Δήμος Κόνιτσας

Ο Δήμος Κόνιτσας είναι δήμος της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων της Περιφέρειας Ηπείρου, ο οποίος συστάθηκε το 2011 από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κόνιτσας, Μαστοροχωρίων και των κοινοτήτων Αετομηλίτσας, Διστράτου, Φούρκας. Εκτείνεται στο βόρειο άκρο της Ηπείρου και της Π.Ε. Ιωαννίνων.

Δήμος Κόνιτσας
Δήμος
Official logo of {{{official_name}}} Έμβλημα
Χώρα	Ελλάδα
Έδρα	Κόνιτσα
Τοπικές έδρες	Αετομηλίτσα, Δίστρατο, Κόνιτσα, Πυρσόγιαννη, Φούρκα
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Ανδρέας Παπασπύρου (2024- )
Διοικητική υπαγωγή
• Αποκ. διοίκηση	Ηπείρου - Δυτ. Μακεδονίας
• Περιφέρεια	Ηπείρου
• Περιφ. ενότητα	Ιωαννίνων
Διαμέρισμα	Ήπειρος
Έκταση	951,18 km2
Πληθυσμός	6.362 (απογραφή 2011)
Ιστότοπος	http://konitsa.gr/

Πρωτεύουσα του νέου δήμου είναι η μοναδική κωμόπολή του, η Κόνιτσα. Όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί είναι χωριά.

Γεωγραφία-Κλίμα

Η Δρακόλιμνη του Σμόλικα

Ο Δήμος Κόνιτσας συνορεύει στα βορειοανατολικά με τον Δήμο Νεστορίου, στα ανατολικά με τον Δήμο Γρεβενών, στα νότια με τους δήμους Ζαγορίου και Πωγωνίου και στα δυτικά με την Επαρχία Κολόνιας της Αλβανίας. Τα όρια του δήμου συμπίπτουν με αυτά της πρώην Επαρχίας Κόνιτσας που καταργήθηκε ως μονάδα τοπικής αυτοδιοίκησης το 1997. Η έκταση του είναι 951,18 τ.χλμ με το 72,5% να αποτελούν τα δάση και μόνο το 10,7% οι γεωργικές εκτάσεις και οι βοσκότοποι. Τα χερσαία ύδατα αν και καλύπτουν μόλις το 2,4% της έκτασης του δήμου, αντιστοιχούν στο 40% των χερσαίων υδάτων του νομού και στο 25% της περιφέρειας^[1].

Είναι από τις πιό ορεινές περιοχές της Ελλάδας καθώς στα όρια του δήμου βρίσκονται η δεύτερη και η τρίτη ψηλότερη κορυφή της χώρας. Στα ανατολικά υψώνεται ο ορεινός όγκος του Σμόλικα (2.631)^[2] και της Βασιλίτσας (2.249). Στα νότια η Τύμφη (2.500) χωρίζει το δήμο από αυτόν του Ζαγορίου και το Δούσκο (2.198) με τον δήμο Πωγωνίου ενώ στα βόρεια κυριαρχεί ο Γράμμος (2.521), η τρίτη ψηλότερη κορυφή της Ελλάδας που αποτελεί και το σύνορο μεταξύ της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Αλβανίας.

Ανάμεσα σ' αυτό το ακραία ορεινό ανάγλυφο έχουν δημιουργηθεί οι κοιλάδες του Αώου και των παραποτάμων του, Σαρανταπόρου και Βοϊδομάτη που ενώνονται δυτικά της Κόνιτσας σχηματίζοντας τον κάμπο της και συνεχίζουν στο έδαφος της Αλβανίας. Επίσης χαρακτηριστικές της υδρογραφίας του δήμου είναι και οι Δρακόλιμνες, αλπικές λίμνες απομεινάρια της παγετωνικής περιόδου.

Η μόνη αξιόλογη πεδινή έκταση του δήμου είναι ο κάμπος της Κόνιτσας σε μέσο υψόμετρο 400 περίπου μέτρων και συνολική έκταση 23.000^[3] στρεμμάτων, μόλις το 2,4% της επιφάνειας του δήμου.

Το κλίμα που επικρατεί είναι μεταβατικό μεταξύ του μεσογειακού και του ηπειρωτικού, με ψυχρούς χειμώνες και θερμά καλοκαίρια. Οι βροχοπτώσεις είναι άφθονες και κυμαίνονται από 1.000 έως 1.400 χιλιοστά, όπως και οι χιονοπτώσεις στα υψόμετρα πάνω από τα 1.000 μέτρα^[4].

