Tiểu quốc Mạ

Tiểu quốc Mạ hay xứ Mạ (tiếng Mạ: Nggar Maa')^[1] là một tiểu quốc của các bộ tộc mà phần lớn là người Mạ và người Chơ Ro ở khu vực cao nguyên Di Linh thuộc nam Tây Nguyên, Việt Nam được hình thành từ khoảng cuối thế kỷ 15 và chấm dứt sự tồn tại sau khi phân rã ra thành các bộ tộc riêng biệt vào khoảng cuối thế kỷ 17.

Lịch sử

Bộ tộc Mạ đã xác lập được chế độ phụ hệ vững chắc trong hôn nhân gia đình. Lãnh thổ người Mạ đã từng ổn định trong lịch sử, khiến cho một số tài liệu gọi nó là "tiểu vương quốc Mạ" hoặc "Xứ Mạ". Lãnh thổ vùng Mạ rất rộng, nhưng đến cuối thế kỷ 17 và đặc biệt là dưới ách thống trị của thực dân Pháp, người Mạ đã rút sâu vào rừng núi để bất hợp tác và chống chính quyền thực dân. Địa bàn vùng Mạ đã bị thu hẹp lại trong phạm vi một số xã của huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng ngày nay.^[2]

Dấu tích của tiểu quốc Mạ vẫn còn rất mơ hồ, được lưu truyền lại dưới dạng truyền thuyết của người Mạ, người Chơ Ro được các nhà thám hiểm người Pháp sưu tầm.^[3][4] Năm 1881, hai nhà thám hiểm Néis và Septans gặp một người gốc Xiêm nhận mình là hậu duệ của các vua Che Mạ; ông ta quả còn là thủ lĩnh người Chơ Ro ở vùng trung lưu sông Đồng Nai và có một số quyền hành đối với những người Chơ Ro khác.^[3] Truyền thuyết gần nhất về người Mạ là khi người Chăm bị quân đội Huế tấn công, họ đã nhờ người Mạ cùng chiến đấu với họ. Người Mạ đồng ý với điều kiện người Chăm không được xâm phạm vào lãnh thổ người Mạ nữa. Hai bên quyết định trồng một rừng tre ở thượng nguồn sông La Ngà như cột mốc biên giới.^[5]

Một bài hát chiến trận của người Chơ Ro kể rằng:

Chao ôi, ngày xưa có một ông vua Tioma và một ông vua An Nam; vua An Nam bắt những người vợ của vua Tioma, thế là họ đánh nhau.

Còn đây là ký ức của người Mạ về những cuộc xâm nhập khác nhau đó:

Ngày xưa, toàn bộ xứ sở, cho tới tận núi Krontouc, đều chìm dưới nước và phần không bị ngập tạo thành một vùng đầm lầy không thể ở được; núi non hoang vắng. Một hôm có một con rùa từ phương Nam tới mang trên lưng một người đàn ông; nó đi nhẹ nhàng, dùng chân thăm dò; chỉ đến vùng núi Krontouc nó mới tìm được một chỗ đất hơi rắn chắc để dừng lại và người đàn ông bước xuống; chính ông ta là tổ tiên của tất cả người Trao (Chơ Ro). Con rùa sau đó biến thành đá và hiện nay vẫn còn ở chỗ cách Krontouc về phía Đông hai ngày đường bộ... Chính quanh con rùa này và để chiếm lấy nó mà người Khmer và người An Nam đã đánh nhau với người Trao. Trong một trận đánh, người Khmer đã chiếm được con rùa; nhưng tuy nó rất nhỏ, một người, rồi chục, rồi trăm, rồi nghìn người cũng không sao nhấc nổi nó lên; tức điên lên, họ đã đập vỡ một mảnh ở phần sau mai của nó…

Ngày xưa, Lu-Mu (núi Lu Bu ở xã Đạ Huoai 2) là một núi to hơn nhiều; đỉnh núi, rất màu mỡ, có một rừng chuối quả rất ngon. Mọi người dân trong thung lũng lên núi lấy chuối nhưng bị một tên khổng lồ tóm lấy và ăn thịt hàng trăm người. Không biết làm thế nào tự bảo vệ, người Trao cầu cứu người Khmer; người Khmer đến và đào một hố sâu tới tận ruột núi, chất đầy bông và thuốc nổ, châm lửa và trái núi nổ tung thành bảy mảnh, xé nát tên khổng lồ sống trên đó. Núi Chua-Chang, núi Da-Bakna và ụ đất cao phía sau Dong-Ly chính là các mảnh của quả núi trên.

Một truyền thuyết khác cho biết sự can dự của người Việt vào xứ sở người Che Mạ:

Tại Contran-Yang-Yut, nơi phát nguyên sông Lagna, là một đồng bằng rộng lớn, màu mỡ và đông đúc người ở; một hôm có một con cò trắng thân hình khổng lồ bay tới và con chim quái đản này ăn thịt tất cả dân chúng. Người Trao bèn gọi người An Nam tới để chống lại con quái vật; người An Nam rèn một cây cung lớn bằng sắt và đội những chiếc trống đồng để phòng chim mổ; nhưng tất cả đều bị chim giết chết và ăn thịt. Yang Yut gom hết tất cả cây trong một khu rừng làm một cây cung và một mũi tên và giết chết con chim bằng mũi tên xuyên qua đầu nó. Con cò rơi xuống và thân nó biến thành núi Contran Yang-Yut; cây cung và mũi tên do Yang-Yut ném xuống biến thành núi Tionlay.

Xem thêm

• Tây Nguyên
• Thủy Xá – Hỏa Xá