Đề và thuyết
From Wikipedia, the free encyclopedia
Trong ngôn ngữ học, phần chủ đề hoặc thoại đề (tiếng Anh: theme/topic) của một câu là cái mà đang được đàm thoại đến, còn phần bình luận (gọi là thuyết hoặc tiêu điểm (en), tiếng Anh: rheme/focus) là cái mà đang được nói về chủ đề đấy. Sự phân chia thành nội dung cũ với mới này thì được gọi là cấu trúc thông tin. Nói chung, người ta đồng ý rằng tiểu cú (en) (clause) thì được chia thành chủ đề với bình luận, nhưng trong những trường hợp nhất định, ranh giới giữa chúng lại phụ thuộc vào lý thuyết ngữ pháp đặc thù nào đang được sử dụng để phân tích câu.
Chủ đề – do những 'cân nhắc mang tính ngữ dụng' định nghĩa – là một khái niệm cách biệt với chủ ngữ – do cú pháp định nghĩa. Trong bất kỳ câu nào đó thì chúng có thể là một, nhưng lại không nhất thiết là vậy. Cho ví dụ, trong câu Tiếng Anh "As for the little girl, the dog bit her", chủ ngữ là "the dog" nhưng chủ đề là "the little girl".
Chủ đề và chủ ngữ cũng là những khái niệm cách biệt với tác thể (hoặc hành thể)—tức là "cái thực hiện/người thực hiện", do ngữ nghĩa định nghĩa. Trong tiểu cú Tiếng Anh mà động từ ở dạng bị động, thì chủ đề thường là chủ ngữ, còn tác thể lại bị tỉnh lược hoặc có thể theo sau giới từ "by". Cho ví dụ, trong câu "The little girl was bitten by the dog", "the little girl" là chủ ngữ và cũng là chủ đề, nhưng "the dog" là tác thể.
Trong một số ngôn ngữ, trật tự từ và các hiện tượng cú pháp khác đều được xác định phần lớn dựa trên cấu trúc chủ đề–bình luận (đề–thuyết). Những ngôn ngữ này đôi khi được đề cập là ngôn ngữ nổi bật chủ đề. Tiếng Hàn và Tiếng Nhật đều hay được đưa ra làm ví dụ cho điều này.