Baranowicze

Baranowicze (biał. Баранавічы, Baranawiczy; ros. Барановичи, Baranowiczi) – miasto w zachodniej części Białorusi, w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego.

Zobacz też: inne znaczenia.

Baranowicze

Баранавічы
Барановичи

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	baranowicki
Zarządzający	Yuri Gromakowski
Powierzchnia	84,96 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	175 000[1] 2110 os./km²
Nr kierunkowy	+375 163
Kod pocztowy	2254xx
Tablice rejestracyjne	1
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Baranowicze
Położenie na mapie Białorusi Baranowicze
53°07′N 25°59′E
Strona internetowa

Baranowicze są ośrodkiem przemysłu metalowego i włókiennictwa^[2].

Geografia

Baranowicze mają powierzchnię 50,22 km², w tym 3,18 km² stanowią lasy, 0,12 km² – bagna, a 0,40 km² – obiekty wodne^[3].

Okoliczne miasta:
Zdzięcioł	Nowogródek	Stołpce
Słonim		Nieśwież
Iwacewicze		Lachowicze

Historia

Do 1914 roku

Dworzec kolejowy w XIX w.

Wieś Baranowicze po raz pierwszy wzmiankowano w 1706 jako prywatną własność rodziny Rozwadowskich. Do rozbiorów leżała w województwie nowogródzkim. W 1870 przez miejscowość przeprowadzono linie kolejowe Brześć nad Bugiem–Moskwa i Równe–Wilno, co doprowadziło do gospodarczego ożywienia w połowie lat 90. XIX w. Przyczyniło się do tego także przeniesienie garnizonów wojskowych z Nowogródka i Horodyszcza. Generał inż. baron von Dirschau wybudował tutaj dużą cukrownię, ponadto powstały 3 duże cegielnie, 3 fabryki urządzeń młyńskich, 2 młyny i 2 tartaki. W drugiej połowie XIX wieku do Baranowicz zaczęli ściągać licznie Żydzi. W 1897 roku stanowili już prawie połowę mieszkańców Baranowicz – 2171 z 4692 osób. Jednak zgodnie z „prawami majowymi” nie mogli się oni swobodnie osiedlać poza miastami, a Baranowicze były wsią^[4]. Dopiero 9 grudnia 1903 roku weszła w życie ustawa znosząca ten zakaz. W 1909 r. mieszkało tutaj już 9 tysięcy mieszkańców, a w 1914 r. ponad 31 tysięcy – w ten sposób Baranowicze stały się czwartym miastem pod względem wielkości w guberni mińskiej, a wielkością przewyższyły Nowogródek, który dla Baranowicz był w tym czasie powiatem. Miasto w większości było drewniane, jedna ulica posiadała bruk, a pięć było pokryte nim częściowo^[5]. W 1908 roku przez dwa miesiące w szpitalu w Baranowiczach przebywał pisarz Szolem Alejchem.

W 1913 roku w miasteczku było 10 synagog. Rabinem był Szymon Szapiro. Żydzi odgrywali znaczną rolę w życiu gospodarczym Baranowicz. Właścicielami młynów byli Wajnberg, Szymszewicz i Lewin, handlem hurtowym zajmowali się m.in. Szulajner, Myszkin, Liwszyn, Segalowicz, Sztejberg. Żydzi prowadzili też duże sklepy (Rabinowicz) oraz fabryki (Goldberg, Bruk i in.)^[4].

Żołnierze I Brygady Legionów Polskich na placu parad w Baranowiczach

W czerwcu 1916 pod Baranowiczami stoczona została jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej, w której zginęło prawie 100 000 żołnierzy.

Między I i II wojną światową

18 marca 1919 polski oddział kawalerii 13 pułku Ułanów Wileńskich pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego dokonał rajdu i przejściowo odbił Baranowicze z rąk bolszewików. Polacy zdobyli duże zapasy broni, amunicji i materiału wojennego oraz wzięli wielu bolszewickich jeńców, po czym wycofali się^[6]. 18 kwietnia 1919 siły polskie ponownie zaatakowały Baranowicze, tym razem z zamiarem trwałego opanowania miasta. Zgrupowanie płk. Aleksandra Boruszczaka przez całą noc prowadziło walki o miasto z bolszewikami, również przy użyciu bagnetów. Wreszcie wczesnym świtem 19 kwietnia dokonano szturmu i do godziny 7:00 całkowicie oczyszczono miasto z nieprzyjaciela^[7].

Baranowicze na mapie z 1934 r.

W 1919 Baranowiczom nadano prawa miejskie. Pinchas Kapłan został zastępcą burmistrza^[4]. W okresie międzywojennym były ważnym ośrodkiem gospodarczym II Rzeczypospolitej, największym miastem województwa nowogródzkiego, siedzibą powiatu baranowickiego, garnizonu Baranowicze i oddziału Korpusu Ochrony Pogranicza. 30 października 1922 miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Po 1922 roku przy ulicy Staszica wzniesiono kolonię urzędniczą oraz uruchomiono gimnazjum. W 1924 roku w mieście zbudowany został drewniany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża. Od 1925 roku na rogu ulic Szeptyckiego (Sowieckiej) i Mickiewicza został odsłonięty, drugi po warszawskim, Grób Nieznanego Żołnierza^[8]. W tym samym powstało technikum kolejowe oraz szkoła kupiecka. W 1926 do budowanej lokalnej cerkwi przeniesiono elementy wyposażenia rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie^[9]. W 1927 roku zbudowano nowoczesną rzeźnię miejską. W 1929 roku otworzono muzeum powiatowe i zbudowano Bank Polski. Wkrótce oddano do użytku nowy budynek Ogniwa Polskiego, Poczty Polskiej, kino „Apollo” i remizę strażacką^[10]. W 1938 roku uruchomiono lokalną rozgłośnię Polskiego Radia, Polskie Radio Baranowicze^[8] o mocy 50 kW^[9].