Ιστορία

Διάδοση της Πρωτοελληνικής κατά τον Γκεοργκίεφ

Η ιστορία της Κόνιτσας χάνεται στο βάθος των αιώνων. Από παλαιολιθικά ευρήματα στη βραχοσπηλιά του Βοϊδομάτη αποδεικνύεται η ύπαρξη ανθρώπων στην περιοχή πριν από 12 χιλιάδες χρόνια. Από τα περάσματα που άνοιξαν τα ποτάμια γύρω στο 2500 π.Χ. κατέβηκαν τα Ελληνικά φύλα των Θεσπρωτών, Θεσσαλών και Μολοσσών που εγκαταστάθηκαν και στην περιοχή της Κόνιτσας^[5] φέρνοντας μαζί τους την Πρωτοελληνική γλώσσα.

Με τις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων στο λόφο Λιατοβούνι (στη συμβολή Αώου-Βοϊδομάτη) βρέθηκαν αντικείμενα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1100-900 π.χ.)^[6]. Η περιοχή της Κόνιτσας, ταυτίζεται με την αρχαία Τριφυλία και αποτελεί το βόρειο σύνορο του Κοινού των Ηπειρωτών.

Αργότερα στην εποχή του Πύρρου χτίστηκαν σε διάφορα σημεία κάστρα για την προστασία των βορείων συνόρων του κράτους του. Τέτοια κάστρα ήταν στη Σεσάρηθο (στη συμβολή Αώου με τον Σαραντάπορο), στην Παλιαγορίτσα (κάτω από το χωριό Ηλιόρραχη), στο Λιατοβούνι, στο Ρευνίκο (σημερινό Καστράκι πάνω από την πέτρινη γέφυρα του Βοϊδομάτη) κ.ά.. Αυτά τα κάστρα και οι παρακείμενες πόλεις καταστράφηκαν από τον Ρωμαίο Αιμίλιο Παύλο που εξαφάνισε το 168 π.Χ. 70 ηπειρώτικες πόλεις και πούλησε ως σκλάβους 150.000 κατοίκους, κατά τη διάρκεια του Γ' Μακεδονικού πολέμου.

Η μονή Μολυβδοσκέπαστης

Κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η περιοχή της Κόνιτσας άρχισε να ανακάμπτει αν και υπέφερε από τις σλαβικές επιδρομές. Από το 1204, μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης, η περιοχή της Κόνιτσας ανήκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου ως την κατάκτησή της από τους Τούρκους. Αξιομνημόνευτα μνημεία της εποχής είναι η Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου Μολυβδοσκέπαστου (14ος αι.) και η Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Κλειδωνιά. Κατά την παράδοση οι δυο Μονές ιδρύθηκαν από τον αυτοκράτορα Κων/νο Πωγωνάτο (668-685) όταν επιστρέφοντας από εκστρατεία στη Σικελία αφού στρατοπέδευσε στην περιοχή, αρρώστησε και γιατρεύτηκε στα ιαματικά λουτρά της Μολυβδοσκέπαστης.

Αν και δεν παραδίδεται άμεσα από τις πηγές, πιστεύεται ότι η πρώτη κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους έγινε στα τέλη του 14ου αιώνα, ενώ η οριστική της μαζί με των Ιωαννίνων το 1430 ή και λίγο νωρίτερα. Οι Οθωμανοί εκτιμώντας τη γεωστρατηγική θέση της δημιουργούν τον καζά(επαρχία) της Κόνιτσας και έδρα υποδιοικητή (Μουσελίμη), που περιελάμβανε όλη την ευρύτερη περιοχή, υπαγόμενη στο Σαντζάκιο των Ιωαννίνων. Γύρω στα 1500 πάνω στα ερείπια χριστιανικού ναού ο Βαγιαζίτ Β΄ έκτισε τζαμί και το 1536 ο σουλτάνος Σουλεϊμάν Α' ο Μεγαλοπρεπής έκτισε άλλο που σώζεται ακόμα δίπλα από τη γέφυρα του Αώου. Η περιοχή πέρασε στην κυριαρχία του Αλή πασά Τεπελενλή στα τέλη του 18ου αιώνα, επιβάλλει ηρεμία στην επαρχία και ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη της Κόνιτσας καθώς είναι ο τόπος καταγωγής της μητέρας του. Στην Άνω Κόνιτσα σώζεται ερειπωμένο το αρχοντικό, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε η μητέρα του Χάμκω, κόρη του Ζεϊνέλ-Μπέη.

