გოართოიანაფილი ომაფე

კაბეტი ბრიტანეთიშ დო ოორუე ირლანდიაშ გოართოიანაფილი ომაფე (ვარა გოართოიანაფილი ომაფე, კაბეტი ბრიტანეთი) — სახენწჷფო ბჟადალ ევროპას, ბრიტანეთიშ კოკეფს. თის ართი ოსქირონე მეძობელი ჸუნს — ირლანდია. ოსქირონე თანჯეფიშ გალე, კაბეტი ბრიტანეთის მუკე-მუკე გოურე ატლანტიშ ოკიანე, ოორუეშ ზუღა, ლა-მანშიშ საროტი დო ირლანდიაშ ზუღა. ქიანა საფრანგეთის მიარცხუაფუ ევროტუნელით.

კაბეტი ბრიტანეთიშ დო ოორუე ირლანდიაშ გოართოიანაფილი ომაფე United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland გოართოიანაფილი ომაფე
შილა
ჰიმნი: „God Save the Queen“[1]
გოართოიანაფილი ომაფეშ ორენი
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა)		ლონდონი 51.5,-0.11666751°30′ ოორ. გ. 0°07′ ბჟად. გ.
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ინგლისური
თარობა		ოპარლამენტე კონსტიტუციური მონარქია
-	მონარქი	ჩარლზ III
-	პრემიერ-მინისტრი	კირ სტარმერი
ფართობი
-	გვალო	1 მაისი, 1,707 კმ2 (78-ო)
-	წყარი (%)	1.34
მახორობა
-	2019 ფასებათ	67,545,757 (22-ა)
-	census	63,182,178
-	მეჭედალა	270 ად/კმ2 (50-ა)
ედპ (ჸუპ)		2019 ფასებათ
-	გვალო	$3.131 ტრილიონი (9-ა)
-	ართ მახორუშე	$46,827 (26-ა)
აგი (2017)		0.922 (ძალამი მაღალი) (14-ა)
ვალუტა		გირვანქა სტერლინგი (GBP)
ბორჯიშ ორტყაფუ		UTC+0
-	ზარხულიშ (DST)	UTC+1 (UTC)
ქიანაშ კოდი		GB
Internet TLD		.uk
ოტელეფონე კოდი		+44

ჯოხოდვალა

• ოფიციალური: მარგალურო — კაბეტი ბრიტანეთიშ დო ოორუე ირლანდიაშ გოართოიანაფილი ომაფე; ინგლისურო - UK; United Kingdom; United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland.
• ეტიმოლოგია — კაბეტი ბრიტანეთი (Great Britain) კოკეფს ჯოხო. ჯოხო ბრიტეფიშ თურეფშე მოურს. ეთნონიმიშ შანულობა რე „დოხანტილი“, მუთ კოკეფიშ უჯვეშაში მახორუეფიშ ასაგასაშ მოხანტუაშ (ტატუირაფაშ) ტრადიციას ოკო მითმიარცხუაფუდას. თაშნეშე შელებუანი რე ჯოხოქ ეინწყას კელტური ოსურღორონთიშ — ბრიგიდაშ ჯოხოშ მეჯინათ.
• ქიანაშ კოდი — GB.

გეოგრაფია დო ორთა

ტოპოგრაფია

გოართოიანაფილი ომაფე იდვალუაფუ ბჟადალ ევროპას, ბრიტანეთიშ კოკეფს. თის ართი ოსქირონე მეძობელი ჸუნს - ირლანდია. XX ოშწანურაშ მაჟირა გვერდის შანულამი თირაფეფი იწისუ გეოპოლიტიკური დვალაფაქ. რელიეფი ოორუეთ დო ბჟადალუშე გვალონა რე. ევრორსხუშ (2020 წანაშ 31ფურთუთაშახ) მასშტაბით ომაფე ენერგეტიკული რესურსეფით უდიდარაში ქიანა რდჷ. გიშმეგორუ წყარხვეიანი ჰიდროგრაფიული რშვილი, კლიმატი უმოსო იდარჯაკუ ატლანტიშ ოკიანეშ გოლინათ. ბჟადალუ რაიონეფი სილამიეთ გიშმეგორუ. უდიდაში თოჸუჯი ერზიებუ ორთაშ თხილუას. მოქმენდენს 15 ნაციონალური პარკი. ბენ-ნევისი 1343 მ. სიმაღალათ ომაფეშ უმაღალაში კონკა რე.

