Urano
Ti maikapito a planeta manipud ti Init iti Sistema a Solar / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Urano ket isu ti maikapito a planeta manipud iti Init. Isu daytoy ti addaan iti maikatlo a rayos ti planeta ken ti maikapat a kadakkelan a masa ti planeta iti Sistema a Solar. Nainaganan daytoy manipud iti diosen ti Griego iti langit a ni Urano (Taga-ugma a Griego: Οὐρανός), ti amam ni Kronus (Saturno) ken apo ni Zeus (Hupiter). Nupay daytoy ket makita iti mata a kas dagiti klasiko a planeta, daytoy ket saan a naibigbigan a kas maysa a planeta dagiti taga-ugama nga agpalpaliiw gapu ta nalidem ken nabuntog a panagliklikmut na.[11] Ni Apo William Herschel ket nagirangaran ti pannakadiskobre na idi Marso 13, 1781, a panakapada ket ti naam-ammuan a pagbeddengan iti Sistema a Solar para iti pinakauna iti moderno a pakasaritaan. Ti Urano ket isu pay ti immuna a planeta a naduktalan babaen ti teleskopio.
Discovery | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nangduktal | William Herschel | |||||||||||||
Petsa a naduktalan | Marso 13, 1781 | |||||||||||||
Dagiti panangikeddeng | ||||||||||||||
Panangibalikas | /ˈjʊərənəs/ (dengngen) wenno /jʊˈreɪnəs/ (dengngen) | |||||||||||||
Dagiti pangilasin | Uranian | |||||||||||||
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut[1][lower-alpha 1] | ||||||||||||||
Panawen J2000 | ||||||||||||||
Aphelion |
| |||||||||||||
Perihelion |
| |||||||||||||
Semi-mayor a pagtayyekan |
| |||||||||||||
Eksentrisidad | 0.044 405 586 | |||||||||||||
Panawen ti panaglikmut |
| |||||||||||||
Panawen a sinodiko | 369.66 alaldaw[3] | |||||||||||||
Napipia a kapardas ti panaglikmut | 6.81 km/s[3] | |||||||||||||
Promedio nga anomalia | 142.955 717° | |||||||||||||
Paglikigan | 0.772 556° aginggana ti Ekliptika 6.48° aginggana ti ekuador ti Init 1.02° aginggana ti Saan a nagbalbaliw a dalumpinas[4] | |||||||||||||
Longitud ti agpangato a nodo | 73.989 821° | |||||||||||||
Argumento ti perihelion | 96.541 318° | |||||||||||||
Dagiti ammo a satelite | 27 | |||||||||||||
Dagiti pisikal a pakailasinan | ||||||||||||||
Rayus ti ekuador | 25,559 ± 4 km 4.007 ti Daga[5] | |||||||||||||
Rayus ti polar | 24,973 ± 20 km 3.929 ti Daga[5] | |||||||||||||
Panagdalumpinas | 0.022 9 ± 0.000 8[lower-alpha 2] | |||||||||||||
Sirkumperensia | 159,354.1 km[6] | |||||||||||||
Kalawa ti rabaw | 8.115 6×109 km2[6] 15.91 ti Daga | |||||||||||||
Tomo | 6.833×1013 km3[3] 63.086 ti Daga | |||||||||||||
Masa | (8.6810 ± 0.0013)×1025 kg 14.536 ti Daga GM=5 793 939 ± 13 km3/s2 | |||||||||||||
Promedio a densidad | 1.27 g/cm3[3] | |||||||||||||
Grabidad ti rabaw | 8.69 m/s2[3] 0.886 g | |||||||||||||
Kapardas ti panagtalaw | 21.3 km/s[3] | |||||||||||||
Panawen ti panagtayyek ti sidereal | −0.718 33 nga al-aldaw 17 o 14 min 24 s[5] | |||||||||||||
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador | 2.59 km/s 9,320 km/h | |||||||||||||
Pakbu ti pagtayyekan | 97.77°[5] | |||||||||||||
Panagpangato ti kanawan ti amianan nga ungto | 17 o 9 min 15 s 257.311°[5] | |||||||||||||
Deklinasion ti amianan nga ungto | −15.175°[5] | |||||||||||||
Albedo | 0.300 (Bono) 0.51 (geom.)[3] | |||||||||||||
| ||||||||||||||
Nalawag a magnitud | 5.9 aginggana ti 5.32[3] | |||||||||||||
Anggular a diametro | 3.3"–4.1"[3] | |||||||||||||
Atmospeara[7][8][9][lower-alpha 3] | ||||||||||||||
Katayag ti gantingan | 27.7 km[3] | |||||||||||||
Pakabuklan babaen ti tomo | (Ab-ababa ngem 1.3 bar)
| |||||||||||||
Ti Urano ket kapadpadana ti panakabuklan ti Neptuno, ken dagitoy ket aggiddiatda ti kimiko a pakabuklan ngem dagiti daddadakkel a higante nga alingasaw, a Hupiter ken Saturno. Dagiti astronomo ket sagpaminsanda nga inkabkabil iti sabali a kategoria a tinawtawagan a kas dagiti "higante a yelo". Ti tangatang ti Urano, bayat a kapadpada iti kangrunaan a pakabuklan ti hidroheno ken helio ti Hupiter ken Saturno , ket aglaon kadagiti ad-adu a "yelo" a kas ti danum, amoniako ken meano, ken mairaman dagiti tugot dagiti hidrokarbon.[7] Daytoy ti kalamiisan a planetario a tangatang iti Sistema a Solar, nga adda ti kababaan a temperatura ti 49 K (−224 °C). Adda daytoy ti narikut a, nagtutuon nga ule a patakder, a naipanunotan a ti danum ti pakabuklan dagiti nababbaba nga ulep, ken ti metano ti naipanunotan a mangbukel ti ngato a tuon dagiti ulep.[7] Iti panagiddiat, ti uneg ti Urano ket kangrunaan a buklen dagiti yelo ken bato.[12]
Kasla dagiti sabali a higante a planeta, ti Urano ket adda ti maysa a singsing a sistema, ti maysa a magnetoesperio, ken dagiti nadumaduma a bulan. Ti Urano a sistema ket adda ti naisangsangayan a panakaaramid kadagiti planeta gapu ta ti aksis a panagtayyek ket nagbatuag a nakairig, a gangani iti dalumpinas ti panagtayyekna ti Init. Isu ngarud a dagiti amianan ken abagatan nga ungtona ket naisanglad diay pakakitaan ti ekuador kadagiti kaaduan a planeta.[13] Idi 1986, dagiti ladawan manipud iti Voyager 2 ket nangipakita ti Urano a kas awan ti langana a planeta iti makitkita a lawag nga awan dagiti banda ti ulep wenno dagiti bagio a nakaitaripnongan dagiti sabali a higante.[13] Dagiti naindagaan nga agpalpaliiw ket nakakitada kadagiti senial ti tiempo a panagbalbaliw ken umadadu nga aktibidad ti tiempo kadagiti napalabas a tawen iti panagasideg ti Urano ti bukodna nga ekuinosio. Ti kapardas ti angin idiay Urano ket makaabot ti 250 a metro tunggal maysa a segundo (900 km/h, 560 mph).[14]