برهان نظم
From Wikipedia, the free encyclopedia
بُرهان نَظم[1][2][3] یا برهان غایتشناختی یا اِتقان صُنع[4] یا برهان الهیات طبیعی[5] (به انگلیسی: Design or Teleological argument)[6] یکی از مهمترین برهانهای اثبات وجود خدا است، و در کنار برهانهای علیت و وجودی، چارچوب کلی براهین دیگر را میسازد.[1]
پدیدههای طبیعی، آنچنان ساختار، عملکرد، یا ارتباط درونی دقیقی را نشان میدهند که بسیاری این فرض که ورای آنها یک طراحِ هوشمند وجود دارد را نتیجهای طبیعی - اگر نه اجتناب ناپذیر- دانستهاند. فلاسفه در قرون متمادی سعی کردهاند که این مشاهدات را به شکل برهانی با بیان منطقی در بیاورند. به مجموعه این استدلالها، برهان نظم گفته میشود.[2] برهان نظم بهطور خلاصه میگوید اگر به پیرامون خود بنگریم، ناگزیر در مییابیم که چگونه هر چیزی با عملکردش سازگاری و تناسب دارد، به گونه ای که گویی از سر تدبیر طراحی شدهاست. قائلین به این برهان، نتیجه میگیرند که این مسئله، وجود خدا را به اثبات میرساند. به عبارت دیگر، جهان ما نشان دهندهٔ وجود نوعی آفرینش است، نه اتفاقی کور و تصادفی. مدافعان برهان نظم، این انتخابکننده را خدا مینامند.[7]
منکران این برهان، نظم موجود را معلول عوامل طبیعی قلمداد میکنند و غایت را به نهاد طبیعت نسبت میدهند. برخی معتقدند برهان نظم به لحاظ فلسفی از اثبات وجود خدا ناتوان است. با این حال، برهان نظم به فهم عموم نزدیکتر است و با تجربههای دینی نیز سازگاری بیشتری دارد.[4]
برهان نظم در میان فلاسفه مسلمان رواج داشتهاست؛ اما آنان از اندیشه نظم در اثبات ذات خدا کمتر بهره گرفتهاند، هرچند، شواهد نظم جهان را در مبحث علم و حکمت الهی و در بیان آموزههایی چون عنایت و نظام احسن به کار بردهاند.[4] مفسرین، بعضی از آیات قرآن را بیانکنندهٔ این برهان میدانند.[1]