Codjowaedje shofler

Li codjowaedje di shofler, c' est l' ci d' on viebe "erîlêymint disrîlé", dj' ô bén å deus bodjes, del prumire troke da Hendschel.

Po-z espaitchî d' aveur deus cossounes /fl/ al fén, çou ki n' est nén prononçåve e walon, on radjoute pa drî ene sititcheye voyale e:

• dji °shofle => dji shofele

• bodje A: shofl-
• bodjes B et C: shofel-

Les viebes ki shuvnut ci codjowaedje la, c' est :

• sacwants viebes k' ont "C+ -ler" å coron d' l' infinitif
• tos les viebes k' ont "C+ -rer" å coron d' l' infinitif (loukîz a : codjowaedje mostrer).

Sacwants viebes del prumire troke k' ont l' minme rujhe avou deus cossounes å coron si codjownut come "tchicter", et des ôtes come wårder.

Sacwants viebes di cisse sôre la

Viebes avou l' coron -rer

Loukîz a : : codjowaedje mostrer

Viebes avou l' coron -ler

Viebes ki s' codjowèt come "shofler" dedja studyîs e Wiccionaire

• asdjambler
• astapler
• copler
• dobler, ridobler
• si måvler
• rahopler
• shofler
• tanfler
• tûtler
• xhufler

Foû-rîles des viebes avou l' coron -ler

Ci n' est nén des vraiyès foû-rîles, mins des viebes la k' on doet aconter des candjmints do scrijhaedje do son del dierinne cossoune.

• Viebes avou -sler : poûsler (dji poûssele)
• Viebes avou l' coron -cler : distrocler, såcler (dji distrokele, dji såkele).

Viebes ki s' codjowèt come "såcler" dedja studyîs e Wiccionaire

Les cawetes di codjowaedje des viebes del sôre di shofler

Infinitif

bodje A + -er: shofler.

Pårticipes

Pårticipe erirece

• omrin:

bodje A + -é: shoflé.

• femrin:

bodje A + -êye: shoflêye.

Pårticipe prezintrece

bodje A + -ant: tot shoflant

Indicatif

Indicatif prezintrece

• Cåzant(e):

bodje B + -e: dji shofele.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje A + -ez: vos shoflez. Li dierin -z ni s' prononce måy.

• • atouwaedje.

bodje B + -es: ti shofeles. Li -s ni s' prononce måy.

• Riwaitant(e):
  • fråze di djhaedje:

bodje B + -e: i shofele, ele shofele.

• • fråze di dmande:

bodje B + -e + -t: shofele-t i ? / shofele-t ele ?.

Les fråze di dmandaedje ås ôtès djins si fjhèt tot metant les pronos sudjets padrî l' viebe (sins loyeure). Li prono "vos" metou padrî, si pout rsaetchî evoye.

• Cåzant(e)s:

bodje A + -ans: nos shoflans; dji shoflans (el Basse-Årdene).

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje A + -ez: vos shoflez. Li dierin -z ni s' prononce måy.

• Riwaitant(e)s:
  • cawete lidjwesse:

bodje A + -èt: i shoflèt, ele shoflèt. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: shoflèt i ? / shoflèt ele ?

• • cawete namurwesse:

bodje C + -nut: i shofelnut, ele shofelnut. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: shofelnut i ? / shofelnut ele ?

Indicatif futurrece

• Cåzant(e):

bodje B + -rè: dji shofelrè.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje B + -roz: vos shofelroz.

• • atouwaedje.

bodje B + -rès: ti shofelrès. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: shofelress ? (est ç' ki t' shofelrès ?).

• Riwaitant(e):

bodje B + -rè: i shoflelrè, ele shofelrè.

• Cåzant(e)s:

bodje B + -rans: nos shofelrans; dji shofelrans (el Basse Årdene).

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje B + -roz: vos shofelroz.

• Riwaitant(e)s:

bodje B + -ront: i shofelront, ele shofelront.

Durant Indicatif Erirece (imparfait)

• Rilevêye: les cawetes do Durant Indicatif Erirece des viebes del prumire troke ås djins do singulî sont -éve(s).
• Cåzant(e):

bodje A + -éve: dji shofléve.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje A + -îz: vos shoflîz.

• • atouwaedje.

bodje A + -éves: ti shofléves. Li dierin -s ni s' prononce måy.

• Riwaitant(e):

bodje A + -éve: i shofléve, ele shofléve.

• Cåzant(e)s:

bodje A + -éns: nos shofléns; dji shofléns (el Basse-Årdene).

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje A + -îz: vos shoflîz.

• Riwaitant(e)s:

bodje A + -ént: i shoflént, ele shoflént.

Nén Durant Indicatif Erirece (passé simpe)

• Cåzant(e):

bodje A + -a: dji shofla.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje A + -îz: vos shoflîz.

• • atouwaedje.

bodje A + -as: ti shoflas. Li dierin -s ni s' prononce måy.

• Riwaitant(e):

bodje A + -a: i shofla, ele shofla.

• Cåzant(e)s:

bodje A + -îs: nos shoflîs; dji shoflîs (el Basse-Årdene).

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje A + -îz: vos shoflîz.

• Riwaitant(e)s:

bodje A + -ît: i shoflît, ele shoflît.

