Wissembourg Chiàn-tò͘ (1870 nî)

Wissembourg Chiàn-tò͘ hoat-seng tī 1870 nî 8 goe̍h 4 ji̍t, tong-sî Phó͘-kok chhin-ông Friedrich Wilhelm hoat-peng hiòng Saarbrucken tang-pêng chhiam-lio̍k, kong-kek Wissembourg kap hū-kīn Hoat-kok chiong-kun Abel Douay niá Marie MacMahon ê peng-tūi só͘ hông-siú ê iāu-sài Geisberg. Té-bé Hoat-kok chiàn-pāi, Douay chiàn-sí, MacMahon thè-peng tńg Wörth.

Wissembourg Chiàn-tò͘
Phó͘ Hoat Chiàn-cheng ê chi̍t pō͘-hūn
Wissembourg Chiàn-tò͘ tē-tô͘
Sî-kan 1870 nî 8 goe̍h 4 ji̍t Tē-tiám Hoat-kok Wissembourg 49°01′N 7°57′E Kiat-kó Tek-kok sèng-lī
Kau-chiàn-hong
Prussia Baden  Bayern Württemberg	Hoat-kok
Chí-hui-koaⁿ kap léng-tō-chiá
Friedrich Wilhelm Hugo von Kirchbach Jakob von Hartmann	Abel Douay † Jean Pellé
Peng-le̍k
60,000 144 tâi tōa-phàu	8,000 12 tâi tōa-phàu
Sí-siong
~3,563 lâng sí-bông	~1,300 lâng sí-bông ia̍h siū-siong ~900 lâng chò hu-ló͘

Hoat-kok tī chit chhù chiàn-tō͘ lāi-bīn phài liáu chi̍t kóa Algeria lâng cho͘-sêng ê pō͘-tūi.

Chún-pī

MacMahon phài i-ê Tē-jī Su-thoân, pún thoân hâm 8,600 peng-sū, chí-hui-koaⁿ sī Abel Douay chiong-kun. Sui-bóng Wissembourg goân-lâi khí-siat bē-chió kun-sū siat-si, m̄-koh tī chêng kúi nî chhèng-phàu kap ī-soàn lóng sóa kòe pa̍t-ūi khì. Chóng-sī pún chng oá-ná sī Bayern, Strasbourg kap Alsace pak-pō͘ sio-thàng ê tiōng-iàu thong-tō.

Kòe-têng

Kàu 8 goe̍h 3 ji̍t ê sî, Douay chiap tio̍h tē-hng-koaⁿ Monsieur Hepp ê chêng-pò, kóng Bayern ê kun-tūi í-keng chiàm liáu Lauter Khe tang-pêng ê iâⁿ-lúi, tng leh óa-kīn Wissembourg. Kàu 4 ji̍t chái-khí, Douay chiah phài chhut pō͘-peng hâⁿ kòe Lauter Khe thàm lō͘, kiat-kó tī khe-piⁿ hō͘ Phó͘-kok ê khî-peng phah-thè. Kâng-ji̍t kòe 8:00 ê sî-chūn, Douay hiòng Strasbourg ê MacMahon phah tiān-pò pò-kò thàm-chhâ kiat-kó; àn-chiàu kun-chêng, MacMahon koat-tēng keh-kang chiah chiong i ê chóng-pō͘ sóa kòe Wissembourg. M̄-koh bô loah kú, Phó͘-kok í-keng teh hiòng Wissembourg pàng chhèng, Friedrich von Bothmer ê Bayern Tē-4 Su-thoân í-keng leh kòe Lauter Khe^[1].

Tī Wissembourg kap Altenstadt, Douay chún-pī liáu 2-ê tōa-tūi, 6 ki chhèng-phàu, kap kúi sian mitrailleuse (chi̍t kái hoat chē lia̍p chhèng-chí ê bú-khì). Lēng-gōa koh an-pâi pō͘-peng, kî-peng, 12 sian tōa-phàu tī siaⁿ gōa ê soaⁿ-phiâⁿ. Tong Bayern kun kòe khe ê sî-chūn, to̍h gū tio̍h Douay chún-pī ê chhèng-hóe chin ū hāu-lu̍t ê liân-sòa kong-kek. Hit-chūn Bayern ê jîn-bé sī thâu chi̍t kái tú tio̍h mitrailleuse chit khoán bú-khì, chit khoán goân-sú ê ki-koan-chhèng, i iáu bô hoat-tō͘ ka-ta hiòng chiàn-tiûⁿ loān-siā, tián-tó sī ài chiam-tùi chi̍t-ê bo̍k-phiau lâi kong-kek, cho-sêng tùi-hong kui-sin-ku ê siong-hāi^[2].

