Անգլերենի պատմություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Անգլերենն արևմտագերմանական լեզու է, որը ծագել է անգլո-ֆրիզյան բարբառներից, որոնք բերվել են Բրիտանիա մ.թ.ա. 5-7-րդ դարերի կեսերին` անգլո-սաքսոնական ցեղերի կողմից։ Անգլո-սաքսոնները բնակություն հաստատեցին Բրիտանիայի կղզիներում 5-րդ դարի կեսերին և գերիշխեցին Մեծ Բրիտանիայի հարավային մասում։ Նրանց լեզուն, որն այժմ կոչվում է հին անգլերեն, ծագել է որպես անգլո-ֆրիզյան բարբառների մի խումբ, որոնցով խոսել են Անգլիայի, հարավային և արևելյան Շոտլանդիայի բնակիչները վաղ միջնադարում՝ դուրս մղելով կելտական լեզուները (հնարավոր է նաև բրիտանական լատիներենը), որոնք նախկինում գերիշխող էին։ Հին անգլերենն արտացոլում էր Բրիտանիայի տարբեր մասերում հաստատված անգլո-սաքսոնական թագավորությունների ծագումը։ Արևմտասաքսոնյան բարբառը, ի վերջո, գերիշխող է դառնում։ Հին անգլերենի ձևավորման վրա նշանակալի ազդեցություն ունեցան հյուսիսգերմանական լեզուները, որոնցով խոսում էին սկանդինավյան վիկինգները, որոնք 8-9-րդ դարերի ընթացքում նվաճեցին և գաղութացրին Բրիտանիայի մասերը, ինչը հանգեցրեց շատ բառապաշարային փոխառությունների և քերականության պարզեցմանը։
1066 թվականին Նորմանական նվաճումից հետո՝ Հին անգլերենը որոշ ժամանակ փոխարինվեց անգլո-նորմաներեն լեզվով որպես վերնախավի լեզու։ Սա համարվում էր Հին անգլերենի կամ անգլո-սաքսոնյան դարաշրջանի ավարտը, քանի որ այդ ժամանակահատվածում անգլիա-նորմանական լեզուները մեծապես ազդեցություն ունեցան անգլերենի վրա՝ ստեղծելով մի փուլ, որն այժմ կոչվում է միջին անգլերեն։ Նվաճող նորմանները խոսում էին ռոմաներեն, որը կոչվում էր հին նորմաներեն, իսկ Բրիտանիայում վերածվեց անգլո-նորմաներենի։ Նորմաներեն և ֆրանսերեն բազմաթիվ փախառություններ այս ժամանակահատվածում մուտք գործեցին բառապաշար, հատկապես եկեղեցական, դատական և կառավարման համակարգ։
Քանի որ նորմանները վիկինգների սերունդներից են, որոնք ներխուժել էին Ֆրանսիա, նորմանա-ֆրանսերենը մեծ ազդեցություն ունեցավ հին նորվեգերենից, և նորվեգերեն փոխառյալ շատ բառեր անգլերեն մտան անմիջապես ֆրանսերենից։ Միջին անգլերենով խոսում էին 15-րդ դարի վերջին։ Ուղղագրության համակարգը, որը ստեղծվել է միջին անգլերենի ժամանակաշրջանում, մեծ մասամբ կիրառվում է նաև այսօր։
Սակայն արտասանության հետագա փոփոխությունները, զուգակցվելով օտարերկրյա տարբեր ուղղագրությունների ընդունման հետ, ժամանակակից անգլերեն բառերի ուղղագրությունը խիստ անկանոն է թվում։
«Վաղ Ժամանակակից անգլերենը», որն օգտագործվել է Ուիլյամ Շեքսպիրի կողմից, թվագրվում է մոտ 1500 թվականով։ Այն ներառում էր Վերածննդի դարաշրջանի բազմաթիվ փոխառություններ լատիներենից և հին հունարենից, ինչպես նաև եվրոպական այլ լեզուներից, ներառյալ ֆրանսերեն, գերմաներեն և հոլանդերեն։
Այս ժամանակահատվածում էական արտասանական փոփոխությունները ներառում էին շարունակվող ձայնավորի փոփոխությունը, որը ազդում էր շատ երկար ձայնավորների որակների վրա։ Ժամանակակից անգլերենը, որը նման է այսօրվա խոսակցական անգլերենին, սկիզբ առավ արդեն 17-րդ դարի վերջին։
Անգլերենը բրիտանական գաղութարարների միջոցով արտահանվել է աշխարհի այլ մասեր, և այժմ գերիշխող լեզու է Մեծ Բրիտանիայում, Իռլանդիայում, ԱՄՆ-ում և Կանադայում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում և շատ ավելի փոքր նախկին գաղութներում, ինչպես նաև լայնորեն խոսվում է Հնդկաստանում, Աֆրիկայում և այլուր։ Մասնակիորեն Միացյալ Նահանգների ազդեցությամբ, անգլիացիներն աստիճանաբար ստանձնեցին համաշխարհային «լինգվա ֆրանկա» կարգավիճակը 20-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Եվրոպայում անգլերենը հիմնականում ստանձնեց ֆրանսերենի և (շատ ավելի վաղ) լատիներենի նախկին դերերը՝ որպես ընդհանուր լեզու, որն օգտագործվում էր բիզնես և դիվանագիտություն վարելու, գիտական և տեխնոլոգիական տեղեկատվություն փոխանակելու և այլ երկրների հետ հաղորդակցվելու համար։ Անգլալեզու քրիստոնյա միսիոներների ջանքերի շնորհիվ անգլերենը երկրորդ լեզուն դարձավ շատ այլ խմբերի համար[1][2]։
Գլոբալ տարբերությունը անգլերենի տարբեր բարբառների և շեշտադրումների միջև այսօր էլ շարունակում է մնալ էական։ Շոտլանդերենը, որը անգլերենի մի ձև է, ավանդաբար խոսվում է Շոտլանդիայի և Իռլանդիայի հյուսիսում, երբեմն քննարկվում է որպես առանձին լեզու։