Το αρχοντικό της Χάμκως στην Κόνιτσα

Το γεφύρι του Αώου

Από τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας ξεκινούσαν ήδη από τον 17ο αι. τα μπουλούκια των μαστόρων (πελεκητάδες, μαραγκοί, ζωγράφοι κ.λ.π.) για να απλωθούν σ' όλο τον Ελλαδικό χώρο και να χτίσουν υπέροχης τέχνης κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, γεφύρια και εκκλησίες. Πολλά απ' αυτά σώζονται ακόμη και σήμερα. Δείγματα της δουλειάς τους βρίσκονται και εκτός της Ελλάδας. Ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα έργα τους είναι το δίτοξο γεφύρι του Σαρανταπόρου, χτίσμα του 1747 ανάμεσα στα χωριά Δροσοπηγή (Κάντσικο) και Πλαγιά (Ζέρμα). Στα 1870-71 χτίζεται και το μονότοξο γεφύρι του Αώου από συνεργείο του πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζου από την Πυρσόγιαννη.

Η επαρχία της Κόνιτσας απελευθερώθηκε τον Φεβρουάριο του 1913, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1925, οι περισσότερες μουσουλμανικές οικογένειες της Κόνιτσας μετανάστευσαν στην Τουρκία και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Καππαδοκία.

Τον Οκτώβριο του 1940 η επαρχία της Κόνιτσας δέχτηκε την εισβολή Ιταλικών στρατευμάτων η οποία αποκρούστηκε κατα τη Μάχη της Πίνδου, από τις πιό αποφασιστικές ένοπλες συμπλοκές των πρώτων ημερών του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940-1941). Κατά τη διάρκεια της κατοχής τα δύσβατα βουνά που περιτριγυρίζουν την Κόνιτσα προσέφεραν καταφύγιο στους αντιστασιακούς.

Την περίοδο του εμφύλιου πολέμου, η ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας και του Γράμμου έγιναν το επίκεντρο για μερικές από τις αγριότερες μάχες του^[7] Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ένα τρομακτικό πλήγμα για την περιοχή, οδηγώντας πολλούς κατοίκους στην προσφυγιά και άλλους στη εσωτερική μετανάστευση.

Στις δεκαετίες μετά τον εμφύλιο το κύμα φυγής των κατοίκων για τα μεγάλα αστικά κέντρα και το εξωτερικό συνεχίστηκε και αποδυνάμωσε την επαρχία και τη ζωντάνια της οικονομίας της. Στις 26 Ιουλίου 1996 σεισμός 5,4 βαθμών έπληξε την περιοχή της Κόνιτσας. 4 άνθρωποι τραυματίστηκαν ενώ κτίρια στην πόλη της Κόνιτσας και στα γύρω χωριά υπέστησαν βλάβες. Παρατηρήθηκαν πτώσεις βράχων και κατολισθήσεις σε αρκετές περιοχές. Μετά από έντεκα ημέρες σεισμός 5,7 βαθμών έπληξε την ίδια περιοχή με συνέπεια οι βλάβες στα κτίρια να γίνουν περισσότερες. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί έως και τον Νοέμβριο^[8].

Οικονομία

Η τοπική οικονομία βασιζόταν παραδοσιακά στην αγροτική παραγωγή του κάμπου της Κόνιτσας, στη νομαδική κτηνοτροφία των ορεινών χωριών και την υλοτομία. Επίσης, στις κατασκευές λόγω της φήμης των ντόπιων μαστόρων της πέτρας, αγιογράφων και ξυλόγλυπτων που ήταν διάσημοι σε όλα τα Βαλκάνια. Σήμερα ο πρωτογενής τομέας ακολουθεί φθίνουσα πορεία και ο τομέας του τουρισμού αποτελεί το νέο ανερχόμενο δυναμικό κλάδο της περιοχής.

Η καλλιεργούμενη έκταση του δήμου είναι 24.970 στρέμματα που μοιράζεται σε 1.036 εκμεταλλεύσεις^[9], με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να αφορά το καλαμπόκι και το τριφύλλι. Στο δήμο καλλιεργείται και το μεγαλύτερο μέρος σκληρού σιταριού, μπιζελιών και σπόρων τριφυλλιού του νομού. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην καλλιέργεια του πεπονιού και του ροδάκινου που έχουν κατακτήσει ξεχωριστή θέση στη συνείδηση των καταναλωτών της ευρύτερης περιοχής. Τα κυριώτερα κτηνοτροφικά χωριά είναι η Αετομηλίτσα και η Φούρκα ενώ στο Βοϊδομάτη υπάρχουν και δύο ιχθυοτροφεία πέστροφας, εξαγωγικού κυρίως χαρακτήρα.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μικρή μεταποιητική δραστηριότητα η οποία βασίζεται στον κατασκευαστικό κλάδο, στη βιομηχανια ξύλου και στον κλάδο των τροφίμων.

