Fraserburg
Plek in Noord Kaap, Suid-Afrika From Wikipedia, the free encyclopedia
Fraserburg is 'n dorp in die Hantam-Karoo in die provinsie Noord-Kaap, Suid-Afrika. By Faserburg is 'n paleo-oppervlak uit die Perm gevind met spore van Synapsida uit daardie tyd. Die dorp lê 1267 m bo seevlak.
Fraserburg | |
|---|---|
 Bo: Sonsak in Fraserburg. Links: Die Nederduits Gereformeerde Kerk in die hoofstraat. Middel regs: Die dorp se poskantoor. Onder regs: Huis deur trekboere gebou voor dorpstigting | |
  Fraserburg Fraserburg se ligging in Noord-Kaap | |
| Koördinate: 31°54′52″S 21°30′43″O | |
| Land |  Suid-Afrika |
| Provinsie | Noord-Kaap |
| Distrik | Namakwa |
| Munisipaliteit | Karoo Hoogland |
| Oppervlak | |
| • Totaal | 98,88 km2 (38,18 vk. myl) |
| Hoogte | 1 267 m (4 157 ft) |
| Bevolking (2011)[1] | |
| • Totaal | 3 029 |
| • Digtheid | 31/km2 (80/vk. myl) |
| Rasverdeling (2011) | |
| • Wit mense | 9.5% |
| • Indiërs/Asiërs | 0.6% |
| • Bruin mense | 84.8% |
| • Swart mense | 4.8% |
| • Ander | 0.3% |
| Taal (2011) | |
| • Afrikaans | 95.8% |
| • Xhosa | 1.3% |
| • Ander | 3.0% |
| Poskode (strate) | 6960 |
| Poskode (posbusse) | 6960 |
| Skakelkode | 023 |
Tussen die jare 1780 en 1830 is die Wes-Nuweveld-gedeelte van die Karoo net so mak gemaak deur trekkers soos ander grensgebiede van daardie tyd. Ná die verdrywing van die Boesmans is die streek stap vir stap geannekseer. Van behoorlike godsdienstige bearbeiding van lede van die Kerk was daar in die dae om en by die stigting van die gemeente van Fraserburg nie sprake nie. Die intrekkers het uit verskillende rigtings die gebied begin bewoon. Sommige is aangeneem op Tulbagh, ander op Worcester, nog ander op Graaff-Reinet. Daar was ook diegene wat op een plek gedoop is en op 'n volgende, honderde myle daarvandaan, lidmaat geword het. Kerklik het die latere Fraserburg deel uitgemaak van die gemeente van Beaufort-Wes, wat omstreeks 1830 maar 'n baie klein plekkie was. Dit het slegs 'n paar inwoners en geen kerk gehad nie. Oorspronklik was dit bedoel as 'n voorpos om drosterslawe en ontvlugte misdadigers te keer en te verhoed dat hulle die kolonie se grens oorsteek en vrykom. Die eerste predikant daar was ds. John Taylor, en onder sy wydverspreide kudde het ook die Nuweveldse pioniers getel. Die taak van hierdie predikant was byna bo-menslik. Op die dorp moes hy kerk hou in 'n tent van waseile. Sy gemeente was uiters mobiel en in omvang het dit die grootste gedeelte van die oppervlakte tussen Tulbagh en Graaff-Reinet beslaan.
In Desember 1824 is ds. Colin Fraser aangestel om hom op te volg as herder van die uitgetrekte gemeente. Hy het jare lank 'n groot rol in sy nuwe werkkring gespeel en in sy tyd, en gedeeltelik danksy sy bemoeiinge, is die gemeente, wat ook sy naam dra, teen 1851 gestig. Ds. Fraser het in Februarie 1828 getrou met Anna Amalia Muller, van Graaff-Reinet, uit welke huwelik sewe kinders gebore is. Sy is op 22 September 1838 oorlede. Op 20 Februarie 1840 is hy vir die tweede maal in die huwelik bevestig en wel met Maria Elizabeth Sieberhagen. Uit hierdie verbintenis is nege kinders gebore. Sir John Fraser, die skrywer van Episodes in my Life, was die oudste. Hierdie seun van ds. Fraser het 'n paar episodes uit die lewe van sy vader as diensdoende predikant ook van Wes-Nuweveld verhaal. Hy het die streek beskryf as wild, dunbevolk en oortrek van allerlei soorte wilde diere, insluitende roofdiere soos leeus, tiere, luiperds, wolwe, ens. Sir John het gesê hy kan nog meer as een outentieke ondervinding van sy vader en sy ouderlinge in herinnering roep.
