Dependeco (medicino)
From Wikipedia, the free encyclopedia
La dependeco (aŭ toksikomanio)[1] en medicino signifas, ke iu ne povas malhavi iun materialon aŭ konduton periode, per kiuj li/ŝi travivas por mallonga tempo kontentigajn travivaĵojn. La plenumo de la travivaĵo kaŭzas ĝojon, kontentiĝon.
Dependeco estas malsano kiu estas karakterizita per sindeviga engaĝiĝo en rekompensado de stimuloj, malgraŭ malbonaj sekvoj.[2][3][4][5][6] Ĝi povas esti konsiderita kiel malsano aŭ biologia proceso kaŭzanta tiajn kondutojn.[2][7] La du trajtoj kiuj karakterizas ĉiujn kutimigajn stimulojn estas ke ili plifortikigas (t.e., ili pliigas la verŝajnecon ke persono serĉos ripetan eksponiĝon al ili) kaj interne rekompensantaj (t.e., io perceptis kiel esti pozitiva aŭ dezirinda).[2][3][6]
Dependeco estas malsano de la kompensa sistemo de la cerbo kiu ekestas tra transskribaj kaj epigenezaj mekanismoj kaj okazas dum tempo de kronike altaj niveloj de malkovro ĝis kutimiga stimulo (ekz., morfino, kokaino, amoro, hazardludo, ktp.).[2][8][9] δFosB, gena transkripcifaktoro, estas kritika komponento kaj ofta faktoro en la evoluo de praktike ĉiuj formoj de kondutismaj kaj drogaj dependecoj; du jardekoj de esplorado en la rolo de δFosB en dependeco montris ke dependeco ekestas, kaj la rilata sindeviga konduto intensigas aŭ malintensigas, kune kun la genetika troesprimo de δFosB en la D1-speco mezaj dornaj neŭronoj de la nuklearo; pro la kaŭza rilato inter δFosB esprimo kaj dependecoj, ĝi estas utiligita preclinical kiel dependeca biosigno. δFosB esprimo en tiuj neŭronoj rekte kaj pozitive reguligas drogmem-administracion kaj kompensan sentemigon tra pozitiva plifortikigo, malpliigante sentemon al malemo.
Dependeco postulas altan paspagon sur individuoj kaj socio kiel tutaĵo tra la rektaj malutiloj de medikamentoj, rilataj sankostoj, longperspektivaj komplikaĵoj (ekz., pulma kancero kun fumtabako, hepatcirozo kun trinkado de alkoholo, aŭ metamfetaminbuŝo de intravejna metamfetamino), la funkciaj sekvoj de ŝanĝita neŭrala plastikeco en la cerbo, kaj la sekvan perdon de produktiveco. Klasikaj markostampoj de dependeco inkludas difektitan kontrolon de substancoj aŭ konduto, okupitecon kun substanco aŭ konduto, kaj daŭran uzon malgraŭ sekvoj. Kutimoj kaj padronoj asociitaj kun dependeco estas tipe karakterizitaj per tuja kontentigo (mallongperspektiva kompenso), kunligita kun malfruaj malutilaj efikoj (longperspektivaj kostoj).
Ekzemploj de medikamento kaj kondutismaj dependecoj inkludas: alkoholismo, amfetamindependeco, kokaindependeco, nikotindependeco, opiaĵdependeco, manĝdependeco, ludmanio, kaj seksa dependeco. La nura kondutisma dependeco rekonita per la DSM-5 estas ludmanio. La esprimo dependeco estas misuzita ofte por rilati al aliaj sindevigaj kondutoj aŭ malsanoj, precipe dependeco, en novaĵmedioj.
La Monda Organizaĵo pri Sano rigardas la medicinan dependecon kiel malsano, se tiu detruas la sociajn eblecojn de la individuo kaj ofte eĉ ties sanon. Tiuokaze, oni ne parolas pri karaktera aŭ vola malforteco.