کالێ
From Wikipedia, the free encyclopedia
کالێ یا نەمروود یان کالحو (بە عەرەبی: کالح، سوریانی: ܢܢܡܪܕ) شارێکی دێرینی ئاشورییە و دەکەوێتە عێراق، ٣٠ کیلۆمەتر(٢٠ میل) باشووری شاری مووسڵ دوورە، و ٥کیلۆمەتر(٣ میل) لە باشووری گوندی سەلامیەیە، لە دەشتی نەینەوا لە مێزۆپۆتامیای سەرەوە. شارێکی گەورەی ئاشووری بوو لە نێوان نزیکەی ١٣٥٠ پێش زایین تا ٦١٠ پێش زایین.[1] شارەکە دەکەوێتە شوێنێکی ستراتیژی ١٠کیلۆمەتر(٦میل) لە باکووری ئەو خاڵەی کە ڕووباری دیجلە لەگەڵ لقەکەیدا کە زێی گەورەیە یەکدەگرێتەوە. ڕووبەری شارەکە ٣٦٠ ھەکتار بووە(٨٩٠ دۆنم). کەلاوەکانی شارەکە لە دووری یەک کیلۆمەتر(١١٠٠ یارد) لە گوندی نوعمانیەی ئاشووری مۆدێرن لە پارێزگای نەینەوا لە عێراق دۆزرایەوە.[2]
کالێ | |
---|---|
شوێنەوار | |
ܢܢܡܪܕ - Nimrud - کالح | |
وڵات | کوردستان عێراق |
ھەرێم | ھەرێمی کوردستان |
پارێزگا | نەینەوا |
قەزا | حەمدانیە |
شوێن | باکووری مێزۆپۆتامیا |
دامەزراندن | لە دەیەی پێش ١٢٤٥ پێش زایین |
ڕووبەر | |
• سەرجەم | ٣٫٦ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٫٤ میلی چوارگۆشە) |
بەرزایی | ٢١٩ مەتر (٧١٩ پێ) |
ناوی نەمروود وەک ناوی ناوخۆیی لەلایەن کارستن نیبور لە ناوەڕاستی سەدەی ١٨دا تۆمارکراوە. لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەھەمدا، شوێنەوارناسانی کتێبی پیرۆز ناوی ئینجیلی کالێ (کالحو ئینجیلی)یان پێشنیار کرد، کە لەسەر بنەمای وەسفکردنی گەشتەکانی نەمرود لە سەرەتای نەوەکانی نووح.[3]
ھەڵکۆڵینی شوێنەوار لەم شوێنە لە ساڵی ١٨٤٥ دەستی پێکرد، و لە نێوان ئەو کاتە تا ١٨٧٩ ئەنجامدرا، و پاشان لە ساڵی ١٩٤٩ بەدواوە. چەندین پارچەی گرنگ دۆزرایەوە، زۆربەیان گواسترانەوە بۆ مۆزەخانەکانی عێراق و دەرەوەی وڵات. لە ساڵی ٢٠١٣ ئەنجومەنی توێژینەوەی ھونەر و زانستە مرۆییەکانی بەریتانیا پارەی بۆ "پڕۆژەی نەمرود" دابین کرد، لە دەرھێنانی ئێلینۆر ڕۆبسۆن کە ئامانجی نووسینی مێژووی شارەکە بوو لە سەردەمی کۆن و مۆدێرن، بۆ دەستنیشانکردن و تۆمارکردنی مێژووی بڵاوبوونەوەی شوێنەوارەکانی نەمرود، لە نێوان لانیکەم ٧٦ مۆزەخانە لە سەرانسەری جیھاندا دابەشکراوە (لەوانەش ٣٦ مۆزەخانە لە ئەمریکا و ١٣ مۆزەخانە لە بەریتانیا).[4]
رێکخراوی تیرۆریستی داعش لە ساڵی ٢٠١٥ نیازی وێرانکردنی ئەو شوێنە راگەیاند بەھۆی سروشتی ئاشوری "نائیسلامی". لە مانگی ئازاری ٢٠١٥دا حکومەتی عێراق بڵاویکردەوە کە داعش بۆ لەناوبردنی پاشماوە ھەڵکەندراوەکانی ئەو شارە بولدۆزەری بەکارھێناوە. چەند گرتەیەکی ڤیدیۆیی کە لەلایەن داعشەوە بڵاوکراونەتەوە، کارەکانیان لە قۆناغی پێشکەوتندا پیشان دەدا. لە تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ھێزە عێراقییەکان شوێنەکەیان گرتەوە و دواتر سەردانکەران ھەروەھا پشتڕاستیان کردەوە کە نزیکەی ٩٠٪ی ئەو بەشەی شارەکە ھەڵکەندراوە بە تەواوی وێران بووە. لەو کاتەوە وێرانەکانی نەمرود لە لایەن ھێزەکانی عێراقەوە بە پاسەوانی ماونەتەوە.[5]