Dan was daar nog die avonture met die duisende trekbokke. So het dit eenmaal gebeur dat 'n verwilderde smous op die dorp aankom met die tyding dat ontelbare trekbokke in Fraserburg se rigting in aantog was, en dat hulle soos 'n verwoestende golf oor alles trek en die wêreld kaal agterlaat. Hierdie verhaal is nie te ernstig opgeneem nie, en was sowat geheel en al vergeet na die vertrek van die smous toe die mense 'n week daarna op 'n môre wakker word van 'n gedruis soos die van 'n sterk wind voor 'n donderstorm. Dit was die gedruis veroorsaak deur die stampende kloue. van duisende van allerhande soorte wild — wildebeeste, blesbokke, springbokke, kwaggas en elande. Strate en tuine, sowel as die wêreld buiteom, sover as die oog kon sien, was oortrek met wild wat alles wat gewei kon word, voor hulle verslind het. Ook alle bekombare waters uit vore, fonteine en damme is uitgedrink. Dit het omtrent drie dae geduur voordat al die bokke klaar deurgetrek het, asof deur vuur verbrand agtergelaat het. Dit moes inderdaad 'n wonderlike, hoewel tragiese, gesig gewees het.
In 'n landstreek sonder paaie met hoë berge om te perd oor te sukkel, was die taak van ds. Fraser sekerlik geensins benydenswaardig nie. Die mense het ver van mekaar gewoon en sommige baie ver van sy sentrum. Gedurig moes hy met agterryer en 'n handperd op pad wees om sy gemeentelede soos verdwaalde skape op die wye Karoovlaktes op te soek. Baie wat nog nooit 'n predikant gesien het nie, moes aangeneem en gedoop word, en in ander gevalle moes huwelike voltrek word. Dikwels het hy toe ook op die plaas gekom waar Fraserburg later ontstaan het. Soms het die jong mense 'n heilige vrees vir hom gekoester, en dikwels het dit gebeur dat hy geen mense op 'n plaas aangetref het nie omdat almal laat vat het veld toe, toe hulle van sy aankoms gehoor het. Die werksaamhede van die predikant in die steeds groeiende gemeente het later so veeleisend geword dat hy dit onmoontlik as geheel kon behartig. Daar is toe gedink aan die afstigting van die Wes-Nuweveld-gedeelte van die gemeente en die vorming van 'n nuwe gemeente. Maar nie alleen was die werk te veel vir die leraar nie, die begeerte het ook by godvrugtige lidmate ontstaan om 'n eie middelpunt te hê waar daar 'n dorp gestig kon word en 'n godshuis opgerig kon word, om te dien as sentrum vir die bevordering van onderrig in die Christelike beginsels aan die verwaarloosde jeug.
