa	Nhi	T	I	O
Dermato-Venereology	-	Mọi lứa tuổi	T	I	O
Neuroradiology	Phóng xạ học	Mọi lứa tuổi	D & T	I	Cả hai
Phẫu thuật miệng - hàm mặt	Nhiều	Mọi lứa tuổi	T	S	O
Physical and Rehabilitation Medicine	-	Người lớn	T	I	Đa ngành
Tin học y tế	-	Mọi lứa tuổi	T & D	Không thuộc cả hai	Đa ngành
Y học nghề nghiệp	-	Tuổi lao động	T	I	Đa ngành
Vascular medicine	Nội khoa	Người lớn	T	I	O