Phát Diệm - Wikiwand

Phát Diệm là một xã thuộc tỉnh Ninh Bình, Việt Nam.

Thông tin Nhanh Hành chính, Quốc gia ...

Remove ads

Địa lý

Xã Phát Diệm có vị trí địa lý:

Phía đông giáp xã Quang Thiện
Phía tây giáp xã Lai Thành
Phía nam giáp xã Định Hóa và Nghĩa Lâm
Phía bắc giáp xã Khánh Nhạc và xã Yên Từ.

Xã Phát Diệm có diện tích 23,10 km², dân số năm 2024 là 37.617 người,^[3] mật độ dân số đạt 1.628 người/km².

Hành chính

Xã Phát Diệm được chia thành 47 xóm: 1 Kim Chính, 2 Kim Chính, 3 Kim Chính, 4 Kim Chính, 5 Kim Chính, 6 Kim Chính, 7A Kim Chính, 7B Kim Chính, 8 Kim Chính, 9 Kim Chính, 10 Kim Chính, 11 Kim Chính, 12 Kim Chính, 1 Lưu Phương, 2 Lưu Phương, 3 Lưu Phương, 4 Lưu Phương, 5A Lưu Phương, 5B Lưu Phương, 6 Lưu Phương, 7 Lưu Phương, 8 Lưu Phương, 9 Lưu Phương, 10 Lưu Phương, 11 Lưu Phương, 12 Lưu Phương, 13 Lưu Phương, 1 Thượng Kiệm, 2 Thượng Kiệm, 3 Thượng Kiệm, 4 Thượng Kiệm, 5 Thượng Kiệm, 6 Thượng Kiệm, 7 Thượng Kiệm, 8 Thượng Kiệm, 9 Thượng Kiệm, An Cư, Kim Đài, Kiến Thái, Nam Dân, Phát Diệm Đông, Phát Diệm Nam, Phát Diệm Tây, Phú Vinh, Thượng Kiệm, Trì Chính, Vinh Ngoại.

Remove ads

Lịch sử

Năm 1821, vua Minh Mạng tuần du ra Bắc có ghé thăm núi Ngọc Mỹ Nhân và cho khắc dòng chữ trên vách núi ở phía Bắc, dịch là:

Dựng một nhà nhỏ nghỉ chân, khi lên núi xem thấy chùa tháp của sơn thành, cột buồm bến sông, cảnh đẹp như vẽ, cúi xuống giặt chiếc áo bụi đời.

Trở về kinh đô, vua Minh Mạng quan tâm đến nông nghiệp, đề ra chính sách khẩn hoang gồm hai hình thức đồn điền và doanh điền. Doanh điền là di dân lập ấp mới. Nhà vua cử Nguyễn Công Trứ ra Ninh Bình làm doanh điền sứ, chiêu mộ dân nghèo đi khai hoang vùng ven biển.

Đến cuối năm 1829, Nguyễn Công Trứ cùng nhân dân khai phá được 14.620 mẫu đất và 1.268 người, miền đất đó đã ổn định, vua Minh Mạng cho lập thành một huyện mới tên là Kim Sơn (Kim Sơn hàm ý là rừng vàng, Tiền Hải là biển bạc). Thời ấy, Nguyễn Công Trứ cũng chọn một cụm dân cư đông đúc trong huyện đặt tên là Phát Diễm: Nơi phát sinh ra cái đẹp ("Diễm" và "Di nóệm" cùng âm, nghĩa là đẹp, ngày nay gọi là Phát Diệm).^[5]

Theo lý giải của Nguyễn Công Trứ, khi ông đã đi qua tỉnh lỵ Ninh Bình (là thành phố Hoa Lư cũ), phát hiện thấy núi Cánh Diều trông giống hình một cô gái mình trần nằm ngửa nhìn trời mây bao la trông rất đẹp hướng ra Biển Đông thuộc đất huyện Kim Sơn, nên ông đặt tên trung tâm huyện lỵ là Phát Diệm, là nơi phát ra cái đẹp ở đó.

Ngày 5 tháng 4 năm 1829, thành lập huyện Kim Sơn thuộc phủ Yên Khánh, trấn Ninh Bình và thành lập xã Thượng Kiệm thuộc huyện Kim Sơn trên cơ sở làng Phú Vinh và làng Thượng Kiệm.

