მექსიკა

მექსიკა,^{[კომ. 1][კომ. 2]} ოფიციალურო მექსიკაშ აკოკათელი შტატეფი,^{[კომ. 3]} — სახენწჷფო ოორუე ამერიკას. ოორუეშე უხურგანს ააშ, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — გვატემალა დო ბელიზი; ბჟადალშე ომძღჷ რჩქალი ოკიანე, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — კარიბიშ ზუღა დო ბჟაეიოლშე — მექსიკაშ ჸუჯი. მექსიკაშ ფართობი რე 1,972,550 კმ²,^[3] ნამუშით მოსოფელს მავითოსუმა ქიანა რე. მახორობაშ მუდანობა 130 მილიონშე უმოსი, ნამუშით ქიანა რე მოსოფელიშ მავითა არძაშე დოხორელი, თეწკჷმა უკაბეტაში ესპანურნინამი ქიანა.^[4] მეხიკო — ქიანაშ ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა, ნამუთ მიშმურს მოსოფელიშ მეჭედელო დოხორელი მეგაპოლისეფიშ რეიტინგშა. თაშნეშე უკიდაში ოორუე-ბჟადალშე მადვალუ ლათინოამერიკული ქიანა რე.

მექსიკაშ აკოართაფილი შტატეფი ესპ. Estados Unidos Mexicanos მექსიკა
ჰიმნი:  „Himno Nacional Mexicano" (მარგ. „მექსიკაშ ერუანული ჰიმნი“)
მექსიკაშ ორენი
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა)		მეხიკო 19.433333,-99.13333319°26′ ოორ. გ. 99°08′ ბჟად. გ.
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ესპანური (დე-ფაქტო) აღიარაფილი რეგიონული ნინეფი: ფედერალურ დონეშა აკა ვარი, ესპანური დო 68 ინდიური ნინა
რელიგია		88.9% ქირსიანობა 77.7% კათოლიციზმი 11.2% პროტესტანტიზმი 8.1% ვარელიგიურობა 2.4% შხვა რელიგია 0.5% უგამე
თარობა		ფედერალური საპრეზიდენტო კონსტიტუციური რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	კლაუდია შეინბაუმი
-	სენატიშ პრეზიდენტი	ხერარდო ფერნანდეს ნორონია
-	დეპუტატეფიშ პალატაშ პრეზიდენტი	სერხიო გუტიერეს ლუნა
ფართობი
-	გვალო	1,972,550 კმ2 (13-ა)
-	წყარი (%)	1.58 (2015)
მახორობა
-	2025 ფასებათ	131,946,900[1] (10-ა)
-	მეჭედალა	61 ად/კმ2 (142-ა)
ედპ (ჸუპ)		2025 ფასებათ
-	გვალო	$1.818 ტრილიონი (12-ა)
-	ართ მახორუშე	$13,630 (63-ა)
აგი (2023)		0.781 (მაღალი) (77-ა)
ვალუტა		პესო (MXN)
ბორჯიშ ორტყაფუ		UTC−8-შე UTC−5-შახ
-	ზარხულიშ (DST)	UTC−7-შე UTC−5-შახ (UTC)
ქიანაშ კოდი		MX
Internet TLD		.mx
ოტელეფონე კოდი		+52