გოართოიანაფილი ომაფეშ ფართობი მეხოლ. 245,000 კვ. კმ-ი. თინა იდვალუაფუ ოორუე ატლანტიკურ ოკიანეშ დო ოორუეშ ზუღაშ შქას დო გჷშართილიე საფრანგეთიშე ლა-მანშიშ საროტით.

• ფართობი — 244,013 კვ.კმ. თანჯეფი: ედომუშამი — 8,257 კმ; ინგლისი დო უელსი — 3.880 კმ; შოტლანდია — 4.023 კმ; ოორუე ირლანდია — 354 კმ. გეოგრაფიული რაიონეფი — შოტლანდიაშ დო ანტრიმიშ ზუკეფი, ტობეფიშ რაიონი, ლეინიშ დო გოუერიშ ჩქონეფი.
• ორთა: გვალონაშ სისტემეფი — ბრეკონ-ბიკონსი, კამბრიაშ გვალეფი, გრამპიანი, პენინეფი. უმაღალაში კონკა — ბენ-ნევისი 1.343 მ; გვალა. წყარმალუეფი (კმ) — ბანი, დიი, ერნი, სევერნი, თემზა 338; უდ. ტობა (კვ.კმ) — ლოხ-ნესი 396; თარი კოკეფი (კვ.კმ) — კაბეტი ბრიტანეთი 229,885, ირლანდია 14,120 (გვალო 84,420), ჰებრიდიშ კოკეფი 7,283, შეტლანდიშ კოკეფი 1.433, ორკნიშ კოკეფი 976; კლიმატი — ოკიანური, ზომიერი.
• ორთაშ რესურსეფი — ქუანოშქერი, ნაფთობი, ორთაშობური აირი, კალა, კირქუა, რკინაშ მადენი, ჯიმუ̂, ჭუბერი, ცარცი, თაბაშირი, ოფუტურ-სამეურნეო დიხეფი.

სახენწჷფო მონწყუალა

ვესტმინსტერიშ გოართოიანაფილი ომაფეშ პარლამენტიშ დგჷმილი

• სიმბოლოეფი: ჰიმნი — God Save the King (Queen); ომაფე დევიზი - Dieu et mon droit.
• პოლიტიკური სისტემა — უნიტარული სახენწჷფო, ოპარლამენტე მონარქია.
• სახენწჷფოშ მანჯღვერი — ბრიტანეთის მაფენა უინძორეფიშ დინასტიაშ წჷმმარინაფალეფი. მა-20 ოშწანურაშ მონარქეფი: ედუარდ VII (1901-10), ჯორჯ V (1910-36), ედუარდ VIII (1936), ჯორჯ V (1936-52), დიაფალი ელისაბედ II (ELIZABETH II, რანწკით მა- 40 ბრიტანალი მონარქი, ხვისტას რდჷ 1952-2022წწ.). 21-ა ოშწანურაშ მონარქეფი: ჩარლზ III (2022 წანაშე)
• თარობაშ მანჯღვერი — პრემიერ-მინისტრი ლიზ ტრასი (2022).
• კანონდუმადვალუ ორგანო — ჟირპალატამი პარლამენტი: ლორდეფიშ პალატა (738 მაკათური) დო თემეფიშ პალატა (646 მაკათური).
• პარტიეფი — კონსერვატიული პარტია (ლიდერი დ. კამერონი, დორცხუაფილი მა-17 ოშწანურაშ ბოლოს), ლეიბორისტული პარტია, ლიდერი გორდონ ბრაუნი, . 1890, ლიბერალ-დემოკრატიული პარტია (ლიდერი ნიკ კლეგი). თარობას ხემანჯღვერენს პრემიერ-მინისტრი, 2010 წანაშე, დეივიდ კამერონი.

ადმინისტრაციული დორთუალა

გოართოიანაფილი ომაფეშ ადმინისტრაციული ართულეფი

გოართოიანაფილი ომაფე რე ინგლისიშ, შოტლანდიაშ, უელსიშ დო ოორუე ირლანდიაშ პოლიტიკური გოართოიანაფა. ომაფე გურგინიშ თუდო რინელი ტერიტორიეფიე: გერნსი, ჯერსი დო მენი, ნამუეფსჷთ გჷშაკერძაფილი სტატუსი უღუნა.

• ღვალეფი. დიდ ბრიტანეთის ორხველჷ თაშნეშე მუდგაზმარენი მორჩილი ღვალა: ანგილია; ბერმუდიშ კოკეფი; ბრიტანეთიშ ვირჯინიშ კოკეფი; კაიმანიშ კოკეფი; ფოლკლენდიშ კოკეფი; გიბრალტარი; მონსერატი; პიტკერნიშ კოკეფი; წიმინდე ელენე, ამაღალება დო ტრისტანი-და-კუნია; ობჟათე გეორგია დო ობჟათე სენდვიჩიშ კოკეფი; ბრიტანეთიშ ინდოეთიშ ოკიანეშ ტერიტორია; ტერქსიშ დო კაიკოსიშ კოკეფი.

