Trực Lệ Tổng đốc

Tổng đốc Trực Lệ hay Trực Lệ Tổng đốc (giản thể: 直隶总督; phồn thể: 直隸總督; tiếng Mãn: ᡷᡳᠯᡳ
ᡠᡥᡝᡵᡳ
ᡴᠠᡩᠠᠯᠠᡵᠠ
ᠠᠮᠪᠠᠨ, Möllendorff: jyli uheri kadalara amban) là một chức vị tổng đốc được thiết lập vào thời nhà Thanh trong lịch sử Trung Quốc để quản lý khu vực Bắc Trực Lệ. Quan hàm chính thức của chức quan này là Tổng đốc Trực Lệ cùng các địa phương khác, Đề đốc quân vụ, lương hướng, quản lý đường sông kiêm công vụ của Tuần phủ, là 1 trong 9 chức vụ lớn nhất vùng biên cương thời nhà Thanh, chịu trách nhiệm quản lý chung công việc hành chính của quân dân Trực Lệ. Vì vị trí mang tính yếu địa đối với kinh kỳ của tỉnh Trực Lệ mà Tổng đốc Trực Lệ được xem là người đứng đầu trong các quan chức biên cương. Trực Lệ Tổng đốc cùng với Binh bộ Thượng thư và Hữu Đô ngự sử có thể trực tiếp thượng tấu lên Hoàng đế.

Trực Lệ Tổng đốc
Chức vụ bị xóa bỏ
Trực Lệ Tổng đốc Lý Hồng Chương
Chức vụ tiền nhiệm	Tổng đốc Sơn Đông, Hà Nam, Trực Lệ Tuần phủ
Chức vụ kế nhiệm	Không
Nhiệm kỳ đầu	Trương Tồn Nhân
Nhiệm kỳ cuối	Trương Tấn Phương
Chức vụ thành lập	1648
Chức vụ kết thúc	1911

Lịch sử

Năm 1644 dưới triều Thuận Trị, tại địa khu Bắc Trực Lệ, triều đình nhà Thanh đã cho thiết đặt 3 vị trí tuần phủ ở Thuận Thiên, Tuyên Phủ và Bảo Định, cùng với 2 vị trí tổng đốc ở Thiên Tân và Tuyên Đại Sơn Tây (đóng ở Đại Đồng). Giữa tuần phủ và tổng đốc không có quan hệ lệ thuộc lẫn nhau. Sau khi Nam Kinh không còn là kinh đô thứ 2, Nam Trực Lệ được chia làm tỉnh An Huy và tỉnh Giang Tô, còn Bắc Trực Lệ được đổi thành tỉnh Trực Lệ, khu quản hạt tương đương với Kinh Tân Ký (en) và Hà Nam. Năm 1648, vị trí Tổng đốc Tuyên Đại Sơn Tây bị bãi bỏ, triều đình lại cho thiết đặt vị trí tổng đốc tại 3 tỉnh Trực Lệ, Sơn Đông và Hà Nam, đóng tại phủ Đại Danh (nay là huyện Đại Danh thuộc tỉnh Hà Bắc).^[1]

Năm 1658, vị trí Trực Lệ Tổng đốc bị hạ xuống thành Trực Lệ Tuần phủ.^[2] Năm 1661, Thuận Trị một lần nữa thiết lại vị trí Trực Lệ Tổng đốc, đóng ở Đại Danh, dù vẫn tiếp tục duy trì chức tuần phủ ở khu vực này. Nhưng chỉ 8 năm sau, Khang Hi Đế quyết định xóa bỏ chức vụ này vào năm 1669, đồng thời Trực Lệ Tuần phủ dời đến đóng tại Bảo Định. Đến năm 1713, chức Trực Lệ Tuần phủ được ban thêm hàm Tổng đốc, quyền hạn được mở rộng.^[3]