Năm 1831, trấn Ninh Bình được đổi thành tỉnh Ninh Bình.

Năm 1918, huyện Kim Sơn thuộc tỉnh Ninh Bình, không phụ thuộc phủ Yên Khánh.

Ngày 25 tháng 12 năm 1948, thành lập xã Lưu Phương thuộc huyện Kim Sơn.

Ngày 3 tháng 12 năm 1958, Bộ Nội vụ ban hành Nghị định số 462-NV^[6] về việc thành lập thị trấn Phát Diệm thuộc huyện Kim Sơn trên cơ sở tách một phần diện tích và dân số của các xã Lưu Phương, Thượng Kiệm và Kim Chính.^[7]

Ngày 21 tháng 4 năm 1965, Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành Quyết định số 103-NQ-TVQH^[8] về việc phê chuẩn việc thành lập tỉnh Nam Hà trên cơ sở tỉnh Hà Nam và tỉnh Nam Định.

Ngày 27 tháng 12 năm 1975, Quốc hội ban hành Nghị quyết^[9] về việc thành lập tỉnh Hà Nam Ninh trên cơ sở tỉnh Nam Hà và tỉnh Ninh Bình.

Ngày 27 tháng 4 năm 1977, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 125-CP^[10] về việc sáp nhập một phần của huyện Yên Khánh vào huyện Kim Sơn.

Ngày 1 tháng 2 năm 1978, Bộ trưởng Phủ Thủ tướng ban hành Quyết định số 22-BT^[11] về việc sáp Đội 3 của xã Trì Chính thuộc huyện Kim Sơn về xã Thượng Kiệm.

Ngày 26 tháng 12 năm 1991, Quốc hội ban hành Nghị quyết^[12] về việc chia tỉnh Hà Nam Ninh thành tỉnh Nam Hà và tỉnh Ninh Bình.

Ngày 4 tháng 7 năm 1994, Chính phủ ban hành Nghị định số 59-CP^[13] về việc thành lập huyện Yên Khánh thuộc tỉnh Ninh Bình trên cơ sở một phần của huyện Kim Sơn và một phần của huyện Tam Điệp.

Ngày 6 tháng 11 năm 1996, Quốc hội ban hành Nghị quyết^[14] về việc chia tỉnh Nam Hà thành tỉnh Hà Nam và tỉnh Nam Định.

Ngày 17 tháng 4 năm 2024, UBND tỉnh Ninh Bình ban hành Quyết định số 356/QĐ-UBND^[2] về việc công nhận thị trấn Phát Diệm thuộc huyện Kim Sơn là đô thị loại V.

Ngày 10 tháng 12 năm 2024, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 1318/NQ-UBTVQH15^[15] về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã của tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2023 – 2025 (nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2025). Theo đó, sáp nhập toàn bộ 6,47 km² diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 8.826 người của xã Lưu Phương vào thị trấn Phát Diệm.

Thị trấn Phát Diệm có 7,52 km² diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 19.423 người.

Tính đến ngày 31/12/2024:

Thị trấn Phát Diệm có 8 phố: Kiến Thái, Nam Dân, Phát Diệm Đông, Phát Diệm Nam, Phát Diệm Tây, Phú Vinh, Thượng Kiệm, Trì Chính.
Xã Kim Chính có 14 xóm: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7A, 7B, 8, 9, 10, 11, 12, Kim Đài.
Xã Lưu Phương có 14 xóm: 1, 2, 3, 4, 5A, 5B, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13.
Xã Thượng Kiệm có 11 xóm: 1, 2, 3 ,4, 5, 6, 7, 8, 9, An Cư, Vinh Ngoại.

Ngày 12 tháng 6 năm 2025, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 202/2025/QH15^[16] về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh (nghị quyết có hiệu lực từ ngày 12 tháng 6 năm 2025). Theo đó, sáp nhập tỉnh Hà Nam và tỉnh Nam Định vào tỉnh Ninh Bình.