As gevolg van die gunstige verloop van voorlopige reëlings kom daar op 24 Februarie 1851 42 lede van die NG Kerk te Ayesfontein byeen "met goedkeuring en toestemming van die Kerkraad te Beaufort … ter verkiesing van 'n geskikte kerkplaas te Wes-Nuweveld." Die voorsitterstoel is ingeneem deur die leraar van Beaufort wat tot die verrigtinge van die geleentheid oorgegaan het met die stel van die volgende vrae: 1. Sal daar 'n nuwe gemeente te Wes-Nuweveld gestig word of nie? "Op dezen vraag was het eenparig antwoord van Ja." 2. Watter is die geskikste plaas as 'n middelpunt ten einde aldaar 'n kerk te bou? "Op dezen vraag werden twee plaatsen voorgedragen Rietfontein en Kichererskerk." Die uitslag van die stemming was 34 teen een ten gunste van Rietfontein. Diegene wat buite stemming gebly het, het as rede daarvoor aangevoer dat hulle die plek Kichererskerk nie geken het nie. Hierna is die eienaar van Rietfontein genader ten einde te verneem of hy bereid sou wees om sy plaas te verkoop. Hiervoor was die heer Visser te vinde. Hy sou verkoop teen die som van 25 000 riksdaalders (sowat £1 870), op voorwaarde dat sy woonhuis en perdemeul sy eiendom bly. Die kopers kon die koopsom skuldig bly vir vyf jaar teen betaling van ses persent rente. Tot 31 Oktober 1852 bly die plaas in sy besit, tot welke datum geen rente aan hom betaal word nie. Die delging van die kapitaal hoef nie noodwendig te geskied as die vyf jaar om is nie; dit kon ook voor die datum geskied. Die koopbrief is opgetrek namens die kopers en onderteken deur 'n kommissie bestaande uit: J.S. Cilliers, Aysfontein; C.J. Meyburgh, Blydevooruitzicht; H.R. Sieberhagen, Klipkraal; D.J. van Schalkwyk, Wagenmakersvallei; W.T. van Schalkwyk, Moutonsfontein; J. Olivier, Ezelsfontein ; W. F. Sieberhagen, Van Rhynsplaats; W. F. Kruger, De Dam; C.J.G. Kruger, Grootfontein; en C.G. Immelman, Quaggasfontein. Die notule van hierdie vergadering sluit af met die woorde dat die kommissie van tyd tot tyd sitting sou hou te Aysfontein "beide om eenige bepalingen voor hare werkzaamheden te maken, en alles ter behartiging van de zaak des Heeren in die Nieuwe Gemeente van West Nieuweveld."
Om aan Albertus Abraham Visser sy 25 000 riksdaalders te betaal, was nie so maklik gedaan as gesê nie. Maar die kommissie het sonder verwyl aan die werk gespring en dikwels vergader om belangrike besluite te oorweeg. Vir die insameling van geld word dit dan ook gereël dat daar kollektelyste sou rondgaan en dat erwe opgemeet en verkoop moes word. Hierdie besluite is op 10 Maart 1851 geneem te Aysfontein op 'n goed bygewoonde vergadering onder voorsitterskap van G.J. Meyburgh. Daar is onder meer ook besluit om 'n memorie aan die goewerneur te rig om kwytskelding van herereg op die plaas Rietfontein. Op 10 Mei 1851 is die tenders van die landmeters Auret en Thwaits behandel, en die opmeting van erwe toegewys aan eersgenoemde wat ook die goedkoopste getender het. Op 12 Mei 1851 is met die opmeting 'n aanvang gemaak en die hele kommissie was verplig om teenwoordig te wees. H.R. Sieberhagen word, selfs al het hy mooi om verlof om afwesig te wees gevra, verplig om die opmeting by te woon. Hierdie erwe is te koop aangebied en op 15 September 1851 is die eerstes van die hand gesit. Die meeste was geleë langs die hoofstraat.
So het die plaas Rietfontein stadigaan die gedaante van 'n dorpie aangeneem. Daar is gevoel dat die dorp 'n nuwe naam moes kry. En uit dankbaarheid jeens die onbaatsugtige dienste van ds. Fraser en ouderling Gerrit Jacobus Meyburgh is die owerheid versoek om die naam Fraserburg, wat aan beide herinner, aan die gemeente en dorp goed te keur. Die volgende Goewermentskennisgewing, geteken op gesag van die Goewerneur op 5 November 1850 (hierdie datum is foutief maar die korrekte is nie bekend nie), spreek vir homself: Daar die komitee van die nuwe gemeente van die NG Kerk van Wes-Nuweveld, in die afdeling van Beaufort, versoek het dat die naam Fraserburg gegee word aan die gemeente, en daar sy Eksellensie, die Goewerneur sy toestemming daartoe verleen het, sal dit dienooreenkomstig hierna die naam Fraserburg dra. 'n Ander Goewermentskennisgewing gedateer Koloniale Kantoor, 12 Desember 1853, verklaar dat dit sy Eksellensie behaag het, op aanbeveling van die Ring van Graaff-Reinet van die NG Kerk, om die grenslyne van die gemeente Fraserburg goed te keur. Hiermee was die stigtingswerksaamhede van die kommissie feitlik afgehandel.
Die Kerkraad sou van toe af toon aangee en lank die belangrikste orgaan in die geskiedenis van die gemeente, sowel as van die dorp en omgewing, wees. Hierdie liggaam se werksaamhede het begin op 26 November 1851 met die hou van 'n gekombineerde vergadering te Klipkraal "ter verkiezing van eenen Leeraar voor Fraserburgh". Die "moderator", die weleerwaarde C. Fraser, was teenwoordig, sowel as ouderling G.J. le Roux, diakens H.R. Sieberhagen, Jacobus Olivier, P.J. Gouws, die rustende diaken Jacob Theron en Christiaan Georg Immelman, diaken-kassier. Die vergadering is met gebed geopen en daarna is tot die beroep van 'n leraar oorgegaan by wyse van geheime verkiesing deur geslote stembriefies. Die drietal het die leraars Hendrik Faure (van 1853 tot 1859 as leraar van die NG gemeente Pietermaritzburg die eerste geordende NG predikant buite die Kaapkolonie), Fraser en ds. Andrew Murray ingesluit. Hieruit is ds. Faure tot predikant van Fraserburg beroep. Die vergadering is met gebed gesluit, waarna die "Collegie van Kerkeraaden" op hulle beurt byeengekom het. Hulle was ds. Fraser en die broers Le Roux, Sieberhagen, Olivier, Gouws en Immelman. Hulle neem kennis dat met die laaste ringsvergadering hulle verkiesing tot kerkrade, sowel as die van die afwesige broer G. Meyburgh, goedgekeur is, en dat hulle in hul diens as ouderling en diakens in die gemeente Fraserburg voorgestel word. Die vergadering besluit verder om die Posmeester-Generaal te versoek "om een Post's weeks van Beaufort naar Fraserburg" in te stel. Ook beveel hulle die heer Weeber aan as posmeester.
Voorts is die aandag van die vergadering bepaal by die noodsaaklikheid "van de openbare eredienst te Fraserburgh geregeld des Zondags waar te nemen". Aangesien dit egter aan 'n geskikte huis daarvoor ontbreek het, is besluit "het oud gebouw te Fraserburg te veranderen tot een provisioneele gesticht", en onmiddellik die verandering ten uitvoer te bring, daar die Kerkraad weens die droogte nie tot die bou van 'n nuwe kerk kon oorgaan nie. Vervolgens het die Kerkraad besluit dat die ouderling Sondags die godsdiens waarneem en dat by dieselfde geleentheid huweliksgebooie en ander afkondiginge gemaak sou word. Die "moderator", ds. Fraser, het ook kennis gegee dat die weleerwaarde heer ds. Willem Adolph Kriger Victoria deur die Ring aangestel is as konsulent van die gemeente en ds. Fraser se herderlike opsig reeds opgehou het. Die Kerkraad en gemeente moes hulle voortaan wend tot die konsulent in verband met die "bestiering in kerklike voorrechte". Gevolglik het ds. Fraser sy afskeid aan die gemeente bekendgemaak.
Op 'n vergadering gehou op 13 Januarie 1852 is besluit 'n erf "worde gekozen tot het daarop bouwen van Een Gebouw voor het tegenwoordige ten geriefd van den Leeraar en tot het waarnemen van de Publieke Godsdienst alhier — groot in bestek 84 voeten lengte en 74 voeten wyd Rhynlands. Zestig voeten in lengte te orden gedisponeerd voor de Publieke Godsdienst en de Resteerende te worde gebezigd als voor en ten geriefe van den Leeraar". Die gebou moes opgerig word deur 'n "Competent Bouw Meester" en volgens tender. Die heer J.S. Cilliers is opgedra om hierdie saak ten uitvoer te laat bring. Hy kry toe 'n sekere F. Clarence wat as boumeester deurgegaan en as sodanig die werk onderneem het. Op 13 Julie dieselfde jaar lê die ywerige heer Cilliers ter tafel 'n rekening van uitgawe en inkomste in verband met die bedrywigheid van die kerk. Dit toon aan dat daar reeds 3 792 riksdalers uitgegee is, maar dat daar nog 'n som van 2 744 riksdalers in hande van die boukommissie was. Nietemin is die kontrak van F. Clarence verstryk. Daar word egter besluit om hom tot 13 November, wanneer die kerkgebou klaar moes wees, uitstel te gee op voorwaarde dat as die mure 7 vt. hoog is hy £10, 11 vt. hoog is £16, 14 vt. hoog is £20 ontvang, en sodra die gewels opgehaal is, hy £16 ontvang. By voltooiing van die gebou kry hy die uitstaande bedrag.
Wat gehaper het, kan alleen gegis word, maar op 13 November was die kerk nog nie voltooi nie en word Clarence afgedank. Die boukommissie notuleer dat "het besloten werd dat de Gebouw van F. Clarence in zoo verre het staat ten eenemaal worde ontnomen met al het geen en alle metrialen daartoe behoorende". Aan die heer Cilliers word opgedra om aan P.H. Mocke te skryf en hom te vra of hy geneë sou wees om die provisionele kerkgebou te kom voltooi. Laasgenoemde was daarvoor te vinde teen die bedrag van 1 500 riksdalers. En op 17 Mei 1853 bring hy sy rekening van uitgawes voor die kommissie wat dit nie in orde vind nie. Hy word dus teruggestuur om dit later weer voor te lê, waarop die kommissie besluit om Mocke in afbetaling van sy besoldiging 600 riksdalers te gee. Die kerk moes nou nog net van 'n dak voorsien word. Dit is opgedra aan K.N. Buckle om die gebou met strooi te dek. Hiervoor het die heer D.J. van Schalkwyk 500 bosse dekstrooi aan die kommissie geskenk. Teen die begin van September 1853 was hierdie provisionele kerkie dus op die preekstoel na voltooi, en dit sou baie jare diens doen as kerk en af en toe as skool totdat die nuwe kerk 5 September 1868 ingewy is.
Intussen het die gemeente reikhalsend verlang na 'n antwoord op die uitgebragte beroep. Maar tevergeefs. 'n Jaar het verstryk, en toe nog ses maande, voordat hulle op 30 Mei 1853 op 'n kerkraadsvergadering van die beproefde ou vriend ds. Fraser verneem dat ds. Krige verhinder om sy pligte as konsulent van Fraserburg te doen, en dat die bedankingsbrief van die beroepe leraar, ds. Faure, al lank op Victoria-Wes lê. Hierna het die Ring ds. Fraser weer aangestel as konsulent, en dis toe die eerste geleentheid wat hy kry om amptelik die bedanking voor die Kerkraad te lê en reëlings te tref vir die uitbring van 'n volgende beroep. Op 5 September is daar toe 'n gekombineerde kerkraadsvergadering gehou ná drie afkondigings van sodanige vergadering in die kerkgebou. Met hierdie geleentheid is uit 'n drietal, bestaande uit di. A. Murray, A.A. Louw en J.M. Neethling, ds. Murray van Bloemfontein beroep en die konsulent is opgedra om die saak met soveel spoed as moontlik af te handel. Die Kerkraad het dit ook betaamlik gevind en 'n besondere eer om die ouderling Meyburgh te bedank vir die kerkklok, asook die broer Beukes vir die Nagmaalsborde en -bekers. Dank is ook betuig jeens die heer Molteno vir die kostelose versending van die klok vanaf Kaapstad na Beaufort.
Ten spyte van hierdie geskenke kon die teleurstelling dat die gemeente nog steeds in haar pogings om 'n leraar te kry, gefaal het, nie verswyg word nie. Groot teleurstelling is dan ook uitgespreek toe einde September verneem word dat die laaste beroepe leraar ook die beroep bedank het. Daarom word op 31 Oktober uit die drietal di. William Murray, A.A. Louw en C. Bamberger, die jong leraar A.A. Louw as herder en leraar van die gemeente beroep. Nogmaals word die "moderator" gelas om die beroepsbrief onverwyld op te stel en aan die leraar te stuur. In die negende notule van die gemeente, gedateer 16 Februarie 1854, is van die bedanking van ds. Louw gewag gemaak. Op 'n vergadering gehou 7 Junie 1854 is toe die beroep wat bestem was om te slaag, op ds. C.A. Bamberger uitgebring.