Năm 1724, Ung Chính Đế quyết định thăng Trực Lệ Tuần phủ Lý Duy Quân lên làm Tổng đốc,^[4] có quyền quản hạt với tất cả các phủ Thuận Thiên, Bảo Định, Chính Định, Đại Danh, Thuận Đức, Quảng Bình, Thiên Tân, Hà Gian, Thừa Đức, Triều Dương, Tuyên Hóa, Vĩnh Bình, các châu Tuân Hóa, Dịch Châu, Triệu Châu, Ký Châu, Định Châu, còn có Khẩu Bắc và khu tự trị Mông Cổ.^[2] Nha môn Trực Lệ Tổng đốc được xây dựng ở Bảo Định. Kể từ đây đến thời Thanh mạt, chế độ lấy Trực Lệ Tổng đốc quản hạt toàn tỉnh Trực Lệ vẫn tiếp tục được duy trì. Bảo Định, nơi được chọn làm thủ phủ của Trực Lệ, không chỉ đảm nhận các chức năng quản lý hành chính, thu thuế, xét xử tư pháp của tỉnh mà còn đảm nhận một số chức năng chính trị, văn hóa và giáo dục trải rộng từ thủ đô Bắc Kinh.^[5]

Bắt đầu từ triều Càn Long, công việc và quyền quản hạt của Trực Lệ Tổng đốc ngày càng mở rộng:

• Từ năm Càn Long thứ 14 (1749): kiêm quản công việc phòng chống lũ lụt và quản lý sửa trị Hoàng Hà.
• Từ năm Càn Long thứ 28 (1763): án theo lệ của Tứ Xuyên Tổng đốc mà quản hạt các sự vụ của chức tuần phủ.^[6]
• Từ năm Hàm Phong thứ 3 (1853): việc quản lý muối của ruộng muối Trường Lô được đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của Trực Lệ Tổng đốc.
• Từ năm Đồng Trị thứ 9 (1870): triều đình nhà Thanh đã giao các công việc mậu dịch buôn bán của ba cảng Thiên Tân, Dinh Khẩu và Yên Đài cho Trực Lệ Tổng đốc, đồng thời ban thêm hàm Bắc Dương thông thương Đại thần. Cũng từ đây, phần lớn thời gian Trực Lệ Tổng đốc sẽ đóng ở Thiên Tân và chỉ trở về Bảo Định vào mùa đông khi việc ngoại thương ảm đạm.

