Προκαρυώτης
μονοκύτταρος οργανισμός του οποίου το κύτταρο στερείται πυρήνα και άλλα οργανίδια συνδεδεμένα με μεμβράνη / From Wikipedia, the free encyclopedia
Προκαρυώτης ή προκαρυωτικό κύτταρο (prokaryote ή prokaryote)[1] είναι ένας μονοκύτταρος οργανισμός του οποίου το κύτταρο στερείται πυρήνα και άλλα οργανίδια συνδεδεμένα με μεμβράνη [2] Η λέξη προκαρυώτης προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα πρό- και κάρυον 'καρύδι, πυρήνας'.[3][4] Στο σύστημα δύο αυτοκρατοριών (υπερβασιλείων) που προέκυψε από το έργο του Édouard Chatton, οι προκαρυώτες ταξινομήθηκαν στην αυτοκρατορία Prokaryota.[5] Αλλά στο σύστημα των τριών επικρατειών (three-domain system), με βάση τη μοριακή ανάλυση, οι προκαρυώτες χωρίζονται σε δύο επικράτειες: Βακτήρια ( πρώην Ευβακτήρια (Eubacteria)) και Αρχαία (πρώην Αρχαιοβακτήρια (Archaebacteria)). Οι οργανισμοί με πυρήνες τοποθετούνται σε μια τρίτη επικράτεια, Ευκαρυώτες (Eukaryota).[6] Οι προκαρυώτες εξελίχθηκαν πριν από τους ευκαρυώτες και στερούνται πυρήνων, μιτοχόνδρια ή τα περισσότερα από τα άλλα διακριτά οργανίδια που χαρακτηρίζουν το ευκαρυωτικό κύτταρο. Κάποτε θεωρήθηκε ότι τα προκαρυωτικά κυτταρικά συστατικά δεν ήταν κλειστά μέσα στο κυτταρόπλασμα εκτός από μια εξωτερική κυτταρική μεμβράνη, αλλά βακτηριακά μικροδιαμερίσματα (bacterial microcompartments), τα οποία πιστεύοταν ότι είναι οιονεί οργανίδια που περικλείονται σε πρωτεϊνικά κελύφη (όπως ο κλωβός πρωτεΐνης ενκαψουλίνης), που έχουν ανακαλυφθεί,[7][8] μαζί με άλλα προκαρυωτικά οργανίδια.[9] Ενώ είναι μονοκύτταροι, ορισμένοι προκαρυώτες, όπως τα κυανοβακτήρια, μπορεί να σχηματίσουν αποικίες που συγκρατούνται μαζί από βιομεμβράνες (biofilms) και μεγάλες αποικίες μπορούν να δημιουργήσουν πολυστρωματικά μικροβιακά στρώματα . Άλλα, όπως τα μυξοβακτήρια (myxobacteria), έχουν πολυκυτταρικά στάδια στους κύκλους ζωής.[10] Οι προκαρυώτες είναι αφυλετικοί, και αναπαράγονται μέσω δυαδικής σχάσης χωρίς καμία σύντηξη γαμετών, αν και μπορεί να πραγματοποιηθεί και μέσω οριζόντιας μεταφοράς γονιδίου. Οι μοριακές μελέτες έχουν δώσει πληροφορίες για την εξέλιξη και τις αλληλεπιδράσεις των τριών επικρατειών της ζωής.[11] Η διαίρεση μεταξύ προκαρυωτών και ευκαρυωτών αντανακλά την ύπαρξη δύο πολύ διαφορετικών επιπέδων κυτταρικής οργάνωσης. Μόνο τα ευκαρυωτικά κύτταρα έχουν έναν πυρήνα με περίβλημα που περιέχει το χρωμοσωμικό του DNA και άλλα χαρακτηριστικά οργανίδια συνδεδεμένα με μεμβράνη, συμπεριλαμβανομένων των μιτοχονδρίων. Οι διακριτοί τύποι των προκαρυωτών περιλαμβάνουν ακραιόφιλα (extremophiles)και μεθανογόνα (methanogens). Αυτά είναι κοινά σε ορισμένα ακραία περιβάλλοντα.[2]