Evolusyono biyolocik
From Wikipedia, the free encyclopedia
Evolusyon biyolociye de be averşiyayışê zemani ra estiya u xısusiyetê ganiyan de vıriyayışo, vıriyayışo cênetiko u karakteranê neweyan ra gırewtış, karakteranê kıhanan ra vınikerdışo, inan verdayışo. Raveri ewro zaniyeno ke evolusyon her çiyê ke dınya sero ca gênê de esto. Evolusyon de gani halê cıyê verêni vırneno u coke ra teberê cı de u yew zi zerrey cı de vıriyayış vıraziyeno. Ewro evolusyon biyolociye de kerra (kemer, siye) seria u biyolociye her çi sero be raya evolusyoni ra qayt kena, ewnena cı.[1] Heto bin ra zi evolusyon yew teoriya u ena teoriye de pêro ganiyan (cındeyan) heywan, vılıki, dari, nebati u ganiyê biniyê ke serê dınya derê, heme inan yew ganiyo ke zemanê inan ra ver de est biyo, ey ra yenê.
Evolusyon de yew populasyonê ganiyan miyandê kompozisyonê cênetiki de be mutasyonê raştameye ra yeno meydan, aferiyeno.[2] Cên miyan de mutasyoni, raya goçi ra ya zi tewrê binan miyan de transferê (ardış u berdış, kırıştış) cênan ra veciyenê u tewr peyên de ganiyê newey de varyasyon vıraziyenê, inan rê zi evolusyon vaciyeno. Hema ke evolusyon enê vuriyayışi ra deha hêdiyo, hêdi hêdi vıraziyeno u pêro populasyonan miyan de beno. Populasyon zi oyo ke arêbiyayışê ganiyano.
Ewro destê alıman de ganiyanê dınya ra teyna dı (2) milyonê ganiyan arê biyê, şınasiyenê u sınıf keriyayê. Tayê texminan zi vanê ke dınya ser de 10 (des) u 30 (hirıs) milyoni miyan de ganiyi estê. Heme enê ganiyan, yew piyê miyan (piyo kıhan, piyo serên) ra ameyê. Averşiyayış u vuriyayış ta tepeya game be game, u seserre be seserre evolusyonal veciyo. Merdum u heywanê bini, verê 150 milyon serri de, yew Shrew (ganiyo ke zey merre aseno) ra ameyê u ena merre serê daran de weşiya xo ramıtêne. Ganiyê çıçıkıni, masi, ganiyê tıheyri, mari u heywanê ke dı cıwiyayışê xo estê; heme ninan 600 milyoni (şeşti se) serran ra veri de teyna yew gani (cınde) ra yenê.[3] Yew zi heme heywan u nebati 3 (hirê) milyari serran ra veri, yew organizma ra yenê.[4]
Evolusyon, teberê biyolociye de, biyolociya konservasyone (biyolociya seveknayışi), biyolociya cıresiyayışi, ekolociye, fizyolociye, paleontolociye u tıbi sero zi guriyo, kar kerdo. Teberê ninan de evolusyon ziraet, psikolociye, antropolociye u felsefe sero zi tesır kerdo. Biyoloğê evolusyonali, raveri referansê ke evolusyon raşt kenê, inan seyr kenê, inan ra ewnenê cı u dıma zi inan test kenê u testkerdışê inan kenê a.