Kabinet-De Quay

Het kabinet-De Quay was het Nederlandse kabinet van 19 mei 1959 tot 24 juli 1963. Het kabinet bestond uit de politieke partijen Katholieke Volkspartij (KVP), Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD), Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU) na de Tweede Kamerverkiezingen van 1959. Het centrumrechtse kabinet-De Quay was een meerderheidskabinet dat zowel in de Eerste en Tweede Kamer kon rekenen op een ruime meerderheid. Het kabinet-De Quay was het eerste naoorlogse Nederlandse meerderheidskabinet zonder deelname van een Sociaaldemocratische partij.^[1]

Kabinet-De Quay
De bordesscène van de ministers van het kabinet-De Quay bij Huis ten Bosch op 19 mei 1959
Coalitie	KVP, VVD, ARP, CHU
Zeteltal TK	49 + 19 + 14 + 12 = 94
Premier	dr. J.E. (Jan) de Quay
Beëdiging	19 mei 1959
Demissionair	15 mei 1963
Ontslagdatum	24 juli 1963
Voorganger	Beel II
Opvolger	Marijnen
Zetels in de Tweede Kamer
Overzicht kabinetten
Portaal    Politiek

In de Haagse wandelgangen kreeg het kabinet-De Quay de bijnaam "het kabinet der staatssecretarissen", niet alleen vanwege het relatief hoge aantal staatssecretarissen in vergelijking met eerdere kabinetten, maar ook omdat enkelen van hen invloedrijker waren dan hun ministers. Zo had het kabinet zelfs een staatssecretaris van Algemene Zaken – een unicum in de Nederlandse geschiedenis – in de persoon van Norbert Schmelzer, wiens voornaamste taak het was als 'chaperon' op te treden voor de politiek nogal onervaren en onhandige premier.^[2]

Verloop

Tijdens de kabinetsperiode kwam het conflict rond Nederlands-Nieuw-Guinea tot een hoogtepunt. Met name minister Luns van Buitenlandse Zaken was fel tegen overdracht van het gebied aan Indonesië. Het kabinet nam een wet aan die het mogelijk maakte Nederlandse militairen zonder hun toestemming naar Nederlandse overzeese gebieden te sturen. Op een informele ontmoeting met de pers op 5 september 1960 liet premier De Quay zich ontvallen dat Nederland streefde naar internationalisering van het probleem rond Nieuw-Guinea. Dit leidde bijna tot zijn aftreden. Het kabinet moest ten slotte berusten in overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië.

Intussen was te Slochteren het grootste aardgasvoorkomen ter wereld ontdekt. Het kabinet verliet de geleide loonpolitiek, gaf de ambtenaren een vrije zaterdag en bracht onder meer de Algemene bijstandswet tot stand.

Personele wijzigingen

Op 1 augustus 1959 treedt minister van Defensie Sidney J. van den Bergh (VVD) af vanwege allerlei perikelen rond zijn relatie met een nog niet gescheiden vrouw. Op 4 september 1959 wordt Sim Visser (VVD), die tot dan werkzaam is als algemeen secretaris van de Verbond van Nederlandsche Werkgevers (VNO), beëdigd als minister van Defensie.

Op 3 juli 1961 stapt minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Charles van Rooy (KVP) op na kritiek op zijn functioneren tijdens de behandelingen van de Kinderbijslagwet. Op 17 juli 1961 wordt staatssecretaris van Economische Zaken Gerard Veldkamp (KVP) beëdigd als minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. Op 14 september 1961 wordt het Eindhovense gemeenteraadslid Frans Gijzels (KVP) benoemd als staatssecretaris van Economische Zaken.

Op 22 april 1962 overleed staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Gerard Stubenrouch (KVP) onverwachts op slechts 44–jarige leeftijd. Op 4 juni 1962 wordt Harry Janssen (KVP), die tot dan werkzaam is als hoogleraar Latijnse taal- en letterkunde op de Katholieke Universiteit Nijmegen, benoemd als staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.

Minister van Financiën Jelle Zijlstra tijdens een debat over loonpolitiek in de Tweede Kamer op 19 juli 1959.

V.l.n.r. minister-president Jan de Quay, voormalig minister-president Pieter Sjoerds Gerbrandy, prinses Irene en voormalig minister-president Willem Drees tijdens de heropening van het gerenoveerde Oorlogsmuseum Overloon op 23 mei 1960.

