حکومت خودمختار آذربایجان
دولت دستنشانده شوروی در شمال غرب ایران (۱۳۲۴–۱۳۲۵) / From Wikipedia, the free encyclopedia
حکومت خودمختار آذربایجان که با نام رسمی حکومت ملی آذربایجان (به ترکی آذربایجانی: آذربایجان ملّی حکومتی) شناخته میشد، نام سیاسی یک حکومت دستنشانده توسط اتحاد جماهیر شوروی بود[3][4] که در سالهای ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ در منطقهٔ آذربایجان ایران به پایتختی تبریز توسط فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری جعفر پیشهوری و به فرمان ژوزف استالین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بنیانگذاری گردید که شامل شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، زنجان،خرم دره، سلماس، مرند، میانه و اطراف آنها میشد.[5] ماجرای تشکیل و نابودی این حکومت به بحران ایران که یکی از سرآغازهای جنگ سرد بود بر می گردد که در نهایت با عقبنشینی نیروهای شوروی از مناطق اشغال شده و ورود ارتش شاهنشاهی ایران، این حکومت که دست نشاندۀ اتحاد جماهیر شوروی بود فروپاشید.[6]
حکومت ملی آذربایجان آذربایجان ملّی حکومتی حکومت خودمختار آذربایجان | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۲۱ آذر ۱۳۲۴–۲۱ آذر ۱۳۲۵ | |||||||||
سرود: حکومت ملی آذربایجان Azerbaijan People's Government | |||||||||
حکومت آذربایجان در شمال غربی ایران، دسامبر ۱۹۴۵ تا دسامبر ۱۹۴۶ (سبز) و جمهوری مهاباد (زرد) | |||||||||
پایتخت | تبریز | ||||||||
زبان(های) رایج | ترکی آذربایجانی[1][2] | ||||||||
حکومت | دولت مارکسیسم-لنینیسم نظام تکحزبی | ||||||||
• ۱۹۴۵ | سید جعفر پیشهوری | ||||||||
تاریخ | |||||||||
• بنیانگذاری | ۲۱ آذر ۱۳۲۴ | ||||||||
• فروپاشی | ۲۱ آذر ۱۳۲۵ | ||||||||
|
حمایت اتحاد جماهیر شوروی از ایجاد این دولت، در چهارچوب یک پروژهٔ دقیق برنامهریزیشده برای اشغال و جدا کردن شمال غربی ایران و ضمیمه کردن آن به شوروی انجام شد.[7] فشارهای شوروی تنها عامل ایجاد این جمهوری نبود بلکه طرفداران آن ضمن برخورداری از پشتیبانی شوروی، تاحدی به تمرکز برقرار شده در عهد رضاشاه واکنش نشان میدادند. در نتیجه، پس از اشغال توسط شوروی در ۱۹۴۱ دغدغهای برای هویت در گروههای اجتماعی آذربایجانیها برایشان منطقی به نظر میرسید. حزب توده با توصیف کردن تفاوتهایی که اساساً اجتماعی و منطقهای بودند به عنوان طبقه، در آذربایجانِ تحت حمایت شوروی محبوبیت پیدا کرد و وقتی تاکتیکهای شوروی، تغییری را دیکته کرد، آنچه فرقه دموکرات نامیده شد را با گروهی از هواداران آماده فراهم کرد.[8]
در اوت سال ۱۹۴۱ دولت های شوروی و انگلیس به بهانه تأمین مایحتاج ارتش شوروی ایران را اشغال کردند و رضاشاه را نیز به تبعید فرستادند.[9] اسناد محرمانهای که اکنون پس از پایان قرن در مورد جنگ سرد افشا شدهاست، تشکیل این حکومت را ناشی از دستور مستقیم استالین میداند.[10] برای گسترش بخشیدن بیشتر تجزیهطلبی در ایران به قصد گرفتن امتیازات نفتی، استالین حکومت دیگری نیز در بخشی از جُنوب آذربایجان غربی به مرکزیت مهاباد تشکیل داد که به جمهوری مهاباد معروف شد. ارتش شوروی در آن زمان بهطور کامل از حکومت پیشهوری حمایت کرده و حتی مانع از جابهجایی ارتش ایران میشدند. در نهایت زیر فشار بینالمللی و پس از قرارداد قوام-سادچیکف و وعدهٔ گرفتن امتیازات نفتی از ایران، ارتش شوروی از مناطق اشغال شده خارج شد و پس از مدت کمی با حرکت ارتش به سمت تبریز در دسامبر ۱۹۴۶، کابینه حکومت به شوروی متواری شد و این حکومت فرو پاشید.[6][11][12]