Erî-tins di l' Indicatif

• erî passé (passé compôzé): Viebe "aveur" a l' indicatif prezintrece + pårticipe erirece: dj' a shoflé, t' as shoflé, evnd.
• erî futeur: "aveur" a l' indicatif futurrece + pårticipe erirece: dj' årè shoflé, t' årès shoflé, evnd.
• erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" å Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: dj' aveu shoflé, t' aveus shoflé, evnd.

Dobe erî-tins di l' Indicatif

• dobe erî passé: Viebe "aveur" a l' erî passé + pårticipe erirece: cwand dj' a yeu shoflé, après k' t' as yeu shoflé, evnd.
• dobe erî futeur: "aveur" a l' erî futeur + pårticipe erirece: cwand dj' årè yeu shoflé, après k' t' årès yeu shoflé, evnd
• dobe erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" a l' erî Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: cwand dj' aveu yeu shoflé, après k' t' aveus yeu shoflé.

Suddjonctif

Suddjonctif prezintrece

• Å singulî, li suddjonctif prezintrece, c' est parey ki l' indicatif prezintrece.

Ki dj' shofele.

Ki t' shofeles.

K' i shofele, k' ele shofele.

• Å pluriyal, on ristitche ene cawete -xhe après les cawetes di codjowaedje di l' indicatif prezintrece, k' on a rsaetchî evoye les halcrossès cossounes å coron. Li cawete -èt est disfaflotêye (-exhe).

ki nos shoflanxhe (u: ki dj' shoflanxhe).

Ki vos shofléxhe

K' i shoflexhe, k' ele shoflexhe (u : k' i shofelnuxhe, k' ele shofelnuxhe)

Suddjonctif erirece

Li suddjonctif erirece si fwait tot rprindant les cawetes do Nén Durant Indicatif Erirece (passé simpe) et-z î racawer ene cawete -xhe

Ki dj' shoflaxhe.

Ki t' shoflaxhes.

K' i shoflaxhe, k' ele shoflaxhe.

Ki nos shoflénxhe (u: ki dj' shoflénxhe).

Ki vos shoflîxhe (li minme tchoi k' å suddjonctif prezintrece).

K' i shoflénxhe, k' ele shoflénxhe

Condicioneu

Li condicioneu, c' est on tins ki s' fwait avou li prumire dobe cawete do futurrece, et ene djeujhinme cawete, li minme kel cene do NDIE des viebes del cénkinme troke.

• Cåzant(e):

bodje B + -reu: dji shofelreu.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje B + -rîz: vos shofelrîz.

• • atouwaedje.

bodje B + -reus: ti shofelreus. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: shofelreuss ? (est ç' ki t' shofelreus ?).

• Riwaitant(e):

bodje B + -reut: i shofelreut, ele shofelreut.

• Cåzant(e)s:

bodje B + -réns: nos shofelréns; dji shofelréns (purade el Basse-Årdene.

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje B + -rîz: vos shofelrîz.

• Riwaitant(e)s:

bodje B + -rént: i shofelrént, ele shofelrént.

Kimandeu

Li cmandeu shût l' indicatif prezintrece, mins on rsaetche li cawete -S a l' atouwé.

• Atôtchî (eye):
  • atôtchaedje ordinaire

bodje A + -ez: shoflez !

• • atouwaedje.

bodje B + -e: shofele !

• Cåzant(e)s:

bodje A + -ans: shoflans !

• Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje A + -ez: shoflez !

Dins les accints do walon

après Lidje

On-z a l' minme ristitcheye voyale "e" (è) po les modeles "bindler", "dobler", "botner", "tingler" (codjowaedje 15, 16, 17 & 18 do Motî da Stasse). Pol modele "intrer", on-z a ene ristitcheye voyale "-eû- (codjowaedje 19). Ces cénk sôres di viebes la fwaiynut 120 cas des 2200 viebes des codjowaedjes da Stasse (5,5 åcint).

après Moustî

On-z a l' minme ristitcheye voyale "e" (è) pol modele "shofler" (sofler; codjowaedje 13 des Codjowaedjes da Gilliard). Pol modele "intrer", on-z a ene ristitcheye voyale "-ê- (codjowaedje 9). Ces deus sôres di viebes la fwaiynut 60 cas des 5000 viebes ramexhnés pa Gilliard (1,2 åcint).

après Nivele

Dins l' croejhete da Coppens, gn a deus modeles avou l' ristitcheye voyale "e" (è)  : "xhufler" (chufler) et "grazner" (graz'ner). Coppens dene 42 viebes po "xhufler" eyet 10 viebes po "grazner".

après Bastogne

Dins l' motî d' Bastogne, on-z a bén 16 modeles avou l' ristitcheye voyale "e" (è) : "dobler", "combler", "régler", "djigler", "infler", "rapåmler", "bråyler", "fujhner", "botner", "ecombrer", "soucrer", "cofrer", "intrer", "mostrer", "måvler", "maneuvrer", avou co èn ôte avou ene ristitchêye voyale "i" : coujhner (cûjner; i cûjine).

après l' Årdene nonnrece

Li ristitcheye voyale est "u" ou "ë", po les modeles shofler (choufler; dju choufule, djë choufële), "mostrer" (moustrer; dju mousture, djë moustëre) et "abotner" (aboutner; dj' aboutune, dj' aboutëne).

Hårdêyes difoûtrinnes

• (fr) Tåvlea do codjowaedje di "shofler" (so l' Aberteke)
• Viebes di cisse sôre la dedja studyî e Wiccionaire