მექსიკაშ ოფონდე ოფაფური

მექსიკაშ ტოპოგრაფიული რუკა

მექსიკას ადამიერიშ რინა ითარიღებუ არძაშ უკულაში ჯვ. წ. 8,000 წანათ. მესოამერიკა, ნამუთ იკოროცხუდჷ ცივილიზაციაშ ონწეთ, ანდა წუმოძინელი ჯარალუაშ ოდაბადე რდჷ, თინეფს შქას ოლმეკეფიშ, მაიაშ, საპოტეკეფიშ, ტეოტიუაკანიშ დო პურეპეჩეფიშ ცივილიზაციაში. ესპანეთიშ კოლონიზაციაქ დამარცხჷ დომინანტური აცტეკეფიშ იმპერია, ქჷდარსხუ კოლონია ჯოხოთ ახალი ესპანეთი ნანანოღათ ტენოჩტიტლანს (ასეშო რე მეხიკო სითი). მექსიკაქ გჷნირთუ ტრანსატლანტიკური ეკონომიკაშ კაბეტი ცენტრო, ნამუთ ივითარებუდჷ ვარცხილიშ მოპალუათ, სოდე აძვილებულო ომუშებაფუანდეს ჯინჯიერი კათას დო აფრიკალი ჭკორეფს. 1810–1821 წანეფიშ მექსიკაშ ლჷმაქ ზოხორინალაშო მაბოლჷ ესპანური პატჷნალა დო გაჭყჷ მექსიკაშ პირველი იმპერია, ნამუქჷთ მალას აკოცჷ დო გეგნიქიმინჷ კუნტახანიში მექსიკაშ პირველი რესპუბლიკათ. 1848 წანას, მექსიკაქ მუში ტერიტორიაშ დახე გვერდი მიოდინჷ ამერიკა-მექსიკაშ ლჷმაშ შედეგო. 1857 წანაშ კონსტიტუცაშა მიშნაღელი ლიბერალური რეფორმეფქ გჷმიჭანუ ომენოღალე ლჷმა დო საფრანგეთიშ მინოკათუა, ნამუშ საბოლა რდჷ მექსიკაშ მაჟირა იმპერიაშ გოჭყაფა მაქსიმილიან I-იშ იმპერატორობათ, ნამუთ გითორაგვაფილქ იჸუ რესპუბლიკური ნძალეფიშით ბენიტო ხუარესიშ დუდალათ. 19-ა ოშწანურაშ დალიაშო დიჭყჷ პორფირიო დიასიშ განწეხანიშ დიქტატურაქ, ნამუშ მოდერნიზაციაშ პოლიტიკას ალათხოზუდჷ სერიოზული სოციალური უწორწალა. 1910–1920 წანეფიშ მექსიკაშ რევოლუციაქ გიმიჭანჷ დიასიშ რეჟიმიშ გითოხუაფა დო 1917 წანაშ კონსტიტუციაშ მეღება. 1940–1970-იან წანეფს მექსიკას მიშჷ უწაია ინდუსტიალიზაცია დო ეკონომიკური ძინა, გიშაგორუეფიშ შედეგეფიშ ფალსიფიცირებაშ, პოლიტიკური რეპრესიეფიშ დო ეკონომიკური კრიზისიშ უმკუჯინალო. ქიანაშ დინოხოლე მიმალი ებუძოლეფს შქას რდჷ 1968 წანაშ ტლატელოლკოშ ჸვილუა-ჟილიტუა დო 1994 წანაშ საპატისტეფიშ ებუძოლი. XX ოშწანურაშ დალიას მოხვადჷ ნეოლიბერალიზმშა გინულაქ, ნამუქჷთ ეიშანჷ 1994 წანას, ოორუეამერიკული დუდიშული ვაჭრუაშ აპიჯალაშა (NAFTA) ხეშმოჭარუათ.

მექსიკა რე ფედერაციული რესპუბლიკა პრეზიდენტული სისტემაშ გამაგებათ, ნამუთ იხასიათებუ დემოკრატიული სტრუქტურათ დო ხეშუულობაშ სუმ ჸათ დორთუალათ: ემაჸონაფალი, კანონმადვალუ დო სასამართალო. ფედერალური საკანონმადვალო ორგანო აკმოდირთუ ჟირპალატამი გენერალური კონგრესიშე, ნამუშათ მიშმურს დეპუტატეფიშ პალატა, ნამუთ წჷმარინუანს მახორობას დო სენატი, ნამუთ უნარღელჸვენს ირი შტატიშ წორწი წჷმორინაფას. კონსტიტუციურო მიშაღალირი რე სახეწნჷფოშ გამაგებაშ სუმი გეჸე: ფედერალური, შტატეფიშ დო მუნიციპალური თარობეფი. მექსიკაშ ფედერალური მონწყუალა ავტონომიას არზენს 32 შტატის, ნამუშ პოლიტიკური სისტემა ჯინჯიერი კათეფიშ ტრადიციეფიშ დო ევროპული გონათუარობაშ იდეალეფიშ კონწარი გაულაშ გიმე რე.

მექსიკა რე ახალი ინდუსტრირებული დო წჷმმაძინე ქიანა,^[5] ნამუთ მოსოფელს რე 12-ა უკაბეტაში ქიანა ნომინალით დო ჸიდირიშ უნარიშ პარიტეტიშ მეჯინათ. მექსიკა რე პირველი ამერიკული დო მოსოფელიშ მაშკვითა ქიანა იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტეფიშ მუდანობათ.^[6] თეშ მოხ, ქიანა მიშმურს მოსოფელიშ 17 უკაბეტაში ბიოანდაკორობამობაშ მოღვენი ქიანაშა დო მახუთა აბანს იკენს ორთაშობური ბიოანდაკორობამობათ.^[7] ქიანა კაბეტი ტურისტული ოლურობა რე: 2022 წანაშ დგომარობათ, მოსოფელს მაამშვა ქიანა რე ტურისტეფიშ მეკონჭაფათ, ნამუსჷთ 42,2 მილიონი ტურისტიქ ესურჷნ.^[8] მექსიკაშ კაბეტი ეკონომიკა დო მახორობაშ მუდანობა, გლობალურიკულტურული გაულა დო გოდგინელი დემოკრატიზაცია თის რეგიონალურ დო ოშქაშე ნძალათ გინმართინუანს,^[9][10][11] ნამუთ გლობალურ არენაშა გიშმურს მუჭოთ პოლიტიკური მაძინუ ნძალა.^{[12][13][14][15]} თეწკჷმა, თეშ მუჭოთ ლათინური ამერიკაშ უმეტაში ქიანასჷნ, უღონობა, სისტემური კორუფცია დო კრიმინალი ფართას რე მოდვალირი.^[16] 2006 წანაშე მოჸუნაფილი, ნარკოტრეფიკიშ სინდიკატეფს შქას მიმალი კონფლიქტიშ შედეგო მეხოლაფირო 127 000 ადამიერქ გოჭყორდჷ.^[17][18][19] მექსიკა ოკათუ გეჭყვენჯი ორგანიზაციეფს: გოერო, G20, OECD, WTO, APEC-იშ ფორუმი, OAS, CELAC დო OEI.