დემოგრაფია

61,1 მილიონამი მახორობათ (2009 წანაშ ეჭარუათ), ომაფე მასუმა ქიანა რდჷ ევრორსხუს (2020 წანაშ 31ფურთუთაშახ). გური მონძეეფი რენა ინგლისარეფი (81,5%), შოტლანდიარეფი (9,6%), ირლანდიარეფი (2,4%), უელსარეფი (1,9%) და ოორუე ირლანდიარეფი (1,8%). თაქ ოხორანს თაშნეშე 4 მლნ-შე უმოსი შხვაშ თური, ნამუეფქჷთ უმოსო მორთეს წორომაჸალობაშ ქიანეფშე. გოართოიანაფილი ომაფე ურბანიზაციაშ ოსამანგე ქიანა რე. მახორობაშ 91% ოხორანს ნოღას. ქიანას ანდანერი რელიგიური მახორუეფი რე.

• ნინეფი — ინგლისური, უელსური (უელსიშ მახორობაშ 25%), შოტლანდიური (მეხოლ. 60,000 შოტლანდიას).
• რელიგია — ანგლიკანიზმი, კათოლიციზმი, პრესვიტერიანიზმი.
• ნოღეფი (ვითოში) — ლონდონი (7.418, აგლომ. — 11.219), გლაზგო (1.099, აგლომ. — 1.361), ბირმინგემი (972, აგლომ. — 3.193), მანჩესტერი (390), ლივერპული (462), ედინბურგი (460, აგლომ. — 664), შეფილდი (418, აგლომ. — 1.102), ლიდსი (417, აგლომ. — 1.493), ბრისტოლი (406, აგლომ. — 614).

ეკონომიკა

ლონდონი რე ევროპაშ უდიდაში დო მოსოფელიშ ართ-ართი ფინანსური ცენტრი ნიუ-იორკიშ დო ჰონგ კონგწკუმა ართო.

გოართოიანაფილი ომაფეშ ეკონომიკა გერცხილი რე ლიბერალიზმიშ, ობაზარე ეკონომიკაშ დო დაბალი გინაგაფურეფიშ პრინციპეფს. თინა იკოროცხუ ანგლოსაქსური კაპიტალიზმიშ თ.გ (თაშნე გედვალირ) კინოხონო. თიშ უმკუჯინუო, ნამდა ბრიტანეთიშ მახორობა მოსოფელიშ მახორობაშ 1%-ს აკმადგინანს, გოართოიანაფილი ომაფე მანთხა აბანს რე მოსოფელს ვაჭარუაშ ჸურე, ოდო თიში ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტი მოსოფელს სიდიდათ მაამშვა დო ევროპას მასუმა რე გერმანიაშ დო საფრანგეთიშ უკული.^[2]

ეკონომიკაშ უდიდაში დარგი რე მოინალობაშ სფერო, სოდეთ გჷშაკერძაფილ როლს ლაჸაფენს საბანკო-საფინანსო ბიზნესი დო ტურიზმი. ენერგეტიკული შელებუანობეფით უჭყანიარაში რდჷ ევრორსხუს (2020 წანაშ 31ფურთუთაშახ). ქიანა მანქანაშკიდანჯუაშ ოდაბადე რე. ორეწალი საწარმეეფი ულტრამოდერნული ტექნიკათ რე აკოანჯარელი. "ხანდაშ ხვეიანობა ^[3] ართ-ართი უმაღალაშიე მოსოფელს. გიშმეგორუ ქიმიური, ფარმაცევტული და ბიოტექნიკური ინდუსტრია. უშანულამაში რე თაშნეშე ელექტრონიკა დო ფურინჯიშკიდანჯუა. აგრობიზნესი ართი-ართი არძაშე უმოს მაღალპროდუქტიულიე მოსოფელის.

• ა.ნ.პ.^[4] სტრუქტურა (%) — ოფუტეშ მეურნობა — 2, რეწუა — 26, მოინალობა — 72;
• ვალუტა — ინგლისური ფუნტი სტერლინგი.
• უდიდაში კომპანიეფი — როიალ დატჩ-შელი, ბრიტიშ პეტროლეუმი, იუნილევერი.
• უდიდაში ბანკეფი — ეიჩ-ეს-ბი-სი ჰოლდინგზი, ბარკლეიზ ბანკი, ნეშენალ უესტმინსტერ ბანკი, ჰალიფაქსი, ლოიდს გრუფი.