Voormalig Joegoslavische minister van Buitenlandse Zaken Edvard Kardelj (links) en minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns op 26 juni 1960.

Brits veldmaarschalk Bernard Montgomery (links) en minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns (rechts) tijdens een bezoek aan de Universiteit van Amsterdam op 9 november 1960.

Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Jo Cals tijdens een debat over de Technische Universiteit Delft in de Tweede Kamer op 12 juli 1961.

Minister van Financiën Jelle Zijlstra en het koffertje met de miljoenennota op het Binnenhof op 17 september 1961.

Premier van Japan Hayato Ikeda en minister-president Jan de Quay op Schiphol op 21 november 1962.

Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Hans van Houten, minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns en minister-president Jan de Quay tijdens een debat in de Tweede Kamer op 14 maart 1963.

Ambtsbekleders

Ambtsbekleders			Minister / Ministerie		Termijn	Partij
		dr. J.E. (Jan) de Quay (1901–1985)	Minister-president / Minister	Algemene Zaken	19 mei 1959 – 24 juli 1963	KVP
		drs. H.A. (Henk) Korthals (1911–1976)	Vicepremier / Minister	Verkeer en Waterstaat		VVD
			Minister	Surinaamse en Nederlands- Antilliaanse Zaken
		mr. E.H. (Edzo) Toxopeus (1918–2009)	Minister	Binnenlandse Zaken	19 mei 1959 – 14 april 1965 [3]
		mr. J.M.A.H. (Joseph) Luns (1911–2002)	Minister	Buitenlandse Zaken	13 oktober 1956 – 6 juli 1971 [4][3]	KVP
		dr. J. (Jelle) Zijlstra (1918–2001)	Minister	Financiën	22 december 1958 – 24 juli 1963 [4]	ARP
		mr. A.Ch.W. (Albert) Beerman (1901–1967)	Minister	Justitie	19 mei 1959 – 24 juli 1963	CHU
		drs. J.W. (Jan) de Pous (1920–1996)	Minister	Economische Zaken
		S.J. (Sidney) van den Bergh (1898–1977)	Minister	Defensie	19 mei 1959 – 1 augustus 1959 [5]	VVD
		dr. J.E. (Jan) de Quay (1901–1985)			1 augustus 1959 – 4 september 1959 [6]	KVP
		ir. S.H. (Sim) Visser (1908–1983)			4 september 1959 – 24 juli 1963	VVD
		mr.dr. Ch.J.M.A. (Charles) van Rooy (1912–1996)	Minister	Sociale Zaken en Volksgezondheid	19 mei 1959 – 3 juli 1961 [5]	KVP
		mr. V.G.M. (Victor) Marijnen (1917–1975)			3 juli 1961 – 17 juli 1961 [6]
		dr. G.M.J. (Gerard) Veldkamp (1921–1990)			17 juli 1961 – 5 april 1967 [3]
		mr. J.M.L.Th. (Jo) Cals (1914–1971)	Minister	Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen	2 september 1952 – 7 november 1961 [4][7]
		dr. M.A.M. (Marga) Klompé (1912–1986)			7 november 1961 – 4 februari 1962 [6]
		mr. J.M.L.Th. (Jo) Cals (1914–1971)			4 februari 1962 – 23 april 1963 [7]
		dr. M.A.M. (Marga) Klompé (1912–1986)			23 april 1963 – 24 juli 1963 [6]
		mr. V.G.M. (Victor) Marijnen (1917–1975)	Minister	Landbouw en Visserij	19 mei 1959 – 24 juli 1963
		mr. J. (Jan) van Aartsen (1909–1992)	Minister	Volkshuisvesting en Bouwnijverheid		ARP
		dr. M.A.M. (Marga) Klompé (1912–1986)	Minister	Maatschappelijk Werk	13 oktober 1956 – 24 juli 1963 [4]	KVP
Ambtsbekleders			Staatssecretaris / Portefeuille / Ministerie		Termijn	Partij
		drs. W.K.N. (Norbert) Schmelzer (1921–2008)	Staatssecretaris	• Bezitsvorming • Rijksdienst • Publiekrechtelijke bedrijfs- organisatie (Algemene Zaken)	19 mei 1959 – 24 juli 1963	KVP
		mr. Th.H. (Theo) Bot (1911–1984)	Staatssecretaris	• Nederlands- Nieuw-Guinea Politieke Zaken (Binnenlandse Zaken)	23 november 1959 – 24 juli 1963
		mr.dr. H.R. (Hans) van Houten (1907–1996)	Staatssecretaris	• Europese Zaken (Buitenlandse Zaken)	24 augustus 1959 – 24 juli 1963	VVD
		dr. W.H. (Willem) van den Berge (1905–1987)	Staatssecretaris	• Fiscale Zaken • Belastingdienst (Financiën)	27 mei 1959 – 14 april 1965	O
		dr. G.M.J. (Gerard) Veldkamp (1921–1990)	Staatssecretaris	• Middenstand • Toerisme (Economische Zaken)	10 oktober 1952 – 17 juli 1961 [4][8]	KVP
		drs. F.J.W. (Frans) Gijzels (1911–1977)			14 september 1961 – 24 juli 1963
		M.R.H. (Michael) Calmeyer (1895–1990)	Staatssecretaris	• Landmacht • Luchtmacht (Defensie)	19 juni 1959 – 24 juli 1963	CHU
		P.J.S. (Piet) de Jong (1915–2016)		• Marine (Defensie)	25 juni 1959 – 24 juli 1963	KVP
		B. (Bauke) Roolvink (1912–1979)	Staatssecretaris	• Sociale Zekerheid • Bijstand • Arbeids- omstandigheden • Maatschappelijke Dienstverlening • Pensioenen • Armoedebeleid • Ouderenbeleid (Sociale Zaken en Volksgezondheid)	15 juni 1959 – 24 juli 1963	ARP
		G.C. (Gerard) Stubenrouch (1918–1962)	Staatssecretaris	• Basisonderwijs • Algemeen Voortgezet Onderwijs • Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs • Nijverheid Onderwijs • Buitengewoon Onderwijs (Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen)	16 juni 1959 – 22 april 1962 [9]	KVP
		dr. H.H. (Harry) Janssen (1910–1982)			4 juni 1962 – 24 juli 1963
		mr. Y. (Ynso) Scholten (1918–1984)		• Volks- ontwikkeling • Jeugdbeleid • Cultuurbeleid • Kunstbeleid • Mediabeleid • Sport • Natuurbehoud (Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen)	16 juni 1959 – 24 juli 1963	CHU
		E.G. (Eddie) Stijkel (1918–1983)	Staatssecretaris	• Wegverkeer • Openbaar Vervoer • Luchtvaart • Spoorwegen • Scheepvaart • Internationale Vervoers Aangelegenheden (Verkeer en Waterstaat)	15 oktober 1959 – 24 juli 1963	VVD
Bron: Kabinet-De Quay Rijksoverheid.nl