Người từng nhậm chức

#	Nhiệm kỳ		Tên		Thời gian sống		Thụy hiệu		Kỳ tịch		Chú	Nguồn
	Bắt đầu	Kết thúc	Phiên âm	Chữ Hán	Sinh	Mất	Phiên âm	Chữ Hán	Kỳ phân	Kỳ
Tổng đốc Trực Lệ, Sơn Đông, Hà Nam (năm Thuận Trị thứ 6 – 15)
1	1649	1651	Trương Tồn Nhân	張存仁	Không rõ	1652	Trung Cần	忠勤	Hán quân	Tương Lam kỳ
2	1651	1654	Mã Quang Huy	馬光輝					Hán quân	Tương Hoàng kỳ
3	1654	1657	Lý Ấm Tổ	李荫祖	1629	1664			Hán quân	Chính Hoàng kỳ
4	1657	1658	Trương Huyền Tích	張懸錫
Tổng đốc Trực Lệ (năm Thuận Trị thứ 18 – năm Khang Hi thứ 4)
1	1661	1665	Miêu Trừng	苗澄
Tổng đốc Trực Lệ, Sơn Đông, Hà Nam (năm Khang Hi thứ 4 – 8)
1	1665	1667	Chu Xương Tộ	朱昌祚	1627	1667	Cần Mẫn	勤愍	Hán quân	Tương Bạch kỳ	[a]
2	1667	1669	Bạch Bỉnh Trinh	白秉貞					Hán quân
Tổng đốc Trực Lệ (năm Ung Chính thứ 2 – năm Tuyên Thống thứ 3)
1	1724	1725	Lý Duy Quân	李維鈞					Người Hán[b]		[c]	[4]
*	1725	1725	Thái Đĩnh	蔡珽	Không rõ	1743			Hán quân	Chính Bạch kỳ	[d]
2	1725	1727	Lý Phất	李紱	1673	1750					[e]
*	1727	1728	Nghi Triệu Hùng	宜兆熊	Không rõ	1731			Hán quân	Chính Bạch kỳ	[f]
	1727	1729	Lưu Sư Thứ	劉師恕							[g]
	1728	1729	Hà Thế Cơ	何世璂	1666	1729					[h]
	1729	1729	Dương Côn	楊鯤							[i]
	1729	1731	Đường Chấp Ngọc	唐執玉	Không rõ	1733					[j]
	1731	1732	Lưu Vu Nghĩa	劉於義	1675	1748	Văn Khác	文恪			[k]
	1732	1732	Lý Vệ	李衛	1688	1738	Mẫn Đạt	敏达	Người Hán
3	1732	1738
*	1733	1733	Đường Chấp Ngọc	唐執玉	Không rõ	1733					[k]
	1738	1738	Tôn Gia Cam	孫嘉淦	1683	1753	Văn Định	文定	Người Hán		[l]
4	1738	1741
5	1741	1745	Cao Bân	高斌	1683	1755	Văn Định	文定	Mãn Châu	Tương Hoàng kỳ	[m]
*	1745	1745	Lưu Vu Nghĩa	劉於義	1675	1748	Văn Khác	文恪			[l]
6	1745	1749	Na Tô Đồ	那蘇圖	1745	1749	Khác Cần	恪勤	Mãn Châu	Tương Hoàng kỳ
*	1749	1749	Trần Đại Thụ	陳大受	Không rõ	1751	Văn Túc	文肃			[l]
7	1749	1768	Phương Quan Thừa	方觀承	1696	1768	Khác Mẫn	恪敏

Tương quan

Ghi chú

1. Vì được phong làm Tổng đốc 3 tỉnh Trực Lệ, Sơn Đông, Hà Nam mà Chu Xương Tộ còn được gọi là "Chu Tam Tỉnh". Vì phản đối quyển địa mà đắc tội Ngao Bái, bị Ngao Bái giả mạo chỉ dụ Hoàng đế xử tử cùng với Tô Nạp Hải và Vương Đăng Liên. Về sau được Khang Hi Đế xóa đi tội danh.
2. Hán nhân, hay Dân nhân, là cách gọi của nhà Thanh đối với những người không thuộc Bát kỳ, trái ngược với Kỳ nhân là những người thuộc Bát kỳ.
3. Được cho là do Niên Canh Nghiêu tiến cử cho Ung Chính Đế. Sau khi được thăng từ Trực Lệ Tuần phủ lên Tổng đốc, ông chỉ tại chức một thời gian ngắn đã bị cách chức khi bị cáo buộc liên quan đến một số tội trạng của Niên Canh Nghiêu.
4. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Binh bộ Thượng thư.
5. Sau khi bị cách tước, cửu a ca Dận Đường bị Ung Chính Đế giam giữ tại Bảo Định, do Lý Phất trông coi. Không lâu sau thì Dận Đường qua đời vì bệnh. Lý Phất bị cách chức Tổng đốc, chuyển làm Công bộ Thị lang.
6. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Hồ Quảng Tổng đốc.
7. Giúp đỡ xử lý công việc khi đang đảm nhiệm Lễ bộ hữu Thị lang.
8. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Lại bộ hữu Thị lang.
9. Giúp đỡ xử lý công việc khi đang đảm nhiệm Trực Lệ Đề đốc.
10. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Tả Đô ngự sử.
11. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Hình bộ Thượng thư.
12. Thay quyền khi đang đảm nhiệm Lại bộ Thượng thư.
13. Có con gái là Tuệ Hiền Hoàng quý phi của Càn Long.