ტურიზმი

ანდაფერი ლანდშაფტი, ისტორიულ-არქიტექტურული ობიექტეფი დო ულტრამოდერნული ოკომუნიკაციე საშუალებეფიშ გეშა, ბრიტანეთი მოსოფელიშ ართ-ართი უშხუაში ტურისტული რეგიონი რე. ირწანურო თაქ 28-30 მილიონი ტურისტი გიმურს. უდიდაშ ტურისტული შქაგურონეფი: ლონდონი, სტრატფორდი წყარმალუ, ეივონს, უინძირო, ედინბურგი დო თ.უ.

ტურისტეფიშ უდიდაშ ნორთი გიმურს ამერიკაშ აკოშქუმალირი შტატეფშე დო ევროპაშ ქიანეფშე,დო გჷშაკერძაფილო გერმანიაშე, საფრანგეთიშე, ირლანდიაშე დო ნიდერლანდეფიშე. ეკონია წანეფს ტურისტული ინდუსტრიაქ ქიანაშ ეკონომიკაშ ართ-ართი უშხუაშ დარგო გინირთუ̂.

ისტორია

შოტლანდიაშ პარლამენტიშ დგჷმილი

XV ოშწანურაშ ბოლოს ძალიერი ცენტრალიზირაფილი სახენწჷფო. 1707 წანას მეღებულქ იჸუ აქტიქ ინგლისი დო შოტლანდიაშ რსხუშ გეშა, 1801 წანას აკიშქუ ბრიტანეთიქ დო ირლანდიაქ. 1918 წანას ოორუე ირლანდია ინკორპორირებულქ იჸუ გოართოიანაფილი ომაფეშა. 1931 წანას — დირცხუ ბრიტანეთიშ წორომაჸალობაქ, ნამუთ 54 ქიანას (ჸოფილ დომინიონეფს დო კოლონიეფს) აართიანენს. მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული დიჭყჷ ბრიტანეთიშ იმპერიაშ ფაჩუაქ.

მონძალა

ბუკინგემიშ დოხორე გოართოიანაფილი ომაფეშ მონარქიშ ოფიციალური რეზიდენცია

ბრიტანეთიშ კულტურული ანდაფერობა გოპიჯალაფირი რე მუჭოთ რეგიონალური მუშობურობეფით, თაშნეშე ბრიტანეთიშ იმპერიაშ მონძალათ. ბრიტანული ლიტერატურაშ სახეეფი რე ინგლისარი შექსპირი, შოტლანდიარი რობერტ ბერნსი, უელსელი დილან თომასი, ოორუეირლანდიარი შეიმან ჰინი. 60-ამი წანეფშე დოჭყაფილი, „ბითლზიშ“ დო „როლინგ სტოუნზიშ“ პოპულარობაშ გეშა, ბრიტანეთი ახალმორდული კულტურაშ ავანგარდის რე. მონძალეფი:

• ლონდონი — ბრიტანეთიშ მუზეუმი, თაუერიშ ჸორში, ომაფე ძვირფასურონა, ვესტმინსტერიშ ოაბატე (ბრიტანელი მონარქეფიშ კორონაციაშ აბანი), პარლამენტიშ დგჷმილი, ბიგ-ბენიშ ჸორში, ბუკინგემიშ დოხორე, მადამ ტუსოშ ჩირიშ ფიგურეფიშ მუზეუმი, ჰაიდ-პარკი;
• დარემიშ ჯიხა დო ოხვამე, მეგალითური კომპლექსი სტოუნჰენჯი (ჯვ. წ. 1500), კენტერბერიაშ ოკათედრე ოხვამე, ჯვეში დო ახალი ედინბურგი, გვინედიშ ჯიხაზურგა დო ნოღაშ კიდალეფი; შექსპირიშ ჸუდე-მუზეუმი სტრატფორდიშ ოქსფორდიშ დო კემბრიჯიშ უნივერსიტეტეფი;
• ანგლოსაქსური ეპოსი — ბეოვულფი (X ო.).

სქოლიო

1. National Anthem, British Monarchy official website. Retrieved 16 November 2013.
2. ოერეფოშქარე ოვალუტე ფონდი
3. ბორჯიშ ართურს წარმებული პროდუქციაშ მუდანობა
4. ართამი ნაციონალური პროდუქტი

რესურსეფი ინტერნეტის

• ბრიტანეთიშ მონარქიაშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა
• გოართოიანაფილი ომაფეშ თარობაშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა