Планета
From Wikipedia, the free encyclopedia
Планета (грэч. πλανήτης) — гэта нябеснае цела, якое верціцца па арбіце вакол зоркі ці яе рэшткаў, дастаткова масіўнае, каб стаць акруглым пад дзеяннем уласнай гравітацыі, але недастаткова масіўнае для пачатку тэрмаядзернай рэакцыі, і якое здолела ачысціць наваколлі сваёй арбіты ад планетазімалей[1][2].
Тэрмін «планета» — старажытны і мае сувязі з гісторыяй, навукай, міфалогіяй і рэлігіяй. У многіх ранніх культурах планеты разглядаліся як носьбіты чароўнага пачатку або, па меншай меры, статусу боскіх эмісараў. Падчас таго, як навуковыя веды развіваліся, чалавечае ўспрыманне планет змянілася ў немалой ступені і дзякуючы адкрыццю новых аб'ектаў і выяўленню адрозненняў паміж імі.
У разуменні навукоўцаў пталемеяўскай эпохі планеты круціліся вакол Зямлі па ідэальна круглым арбітам. Нягледзячы на тое, што ідэя адваротнага — што на самой справе Зямля падобна іншых планет круціцца вакол Сонца — вылучалася не адзін раз, толькі ў XVII стагоддзі яна была абгрунтавана вынікамі назіранняў, з дапамогай першых пабудаваных чалавекам тэлескопаў, зробленых Галілеа Галілеем. Дзякуючы дбайнаму аналізу дадзеных Ёган Кеплер выявіў, што арбіты планет не круглыя, а эліптычныя. Паколькі інструменты назіранняў паляпшаліся, астраномы ўсталявалі, што, як і Зямля, планеты верцяцца вакол нахіленай да плоскасці сваёй арбіты восі і валодаюць такімі асаблівасцямі, уласцівымі Зямлі, як палярныя шапкі з лёду і змена сезонаў. На золку касмічнай эры блізкія назіранні дазволілі выявіць і на іншых планетах Сонечнай сістэмы вулканічную дзейнасць, тэктанічныя працэсы, ураганы і нават прысутнасць вады.
Планеты можна падзяліць на два асноўных класа: вялікія, якія маюць невысокую шчыльнасць планеты — гіганты, і менш буйныя зямляпадобныя планеты, якія маюць цвёрдую паверхню. Паводле азначэння Міжнароднага астранамічнага саюза, у Сонечнай сістэме 8 планет. У парадку аддалення ад Сонца — чатыры зямляпадобных: Меркурый, Венера, Зямля, Марс, затым чатыры планеты-гіганта: Юпітэр, Сатурн, Уран і Нептун. У Сонечнай сістэме таксама ёсць па меншай меры 5 карлікавых планет: Плутон (да 2006 года лічыўся дзевятай планетай), Макемаке, Хаўмеа, Эрыс і Цэрэра. За выключэннем Меркурыя і Венеры, вакол усіх планет абарочваецца хаця б па адным спадарожніку.
Пачынаючы з 1992 года, з адкрыццём сотняў планет вакол іншых зорак, названых экзапланет, стала зразумелым, што планеты можна выявіць у Галактыцы ўсюды, і многія іх характарыстыкі падобныя з аналагічнымі асаблівасцямі планет Сонечнай сістэмы. У 2006 годзе Міжнародны астранамічны саюз даў новае вызначэнне планеты, што выклікала як адабрэнне, так і крытыку з боку навуковай супольнасці і працягваецца некаторы навукоўцамі да гэтага часу.
На 31 кастрычніка 2013 г. пацверджана існаванне 1038 экзапланет ў 786 планетных сістэмах, з якіх у 173 ёсць больш за адну планету. Памеры экзапланет ляжаць у межах ад памераў планет зямной групы да больш буйных, чым планеты-гіганты[3].