Betchfessî ae

Li betchfessî ae, c' est on betchfessî scrijha eployî e rfondou walon po rprezinter les voyales ki s' prononçnut /è/ eyet /a/, et pacô /â/, cwand l' prumî son vént do payis d' Lidje, li deujhinme do payis d' Nameur et del Basse Årdene^[1], et l' troejhinme do payis d' Tchålerwè (seulmint pol cawete -aedje).

On scrît ae:

• po des mots d' tos les djoûs : daegn, waeyén, laecea, saeyea, waezon, taesson, etch.
• e l' cawete -aedje: viyaedje, sicrijhaedje, rapoûlaedje, etch.
• sacwants cas a pårt del cawete -asse : stocaesse, plenaesse
• po sacwants nos sincieus : Braezi, Daenmåtche, daenwès.
• po ene rîlêye di vîs mots k' on n' a nén todi tos les prononçaedjes : waermaye, waernu, waeraxhe, waerleu, waerixhea, waeranti, traeyin, haerna, saedje 1, saedje 2.

Èn nén maxhî li betchfessî AE avou l' betchfessî EA.

Mots k' ont des prononçaedjes avou "a" et "è" et nén rfondous avou l' betchfessî AE

• Mots k' ont on prononçaedje "è" après Vervî, mins "a" dins l' restant del Walonreye : assez, cwate, wadjî, canon (Vervî: èssez, cwète, wèdjî; Ôvîfa: kènon)
• Mots k' ont on prononçaedje "è" après Biertris, mins "a" dins l' restant del Walonreye : panî, tchapea, il a (Bietris pènî, tchèpê, il è)
• Mots k' ont on prononçaedje "a" après Tchâlerwè, mins "è" dins l' restant del Walonreye : bresse, tchet, cawete di codjowaedje -rè do futeur singulî "i tchantrè" (Coûtchant walon bras, tchat, i tchantra)
• Cåzu tos les cas del cawete -asse : macasse, aiwiasse, blankinasse, boirgnasse, payasse, marasse.
• Wene (Fr. Wanne)

Sifwaits mots ki li rfondaedje est co so balance

• taes; taesse; taessea (Lidje & Vervî: tèsse, tèssê)
• caenele

Istwere do betchfessî AE

Kiminçmint do prononçaedje "è"

Li prononçaedje "è" dins l' payis d' Lidje, c' est ene piceure tipike do walon k' a ataké la ddja bén lonmint.^[2]

Atåvlaedje do betchfessî

Li betchfessî fourit atåvlé di Lorint Hendschel, aprume dizo scrijha "ä" (1993-1995). Ci n' est ki po disfafloter k' on rcandja avou ae. C' est ci scrijha la k' est accepté dins l' djivêye UCW do Raploû d' Tchålerwè so li rfondaedje (1996).

Sicrijhas AE dins des ôtes lingaedjes

Li scrijha AE si rescontere dins des lingaedjes vijhéns do walon, dandjreus po rascrovi on dobe prononçaedje a & è :

• viye ortografeye flaminde ae : Schaerbeeck
• sicrijha almand ä
• sicrijha daenwès æ

Hårdêyes difoûtrinnes

• Des esplikêyes sol betchfessî AE (e francès)
• Cours å Noû-Lovén sol betchfessî AE (e walon)
• Sicole po ls efants avou l' betchfessî AE (e walon)
• Ene pådje so des rujhes des rfondeus po vey s' i fåt eployî l' betchfessî AE u nén (e walon)