Αντίθετα με τον φθίνοντα πρωτογενή τομέα και τον περιορισμένο δευτερογενή, ο τριτογενής τομέας είναι πιό διευρυμένος και στηρίζεται στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο, στις υπηρεσίες εστίασης και στα καταλύματα.

Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός του δήμου κατά την απογραφή του 2001 ανέρχεται στα 3.310 άτομα και τα ποσοστά απασχόλησης είναι, 22,6% στον πρωτογενή τομέα, 24,5% στο δευτερογενή και 49,4% στον τριτογενή.

Δημογραφία

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο μόνιμος πληθυσμός του Δήμου Κόνιτσας ανέρχεται στους 6.362 κατοίκους^[10], με πυκνότητα μόλις 6,69 κατοίκους ανά τ.χλμ. Είναι ο πέμπτος πιο αραιοκατοικημένος δήμος της ηπειρωτικής Ελλάδας (χωρίς τα νησιά) μετά τους δήμους Παρανεστίου,Νεστορίου, Πρεσπών και Ζαγορίου.

Ο πληθυσμός του δήμου μειώνεται συνεχώς μεταπολεμικά, λόγω της μετανάστευσης. Μόνο η κωμόπολη της Κόνιτσας και τα χωριά του κάμπου διατηρούν τον πληθυσμό τους. Στον παρακάτω πίνακα περιέχονται στοιχεία για την ιστορική εξέλιξη του πληθυσμού του σημερινού Δήμου που ταυτίζεται με την επαρχία Κόνιτσας. Οι απογραφές μέχρι και το 1981 αναφέρονται σε πραγματικό πληθυσμό, ενώ από το 1991 κι έπειτα σε μόνιμο.

Εξέλιξη πληθυσμού Δήμου Κόνιτσας
1913	22.725
1920	16.077
1928	15.769
1940	19.498
1951	13.915
1961	14.405
1971	10.037
1981	9.663
1991	7.676
2001	7.648
2011	6.362

Διοικητική Διαίρεση

Ο σημερινός Δήμος συναποτελείται από τη Δημοτική κοινότητα της Κόνιτσας και 39 Τοπικές κοινότητες. Στον παρακάτω πίνακα περιλαμβάνονται το μέσο σταθμικό υψόμετρο, η έκταση (σε τ.χλμ) και η εξέλιξη του πληθυσμού κάθε κοινότητας (Απογραφές 1940 - 2011)^[11]

Κοινότητα	Υψόμετρο	Έκταση	2011	2001	1991	1981	1971	1961	1951	1940
Κόνιτσα	600	54,5	2.942	2.869	3.079	2.859	3.226	3.542	3.716	2.313
Αγία Βαρβάρα	688	29,6	29	58	77	71	131	287	413	335
Αγία Παρασκευή	960	66,1	220	313	315	513	610	977	821	1.310
Αετομηλίτσα	1.430	51,3	432	39	2	75	0	0	0	864
Αετόπετρα	540	6,9	124	171	179	214	232	341	315	289
Αηδονοχώρι	560	13,3	45	160	191	178	243	302	406	473
Αμάραντος	879	39,4	44	120	96	87	151	385	405	591
Άρματα	1.020	33,4	30	62	80	113	147	217	223	250
Ασημοχώρι	970	12,8	42	62	62	90	83	160	37	241
Βούρμπιανη	900	26,2	68	93	138	232	194	216	640	514
Γαναδιό	890	14,3	32	50	55	110	63	118	150	242
Γοργοπόταμος	940	16,2	29	60	75	90	128	179	142	304
Δίστρατο	1.000	53,8	278	420	393	404	462	623	469	1.033
Δροσοπηγή	1.050	28,8	103	115	135	336	399	554	398	812
Ελεύθερο	875	41,2	75	108	125	187	170	310	278	392
Εξοχή	717	15,4	41	55	77	58	97	207	412	266
Ηλιόρραχη	520	9,9	112	134	128	154	164	220	197	171
Καβάσιλα	680	13,6	37	57	51	67	90	155	163	157
Καλλιθέα	490	8,3	154	191	200	253	238	276	245	226
Καστανέα	880	20,5	79	134	151	244	176	380	394	662
Κεφαλοχώρι	680	33,6	153	216	172	235	188	256	81	454
Κλειδωνιά	521	15,8	136	207	212	237	248	314	298	340
Λαγκάδα	900	21,3	124	161	123	181	281	318	189	334
Μάζι	480	7,3	187	328	245	257	284	368	317	280
Μελισσόπετρα	391	22,3	41	94	88	188	149	272	199	281
Μόλιστα	840	4,9	23	69	36	107	73	134	150	288
Μολυβδοσκέπαστος	540	6,2	43	81	82	188	98	200	233	397
Μοναστήρι	900	11,6	17	23	41	99	65	143	141	161
Νικάνορας	720	16,9	38	79	52	47	107	171	139	179
Οξυά	1.038	19,7	51	73	79	136	61	142	38	372
Πάδες	1.140	28,3	31	29	40	144	64	138	150	279
Παλαιοσέλλι	1.080	13,5	45	87	90	180	153	230	280	458
Πηγή	750	24,0	101	203	183	191	225	398	362	379
Πλαγιά	980	27,9	50	64	73	218	187	208	62	648
Πληκάτι	1.240	31,8	70	126	106	151	188	243	46	384
Πουρνιά	900	23,6	35	70	99	123	107	270	366	438
Πύργος	940	22,2	50	72	90	125	158	355	367	491
Πυρσόγιαννη	840	19,9	119	219	168	381	290	513	394	843
Φούρκα	1.450	32,4	90	117	58	68	93	178	214	808
Χιονιάδες	1.100	12,6	42	59	30	72	14	105	65	239

δήμαρχοι

Όνομα	Θητεία από	Θητεία έως	Σημειώσεις
Σπυρίδων Γκότζος	1975	1986	Εκλεγείς το 1978, από τον 1ο γύρο, με ποσοστό 55,06%. Επανεξελέγη το 1982, από τον 1ο γύρο, με ποσοστό 50,14%.
Ιωάννης Γουσγούνης	1987	1990	Εξελέγη το 1986, με ποσοστό 54,20%.
Πρόδρομος Χατζηεφραιμίδης	1991	2006	Εξελέγη το 1990(57,54%), το 1994(100,00%), το 1998(57,00%) και το 2002(51,61%).
Χαράλαμπος Εξάρχου	2007	2010	Εξελέγη το 2006, από τον 1ο γύρο, με ποσοστό 61,91%.
Παναγιώτης Γαργάλας	2011	2014	Εκλεγείς το 2010, με ποσοστό 55,70%.
Ανδρέας Παπασπύρου	2014	2019	Εξελέγη το 2014, με ποσοστό 58,84%.
Νικόλαος Εξάρχου	2019	2023	Νικητής των εκλογών του 2019, με ποσοστό 58,87%.
Ανδρέας Παπασπύρου	2024	Σήμερα	Εξελέγη το 2023, από τον 1ο γύρο, με ποσοστό 54,43%. [12]

Παραπομπές

1. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2012-2014 Δήμου Κόνιτσας, σελ. 5 PDF
2. Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος 2009-2010 PDF
3. «Όνειρο» θα μείνει τελικά η αλλαγή στο σύστημα άρδευσης του κάμπου Κόνιτσας, ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 15 Σεπτεμβρίου 2011
4. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2012-2014 Δήμου Κόνιτσας, σελ. 6 PDF
5. http://www.libver.gr:4550/ecpage.asp?nt=18&id=189%5Bνεκρός+σύνδεσμος%5D
6. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2012.
7. Η αντάρτικη κυβέρνηση και η μάχη της Κόνιτσας, Ελευθεροτυπία, 23 Δεκεμβρίου 2009, του Φοίβου Οικονομίδη
8. Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού, Κόνιτσα 1996
9. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Κόνιτσας 2012-2014^{[νεκρός σύνδεσμος]}
10. «Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2016.
11. http://dlib.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/categoryyears?p_cat=10007862&p_topic=10007862
12. Συγκεντρωτικά αποτελέσματα δημοτικών εκλογών, τελ. ενημέρωση 17 Οκτωβρίου 2023.

Πηγές

• Πρόγραμμα Καλλικράτης - ΦΕΚ Α87 της 07/06/2010
• Απόφαση 45892 του Υπ. Εσωτερικών, Αποκέντρωσης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης - ΦΕΚ Β1292 της 11/08/2010
• ΕΕΤΑΑ