Intussen moes die geestelike werk voortgaan, maar die voorleser het gekla dat hy hom weens die afstand van die kerk nie Sondae gereeld van sy taak kon kwyt nie. As die Kerkraad egter 'n plan kon beraam "dat hy op het dorp zou kunnen woonen en als schoolmeester ageeren dat hy als dan gewillig is in de dienst van voorlezer te blywen vir een jaar mits dat hy 'n Tractament van £36 sterling as jaarwedde ontvang", en dat dit ook bepaal word dat al die jongelinge wat wens aangeneem te word, by hom moes katkiseer. Die Raad het die saak bespreek en besluit dat hulle uitvoering aan die voorleser se verlange sou gee sodra hulle 'n geskikte woning vir hom kon vind. Daar het ook wrywing ontstaan met bou-ondernemer Macpherson in verband met die oprigting van die kloktoring en preekstoel. Die preekstoel is gemaak en betaal uit liefdesgifte waarvan A.G. du Toit van Ratelfontein onder meer £10 geskenk het. Die rustende diaken oorhandig ook aan sy opvolger diaken-kassier O.G. van Schalkwyk die bedrag van 671 riksdalers "synde ten faveur van die kerkcas".
Die kerkraad van die plaaslike NG gemeente het die sportterrein, wat vandag nog as sodanig gebruik word, omstreeks 1910 aan die munisipaliteit en sportverenigings oorgemaak. Ook aan die sportgeriewe van die bruin inwoners is aandag gegee. Maar ten spyte van die geesdrif vir liggaamsopvoeding, het die kerkraad tog gevoel dat dit nie gepaard moet gaan met verwaarlosing en ondermyning van die belange van die siel nie. Daarom het die kerkraad in 1913 'n beskrywingspunt hieroor na die Ring van Beaufort opstuur en as volg bewoord: "De Ring besluit ofschoon hij alle onschuldige en gezonde lichaamsoefeningen in de opene lucht begeert aan te moedigen hij toch ten sterkste afkeurt al de buitengewone geldverkwisting, al het tijdverlies, en alle andere buitensporigheden die gepaard gaan met den voetbal op plaatzen waar men hem overdrijft en begeert dat de Kerk in deze haar stem zal laten hooren en haar invloed daartegen zal laten gelden." Met die oormakingsbepalings van erwe 80-84 aan die stadsraad as openbare sportterrein, het die kerkraad dan ook so ver moontlik sorg gedra dat sport nie 'n afgod van Fraserburg sou word nie.
Fraserburg het in 1970 2 376 inwoners gehad van wie 581 wit was. Die totale bevolking het teen die sensus van 2001[2] tot net 2 404 toegeneem, maar die wit inwoners het in dieselfde tydperk afgeneem tot 304, oftewel 13% van die totaal. Die bruin inwoners het in 2001 2 034 getel, 85% van die totaal. Tien jaar later, met die sensus van 2011, het die wit bevolking verder gekrimp tot 288,[1] terwyl die bruin bevolking met sowat 'n kwart toegeneem het tot 2 567 (86%). Die swart bevolking het in dieselfde tydperk amper drievoudig vermeerder van 54 tot 145, en hul aandeel van die totaal van 2,3% tot 4,8%. Ook die Indiërs het toegeneem: van drie tot 19.
Die distrik is 11 500 km2 groot. Merinowol is die belangrikste produk. Trofeejag in die wintermaande is 'n groeiende ekonomiese bedryf.
- Sowat 5 km noordwes van die dorp, by Gansfontein, is fossielvoetspore van prehistoriese diere in die rotsoppervlak.
- Die oorspronklike opstal van die plaas Rietfontein is nog steeds te sien.
- Die kruithuis bokant die dorp is tydens die Tweede Vryheidsoorlog as 'n ammunisie-opslagplek gebruik.
- Die Peperbus.
- Die Ou Pastorie-museum.
- A.G. Visser
- Ds. Siebie Sieberhagen
- Genl. Jan Celliers
- Koöp op Fraserburg word 50, Die Burger, 21 Junie 1996. URL besoek op 30 Januarie 2014.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