Ngày 16 tháng 6 năm 2025:

Quốc hội ban hành Nghị quyết số 203/2025/QH15^[17] về việc Sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo đó, kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện trong cả nước từ ngày 1 tháng 7 năm 2025.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 1674/NQ-UBTVQH15^[1] về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Ninh Bình năm 2025 (nghị quyết có hiệu lực từ ngày 16 tháng 6 năm 2025). Theo đó, thành lập xã Phát Diệm thuộc tỉnh Ninh Bình trên cơ sở toàn bộ 7,52 km² diện tích tự nhiên, quy mô dân số là 19.651 người của thị trấn Phát Diệm; toàn bộ 6,81 km² diện tích tự nhiên, quy mô dân số là 7.879 người của xã Thượng Kiệm và toàn bộ 8,77 km² diện tích tự nhiên, quy mô dân số là 10.087 người của xã Kim Chính thuộc huyện Kim Sơn.

Xã Phát Diệm có 23,10 km² diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 37.617 người.^[3]

Ngày 26 tháng 8 năm 2025, HĐND xã Phát Diệm ban hành Nghị quyết số 09/NQ-HĐND^[18] về việc:

Đổi tên phố Năm Dân thành xóm Năm Dân thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Kiến Thái thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Kiến Thái thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Phát Diệm Đông thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Phát Diệm Đông thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Phát Diệm Nam thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Phát Diệm Nam thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Phát Diệm Tây thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Phát Diệm Tây thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Phú Vinh thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Phú Vinh thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Thượng Kiệm thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên phố Trì Chính thuộc thị trấn Phát Diệm thành xóm Trì Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 1 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 1 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 2 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 2 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 3 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 3 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 4 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 4 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 5A thuộc xã Lưu Phương thành xóm 5A Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 5B thuộc xã Lưu Phương thành xóm 5B Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 6 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 6 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 7 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 7 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 8 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 8 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 9 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 9 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 10 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 10 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 11 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 11 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 12 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 12 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 13 thuộc xã Lưu Phương thành xóm 13 Lưu Phương thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 1 thuộc xã Kim Chính thành xóm 1 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 2 thuộc xã Kim Chính thành xóm 2 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 3 thuộc xã Kim Chính thành xóm 3 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 4 thuộc xã Kim Chính thành xóm 4 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 5 thuộc xã Kim Chính thành xóm 5 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 6 thuộc xã Kim Chính thành xóm 6 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 7A thuộc xã Kim Chính thành xóm 7A Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 7B thuộc xã Kim Chính thành xóm 7B Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 8 thuộc xã Kim Chính thành xóm 7 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 9 thuộc xã Kim Chính thành xóm 9 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 10 thuộc xã Kim Chính thành xóm 10 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 11 thuộc xã Kim Chính thành xóm 11 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 12 thuộc xã Kim Chính thành xóm 12 Kim Chính thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên xóm Kim Đài thuộc xã Kim Chính thành xóm Kim Đài thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 1 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 1 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 2 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 2 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 3 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 3 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 4 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 4 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 5 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 5 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 6 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 6 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 7 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 7 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 8 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 8 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên Xóm 9 thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm 9 Thượng Kiệm thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên xóm An Cư thuộc xã Thượng Kiệm, thành xóm An Cư thuộc xã Phát Diệm.
Đổi tên xóm Vinh Ngoại thuộc xã Thượng Kiệm thành xóm Vinh Ngoại thuộc xã Phát Diệm.

Xã Phát Diệm có 47 xóm: 1 Kim Chính, 2 Kim Chính, 3 Kim Chính, 4 Kim Chính, 5 Kim Chính, 6 Kim Chính, 7A Kim Chính, 7B Kim Chính, 8 Kim Chính, 9 Kim Chính, 10 Kim Chính, 11 Kim Chính, 12 Kim Chính, 1 Lưu Phương, 2 Lưu Phương, 3 Lưu Phương, 4 Lưu Phương, 5A Lưu Phương, 5B Lưu Phương, 6 Lưu Phương, 7 Lưu Phương, 8 Lưu Phương, 9 Lưu Phương, 10 Lưu Phương, 11 Lưu Phương, 12 Lưu Phương, 13 Lưu Phương, 1 Thượng Kiệm, 2 Thượng Kiệm, 3 Thượng Kiệm, 4 Thượng Kiệm, 5 Thượng Kiệm, 6 Thượng Kiệm, 7 Thượng Kiệm, 8 Thượng Kiệm, 9 Thượng Kiệm, An Cư, Kim Đài, Kiến Thái, Nam Dân, Phát Diệm Đông, Phát Diệm Nam, Phát Diệm Tây, Phú Vinh, Thượng Kiệm, Trì Chính, Vinh Ngoại.