ეტიმოლოგია

Mēxihco რე ნაუატლური ჯოხოდვალა აცტეკეფიშ იმპერიაშ შქაგურშე, კერზოთ მექსიკაშ ლეხერი დო გოხოლუაშ ტერიტორიაშე, ნამუშ მახორობა ჩინებული რდჷ ჯოხოთ მეშიჰკა. ზოგადო მეღებული რე, ნამჷ-და ლეხერიშ ტოპონიმი რდჷ აცტეკეფიშ იმპერიაშ პირველონი ეთნონიმური წყუ, მარა შილებე მორთელო ორდასჷნ.^[20] კოლონიურ პერიოდის (1521–1821), მუჟანსჷთ მექსიკა ჩინებული რდჷ მუჭოთ ახალი ესპანეთი, ცენტრალური რეგიონქ გჷნირთუ მექსიკაშ საინტენდანტოთ. 1812 წანას, მუჟანსჷთ ახალი ესპანეთიქ ზოხორინალა მიპალჷ ესპანეთიშ იმპერიაშენ დო სუვერენული სახენწჷფოთ გჷნირთუნ, საინტენდატოქ ჩინებულო გჷნირთუ მუჭოთ მეხიკოშ შტატი, ახალი ქიანაქ მუში ჯოხოდვალა მიღჷ მუში ნანანოღა მეხიკოშ (Mexico) საპატჷცემოთ. ქიანაშ ოფიციალური ჯოხოდვალაქ დითირჷ განაგებაშ ფორმაშ თირუაშ გეშა. 1813 წანაშ 6 გერგობათუთას ანაუაკაშ კონგრესიშ მაკათურეფქ ხე მაჭარეს ზოხორინალაშ დეკლარაციას, ნამუეფჷთ ტერიტორიას უძახჷდეს América Septentrional (ოორუე ამერიკა); 1821 წანაშ იგუალაშ გეგმას თაშნეშე გჷმირინუაფუდჷ América Septentrional. ქიანა ჟირშა (1821–1823 დო 1863–1867) რდჷ ჩინებული მუჭოთ Imperio Mexicano (მექსიკაშ იმპერია). სუმხოლო ფედერალური კონსტიტუცია (1824, 1857 დო 1917, ასეიანი კონსტიტუცია) გჷმირინუანდჷ ჯოხოდვალა ესპ. Estados Unidos Mexicanos,^[21] ვარ-და მუჭოთ ვარიანტი ესპ. Estados-Unidos Mexicanos,^[22] არძა ვარიანტი გჷნოთანგილი რე მუჭოთ „მექსიკაშ აკოკათელი შტატეფი“. ფრაზა ესპ. República Mexicana, „მექსიკაშ რესპუბლიკა“ გჷმირინუაფუდუ 1836 წანაშ კონსტიტუციურ კანონეფს.^[23]

რესურსეფი ინტერნეტის

• Key Development Forecasts for Mexico International Futures-შე

კომენტარეფი

1. ესპ. México ვარ-და მეხიკო (Méjico), გუმოთქუალა: [ˈme.xi.ko] ( მორჩქილა); კლასიკური ნაუატლი: Mēxihco; თარგი:Lang-yua
2. რჩქვანელობურო ესპანურო ქიანაშ ჯოხოდვალა იჭარუ მუჭოთ ესპ. México; თაშნეშე ევროპული ესპანურო გჷმირინუაფუ ვარიანტი ესპ. Méjico რჩქვანელობური ვერსიაწკჷმა ართო. ომაფე ესპანური აკადემიაშ დო ესპანური ნინაშ აკადემიეფიშ ასოციაციაშ ესპ. Diccionario panhispánico de dudas-შ მეჯინათ, ასო J-შ ვარიანტით რე თინი; მარა, რეკომენდირებული რე X ასოთ ჭარუა, ანდანე თაშ გჷმირინაუფუ მექსიკას.^[2]
3. ესპ. Estados Unidos Mexicanos ([esˈtaðos uˈniðos mexiˈkanos] ( მორჩქილა)); კლასიკური ნაუატლი: Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl, აიწ. 'Mexican United States'