Tông-sèng-loân

Tông-sèng-loân (同性戀; Eng-gí: homosexuality), he̍k-chiá tông-sèng-ài (同性愛), sī kóng kâng sèng-pia̍t ê kò-thé chi kan ê sèng khip-ín-la̍t ia̍h sèng-hêng-ûi.

National laws

  Marriage

  Other partnerships

  Laws against expression

  Fines or prison (not applied)

  Fines or prison

  Death penalty (not applied)

  Death penalty

UN declarations on LGBT rights

  Supporting (2008 or 2011)

  In opposition

Nā pí khí khah phó͘-phiàn ê ī-sèng-loân lâi kóng, tông-sèng-loân-chiá tiāⁿ siū-tio̍h siā-hoē ê ap-pek, tông-sèng-loân-chiá ê koân-lī sī thong sè-kài jîn-koân gī-tê ê chiau-tiám chi it.

Chi̍t-ê lâng bô it-tēng ū goân-choân ê tông-sèng ia̍h gī-sèng sèng chí-hiòng.

Iōng-gí

Ū chin chē koan-hē tông-sèng chi kan sèng kheng-hiòng ê kóng-hoat, pí-lun Eng-gí ê gay, lesbian, queer; he̍k-chiá sī Bân-lâm-gí ê khaⁿ-á-sian, chio̍h-bō-á téng khoán, in tiāⁿ chiàu só͘-chāi, giân-gí kap tiûⁿ-ha̍p ū bô-kâng ê ì-sù kap sú-iōng lí-lō͘.

Chia-ê iōng-gí lāi-bīn, ia̍h ū chi̍t pō͘-hūn thang hō-chò LGBT sio̍k-jîn-ōe (LGBT slang), sī chú-iàu tī LGBT jîn-kûn pún-sin teh kóng--ê.

Gián-kiù ê le̍k-sú

Tông-sèng-loân ê Eng-gí homosexual, tāi-seng sī 1869 nî ê sî ūi chi̍t kóa chèng-tī chú-tiuⁿ só͘ sú-iōng--ê. Chá-kî tī ha̍k-su̍t-siōng tùi tông-sèng-loân ê khang-khòe, tōa-hūn lóng sī chiam-tùi tī cheng-sîn-i-ha̍k ê lí-kái. It-ti̍t kàu Alfred Kinsey, chiah ū liáu siā-hōe-ha̍k-tek gián-kiù. Alfred keng-kòe i tī 1948 nî kap 1953 nî hun-pia̍t hoat-piáu ê Jîn-lūi Lâm-sèng ê Sèng-hêng-ûi (Sexual Behavior in the Human Male) kap Jîn-lūi Lú-sèng ê Sèng-hêng-ûi (Sexual Behavior in the Human Female), chiâⁿ chò sī siā-hōe-ha̍k tùi tông-sèng-loân kiam sèng gián-kiù ê chi̍t ūi khai-ki-chiá. Tī i-ê thóng-kè lāi-bīn, i hoat-kiàn tong-sî 37 pha-sén ê Bí-kok-lâng ū kòe tông-sèng-ài keng-giām, lāi-bīn koh ū 4 pha-sén sī goân-choân jî-chhiá kui-sì-lâng--ê. Che chiong goân-lâi tùi tông-sèng-loân ê gián-kiù chiau-tiám, tùi sèng-pia̍t jīn-tông bûn-tê choán hiòng siū siā-hōe chha-pia̍t (discriminating) ê liáu-kái.^[1]

Chū 1970 nî-tāi bóe khai-sí, keng-kòe Michel Foucault tī Sèng ê le̍k-sú (Histoire de la sexualite ́), kài-siāu liáu siā-hōe kiàn-chō-lūn ê chhiú-lō͘. I chú-tiuⁿ ū chi̍t khoán tùi Se-iûⁿ hoat-lu̍t lāi-bīn sodomy ê hoat-àn khài-liām, kàu i-ha̍k-siōng ê homosexuality sin-hūn (identity) ê choán-piàn.^[1]

Siā-hōe kho-ha̍k-kài tùi tông-sèng-loân ū "pún-chit-phài" (essentialist) kap "kiàn-chō-phài" (constructionist) nn̄g khoán koan-tiám. In gī-lūn ê būn-tê chú-iàu sī pí-lūn chhiūⁿ "gay" ia̍h "straight" chit khoán iōng-gí tàu-tóe sī chí khè-koan, bûn-hòa siōng it-chè ê lâng ê sèng-chit, he̍k-chiá sī it-tēng bûn-hòa kap siā-hòe kòe-têng ê sán-bu̍t. Pún-chit-phài jīn-ûi sèng ê sèng-chit sī seng-bu̍t-le̍k koat-tēng--ê; kiàn-chò-phài jīn-ûi sèng su-kiû sî ha̍k-si̍p--lâi-ê.^[2]