Remove ads

Kinh tế

Quốc lộ 10 và sông Vạc chia xã Phát Diệm làm 4 phần cân xứng ở 4 phía của ngã tư sông Vạc và sông Ân tạo ra hệ thống giao thông thủy và bộ rất thuận lợi.

Chợ Nam Dân Phát Diệm là một trong 5 chợ lớn nhất ở tỉnh Ninh Bình. Chợ Nam Dân là chợ lớn thứ 3 ở Ninh Bình (chỉ sau chợ Rồng ở thành phố Hoa Lư cũ và chợ Đồng Giao ở thành phố Tam Điệp cũ), điều đặc biệt ở đây là nơi hội tụ các sản phẩm buôn bán đặc trưng như chiếu cói, rượu Kim Sơn, gạo tám, nếp, dự,... Tại đây còn có cảng than, cảng cá Kim Sơn.

Năm 2008, tổng giá trị sản xuất thị trấn đạt 72,3 tỷ. Tốc độ tăng trưởng bình quân 16% so với năm 2007. Ngành thương mại - dịch vụ chiếm chủ đạo trong cơ cấu kinh tế của thị trấn với 94%, Công nghiệp, TTCN chiếm 5,1%, Nông nghiệp chiếm 0,9%.

Remove ads

Văn hóa

Rạp Kim Mâu

Rạp chiếu bóng Kim Mâu là công trình biểu tượng kết nghĩa giữa huyện Kim Sơn cũ, tỉnh Ninh Bình và thành phố Cà Mau cũ, tỉnh Cà Mau. Rạp nằm ven sông Ân, quay mặt tiền ra quảng trường, sông Ân và quốc lộ 10. Rạp Kim Mâu có diện tích 1,65 ha với sức chứa 800 chỗ ngồi. Đây là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa của huyện Kim Sơn cũ.

Nhà thờ Phát Diệm

Xã Phát Diệm nổi tiếng với nhà thờ Phát Diệm là một công trình kiến trúc đá hiện đại hài hoà kết hợp giữa phương Đông và phương Tây, nơi được ví như kinh đô công giáo của Việt Nam.

Cầu ngói Phát Diệm

Cầu ngói Phát Diệm là một công trình độc đáo, đã được in hình trên tem bưu chính Việt Nam. Cầu nằm bắc qua sông Ân ở trung tâm thị trấn Phát Diệm. Cầu ngói Phát Diệm có kiến trúc"thượng đình hạ kiều"tức phía trên là đình, phía dưới là cầu. So với 5 cây cầu ngói cổ hiện còn lại ở Việt Nam, cầu ngói Phát Diệm có chiều dài khá lớn, 36 m, chia thành 3 nhịp, mỗi nhịp có 4 gian. Ngoài cầu ngói Phát Diệm ở Kim Sơn còn 2 cầu ngói Lưu Quang và cầu ngói Hòa Bình đều bắc qua sông Ân.

Hai bên thân cầu ngói Phát Diệm có hai dãy lan can và cột đều bằng gỗ lim. Trên cầu là mái che cầu phong li tô, lợp ngói đỏ cổ truyền của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Lối đi hai đầu cầu có các bậc tam cấp. So với Chùa Cầu Hội An và cầu ngói Thanh Toàn, cầu ngói Phát Diệm có dáng vẻ nhẹ nhàng và thanh thoát, thể hiện tài năng sáng tạo đặc biệt.

Đây được đánh giá là cây cầu hiếm và có giá trị nghệ thuật cao nhất trong các loại cầu cổ ở Việt Nam. Cầu vừa có chức năng giao thông, vừa là một mái đình cổ kính, hơn nữa lại là điểm dừng chân tránh mưa nắng, nơi đôi lứa hẹn hò.

Dân gian có câu"cầu Nam, chùa Bắc, đình Đoài"để ca ngợi vẻ đẹp kiến trúc những cây cầu cổ ở xứ Sơn Nam, trong đó có cầu Ngói Phát Diệm ở huyện Kim Sơn cũ, cầu Trà Là ở thành phố Ninh Bình cũ và cầu Đông ở cố đô Hoa Lư. Cầu Ngói Phát Diệm đã được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2018.^[19]

Remove ads