Noveles des walons Scrijheus d' après l' Banbwès

Les Noveles des Walons Scrijheus d' après l' Banbwès (Novèles dès Walons Scrîjeûs d'après l' BanBwès), c' est ene gazete e walon k' a parexhou di 1982 a 2005 (l° 67-68), et ki rexheut tos les troes moes.

Prumî limero del rivuwe

Mwaisses sicrijheus

Li mwaisse-eplaideu, å cmince, c' esteut Maurice Chapelle, pu ci fourit Georges Michel. Mins, po dire li veur, disk' e 2005, li gazete esteut bråmint fwaite pa Rodjî Viroux.

Contnou

Dins li rvuwe "Noveles", gn a des scrijhaedjes classikes del soce des Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès. C' est bråmint des arimés. Mins c' est eto li prumire rivuwe k' eplaida toplin di prôze nén racontrece :

• Li prezintaedje d' on scrijheu e walon.
• Des plantches di biyolodjeye so les biesses et so les plantes, fwaites å cmince pa Maurice Chapelle, pu après pa Stéphanie Viroux.
• Des ratournaedjes e walon des vîs papîs (procès d' macrales, di moudreus, evnd.). Metans l' Afwaire Calbalasse.
• Des lçons d' walon dinêyes e walon, fwaites pa Rodjî Viroux.

Gn a eto dins les "Noveles" :

• Des fåves.
• Des bindes d' imådjes.
• Des croejhlés mots.

Politike d' eplaidaedje

Politicmint, les Noveles eplaidént sovint des tecses ki rclamént l' unité del Beldjike. Eto, il estént purade camaerådes avou les Flaminds, min sovint disconte des Francès.

Lingaedje et ortografeye

Les Noveles des Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès sont scrîtes pår e walon.

Gn aveut eto des rclames e walon.

Sacwants scrijheus e walon prezintés dins les Noveles

• André Robe: l° 1 (1982)
• Robert Mathieu (1912): l° 2 (1982)
• Maria Dumont: l° 3 (1982)
• Maurice Chapelle: l° 4 (1982)
• Denise Delbart: l° 5 (1983)
• Joseph Paquet: l° 6 (1983)
• André Vanackere: l° 7 (1983)
• Philippe Maudoux: l° 8 (1983)
• Maurice Awoust: l° 9 (1984)
• Oscar Collet: l° 10 (1984)
• Gilbert Doquire: l° 12 (1984)
• Victor Mathieu: l° 16 (1985)
• Georges Michel: l° 21 (1994)
• Simone Gérard: l° 22 (1994)
• Délina Pirlot: l° 27 (1995)
• Roger Viroux: l° 59 (2003), ki ça a stî l' dierin.

Sacwants foyous d' biyolodjeye prezintés dins les Noveles

plantes

• påkî (bouxhon) (Buxus sempervirens) : l° 1 (1982)
• schite d' agaesse (Cardamine pratense) : l° 2 (1982)
• yebe di gueus (Clematis vitalbis) : l° 21 (1994)
• grande kixhåde (Urtica dioica) : l° 22 (1994)
• foumtere (Fumaria officinalis) : l° 27 (1995)

biesses

• tirliri (Sylvia eurruca) : l° 1 (1982)
• coirbå (Trypanocorax frugilegus) : l° 2 (1982)
• costri : (Carabus auratus) : l° 4 (1982)
• sôtrale : (Locusta viridissima) : l° 4 (1982)
• moxhe : (Echinomia) : l° 5 (1983)
• biesse å Bon Diu : (Coccinus) : l° 5 (1983)
• rinåd (Canis vulpes) : l° 7 (1983)
• biesse di for (Blatta) : l° 21 (1994)
• tchawe-soris : l° 22 (1994)
• calande : l° 27 (1995)

Ricetes

• potêye del cinsresse : l° 1 (1982)
• tåte å rvier : l° 2 (1982)
• tåte di spinåds : l° 4 (1982)
• pemes Louwisse : l° 7 (1983)
• djigue di tchivroû : l° 22 (1994)

Linwe-ehåhaedje

Ortografeye

I va ahiver ene sôre di scrijhaedje Feller bén da sinne.

Pol son K, i wåde li scrijha qu po les mots sourcants do latén, mins prind li scrijha k po les mots d' etimolodjeye tîxhone u greke, ey eo po replaecî li lete c cwand ele si prononce K:

koma, èsklamâcion, aksint

Po les longs O, i scrît au pol franc long O (sovint rfondou avou l' betchfessî å) et ô pol rastrindou long O (sovint rfondou avou l' betchfessî ô).

Croejhete

Li croejhete des bokets est raspepieye pa Rodjî Viroux, pår po:

• li plaeçaedje do prono coplemint divant l' aidant viebe
• li cogne di dmande del deujhinme djin sins prono sudjet
• l' acoird al 3inme djin singulî del frzlete aloyeye a on prono tonike des 5 prumires djins d' codjowaedje

Wice k' ele va don insi Maria / Avou s' paraplu et s' tchapea? / Alez, comint n' advinez nén / Vozôtes tertos k' est si maléns?^[1]

• li plaeçaedje di l' addjectif djondrece divant l' sustantif; cisse rîle la est aplikêye normåldimint po les addjectifs pår walons, minme s' i n' si rtrovnut waire divant, come «etir»:

Mi, dit-st i l' kénket sol djivå, / Dj' a loumé bén des ptits colåds; / Des etirès tåvlêyes d' efants
Todi bén gaiys et wespiyants^[2]

Mins, forcoridjanmint a môde des lingaedjes tîxhons, eto po les addjectifs calkés do francès. Ces addjectifs la dimorèt normåldimint dirî l' sustantif.^[3]

Dji m' devowe po ç' cåze la et pol cene di nosse walone langue.^[4]

Noûmots

Onk des prumîs aparexhaedje mot "neyerlandès" dins on tecse e walon

Li rvuwe des "Noveles" a dné l' ocåzion a Rodjî Viroux di fé cnoxhe sacwants noûmots k' il aveut foirdjî u eployî pol prumî côp e scrît walon.

Sacwants did zels vont dmorer bén vicants ey esse riprins e rfondou walon.

• sonante (voyale) et cossonante (cossoune)
• diftongue (po les trokes di deus sons, eyet nén d' deus letes come l' atuze francesse a ç' moumint la)
• gåtche accint (accint sol hintche)
• droet accint (accint sol droete)
• tchapea
• coma, pont-coma
• sene d' interogåcion (pont di dmande); sene d' esclamåcion (pont di sclameure)
• Definixhant årtike
• sounante do nez (voyale naziåle)
• neyerlandès (l° 16, 1985)