Kàu Bayern kun thâu chi̍t kái beh kòe Lauter Khe jî-chhiá kong ji̍p Wissembourg ê sî, koh siū tio̍h Te-1 Algeria Tirailleur Liân-tūi ê Turcos^[3] chó͘-tòng, chia-ê peng-á gia̍h Chassepot chhèng, tiām kau-á lāi, siâⁿ-chhiûⁿ téng, he̍k-chiá sī lī-ēng thih-lō͘ thô͘-tun chò hông-pī. Hia Bayern peng mā chin ū khó-lêng sī thâu chi̍t kái khòaⁿ tio̍h Hui-chiu peng-á. In-ūi su-iàu phak-tē, Phó͘-kok kun-tūi só͘ tek-lī ê "khoài-chhèng" (Schnellfeuer) chiàn-su̍t mā bô thang hó sú-iōng. Chóng-sī Phó͘-kok kap Bayern ê tōa-phàu oa-ná hō͘ Phó͘-kun ū ke-kiám chìn-ek. Tek-kok-lâng ê tōa-phàu kòe Lauter Khe ka-ji̍p pō͘-peng ê hêng-tōng, siau-bia̍t chi̍t liáu kóa Wissembourg ê mitrailleuse, jî-chhiá kā Hoat-kok peng-á phah lo̍h siâⁿ-chhiûⁿ. Tong-sî Hoat-kok ê tōa-phàu kong-kek sit-chhò, bô hoat-to iú-hāu sún-hāi Phó͘-kun^[4].

Friedrich Wilhelm niá hā ê Phó͘-kun bô hiòng Hoat-kun ê thâu-chêng-bīn chhiong-tu̍t, tian-tó sī hiòng Hoat-kun ê chiàⁿ-pêng, tò-pêng kap āu-piah-pêng lâi kong-kek. Chit khoán chêng-hêng hō͘ Abel Douay sit khì sin-ku-piⁿ ê pó-hō͘. Tī chái-khí ê 11 tiám, i sûn mitrailleuse phàu-peng ê sî soah hō͘ po̍k-cha hāi--sí. Chit chūn Phó͘-kun ê pau-ûi í-keng chha-put-to goân-sêng. Phó͘-kok Tē-9 Su-thoân chhōa-thâu ê Tē-5 Kun-thoân ka-ji̍p chiàn-tò͘, chiàm-niá Altenstadt, tī Wissembourg ê thih-lō͘ thô͘-tun kap Algeria-lâng kau-chiàn. Bayern hong-bīn chhiau-kòe 6 tīn tōa-tūi ka-ji̍p liáu-āu, Wissembourg í-keng kui-ê hō͘ Phó͘-hong ûi--khí-lâi^[5].

Tong Hoat-kok kun-tūi koh leh sio-chiàn ê sî-chūn, Wissembourg ê chhī-bîn chhut-bīn iau-kiû Hoat-kun ê Tē-74 Liân-tūi khui mn̂g hō͘ Tek-kok ê kun-tūi ji̍p siâⁿ. Chiàu hit-tang-chūn siú-siâⁿ chí-hui-koaⁿ ê hôe-sióng, chia-ê jîn-bîn ū-ê jīn-ûi Hoat-kun ê hông-siú "bô-hāu", iā ū lâng koài Hoat-kun chè-chō sún-hāi. Té-bé chhī-bîn to̍h kòe siâⁿ-mn̂g iâⁿ ji̍p Bayern ê kun-tūi. Liáu-āu Phó͘-kun kap Hoat-kun kè-sio̍k ùi Geisberg pia̍t-chong kau-chiàn.^[6].

Chiàn-sū tī Geisberg chhiân be̍h chi̍t tiám-cheng, Phó͘-kun put-toàn kong-ji̍p siâⁿ-pó lāi, Tē-7 Liân-tūi sún-sit liáu 23-ê kun-koaⁿ kap 329-ê peng-á. Ùi Geisberg ē-khah, Wissembourg hong-bīn ê Phó͘-kun kap Bayern kun mā ka-ji̍p kong-kek, sak kòe Hoat-kok ê Tē-74 Liân-tūi. Āu-bóe Phó͘-kok Tē-9 Su-thoân chiong phàu-peng-tūi chhāi chiūⁿ Geisberg 800 pō͘ hn̄g ê koân-tē, hō͘ siâⁿ-pó bô hoat-tō͘ hông-gū, tè-bé Geisberg ê Hoat-kun tâu-hâng^[7].

Chia tâu-hâng ê Hoat-kok peng-á ū nn̄g-pah-ê, kî-tha tô-siám hiòng sai-pêng.