Kabinetsformatie

Zie Kabinetsformatie Nederland 1959 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Tweede Kamerverkiezingen 1959: 12 maart 1959
• Beëdiging kabinet: 19 mei 1959
• Duur formatie: 68 dagen
• Informateur
  • mr.dr. L.J.M. (Louis) Beel (KVP), (14 maart 1959 – 26 maart 1959) 13 dagen
• Formateur
  • dr. J.E. (Jan) de Quay (KVP), (28 maart 1959 – 27 april 1959) 30 dagen
• Informateur
  • mr.dr. L.J.M. (Louis) Beel (KVP), (1 mei 1959 – 13 mei 1959) 13 dagen
• Formateur
  • dr. J.E. (Jan) de Quay (KVP), (14 mei 1959 – 18 mei 1959) 5 dagen

Kabinetscrisis

Zie Kabinetscrisis over de woningbouw voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Tweede Kamer aanvaardde op 22 december 1960 de motie-Van Eibergen (ARP) om het woningbouwprogramma voor 1961 met 5000 woningen te verhogen. Het kabinet bood op 23 december 1960 zijn ontslag aan.

• Ontslagaanvraag: 23 december 1960
• Ontslagaanvraag ingetrokken: 2 januari 1961
• Duur formatie: 10 dagen
• Informateur
  • mr.dr. W.F. (Gaius) de Gaay Fortman (ARP), (27 december 1960 – 1 januari 1961) 6 dagen

Reden ontslagaanvraag

Einde van de parlementaire periode.