W Baranowiczach mieściło się dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą od 1937 roku dowodził gen. Władysław Anders^[8], a także stacjonowały 26 pułk ułanów, 78 pułk piechoty, 9 dywizjon artylerii konnej, 9 szwadron pionierów i 9 szwadron łączności. W okresie międzywojennym jako dowódcy i oficerowie służyli w Baranowiczach m.in. Roman Abraham, Mieczysław Boruta-Spiechowicz, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Bolesław Kontrym, Witold Pilecki, Nikodem Sulik^[11].

15 września 1939 miasto i radiostacja zostały zbombardowane przez Luftwaffe^[12].

• Baranowicze w II Rzeczypospolitej:
• 
  Bank Polski
• 
  Dworzec kolejowy
• 
  Pomnik węgierskiego oficera ppłk. Artura Buola
• 
  Kościół Podwyższenia Krzyża
• 
  Ulica gen. Szeptyckiego
• 
  Ulica prez. Narutowicza
• 
  Ulica Senatorska
• 
  Rynek
• 
  Kolonia urzędnicza
• 
  Ulica Szosowa
• 
  Urząd Pocztowy, proj. M.Goldberg i H.Rutkowski (1937)
• 

Obrona Baranowicz 17 września 1939

17 września 1939, w dniu napaści ZSRR na Polskę, na teren powiatu baranowickiego wkroczyła Armia Czerwona. W tym samym czasie na terenie powiatu rozpoczęły się mordy i grabieże. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)^[13].

Na wieść o sowieckiej napaści, 17 września 1939 we wczesnych godzinach rannych, kierownik baranowickiego magistratu Jan Węgrzyn podjął decyzję o utworzeniu milicji (tzn. Straży Obywatelskiej), w celu obrony miasta oraz zapobieżenia rozprzestrzeniania się anarchii i bezprawia z terenów wiejskich. Składała się ona ze 186 Polaków, których Jan Węgrzyn znał osobiście. Zostali oni wyposażeni w niebieskie opaski i karabiny. Tymczasem z terenu powiatu do Baranowicz zaczęły napływać tłumy białoruskich chłopów, a pod budynkiem magistratu zgromadził się tłum wznoszący antypaństwowe okrzyki. Około godziny 10. do budynku wtargnęła grupa robotników – członków Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodził mężczyzna o nazwisku Machaj. Grupa zażądała likwidacji milicji z niebieskimi opaskami. W wyniku burzliwych negocjacji osiągnięto porozumienie, w myśl którego służba porządkowa miała zostać utrzymana, jednak niebieskie opaski miały został zastąpione czerwonymi. W tym momencie jednak do magistratu wtargnęła grupa ok. 30 miejscowych komunistów, krzyczących „Dość waszych rządów, precz”. Również ich, pomimo dużego napięcia, udało się przekonać, że służby porządkowe są w mieście niezbędne do ochrony przed rabunkami i samosądami, przynajmniej do momentu wkroczenia wojsk sowieckich. W tej sytuacji jedynym żądaniem komunistów było aresztowanie przywódcy socjalistów, Machaja. O godzinie 14. miasto Baranowicze zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Milicja Jana Węgrzyna, pomimo iż nie podjęła walki z Sowietami, uratowała Baranowicze przed falą mordów i grabieży, które w tym czasie miały miejsce w powiecie i na całych ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej^[13].

Okupacja radziecka (1939–1941)

2 listopada zostały włączone do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 stały się centrum administracyjnym nowo utworzonego obwodu baranowickiego. Do miasta przybyło wielu uchodźców z zachodnich części Polski, w tym wielu Żydów. Pod koniec 1939 roku społeczność żydowska liczyła około 15000 ludzi. Wśród nich był Issachar Fater, badacz muzyki żydowskiej, W 1941 roku został aresztowany przez władze sowieckie i zesłany do Azji Środkowej. Rozpoczęła się silna sowietyzacja ludności Baranowicz. Latem 1940 roku wielu uchodźców z Polski, w tym Żydów, wywieziono w głąb Związku Radzieckiego^[4].

Okupacja niemiecka (1941–1944)

26 czerwca 1941 roku miasto zajęli Niemcy. Baranowicze stały się siedzibą obwodu baranowickiego Komisariatu Generalnego Białoruś, Komisariatu Rzeszy Wschód. Oddziały frontowe Wehrmachtu, stacjonujące w mieście zostały zastąpione przez SS i Gestapo. Na czele sztabu Policji Bezpieczeństwa i SD stał Niemiec SS-Untersturmfuhrer Waldemar Amelung^[4]. Zagłada Żydów w mieście zaczęła się zaraz po wejściu wojsk hitlerowskich do miasta. Na cmentarzu żydowskim dokonowano zbiorowych egzekucji^[14]. Utworzono getto, przez które przewinęło się ok. 13 tysięcy lokalnych Żydów (ocalało zaledwie ok. 250 z nich). Z pogromu Żydów udało się uciec Stanisławie Sowińskiej^[15]. 13 lipca 1942 na miejscowym cmentarzu prawosławnym Niemcy rozstrzelali 48 Polaków spośród miejscowych księży i inteligencji^[16], ofiary przed śmiercią wiązano drutem kolczastym^[17]. Miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną 6 lipca 1944 r.

Po 1945 roku

Po opanowaniu Nowogródczyzny, Sowieci wznowili wywózki do Kazachstanu i na Syberię. W wyniku polsko-radzieckiej umowy z 16 sierpnia 1945 całe województwo nowogródzkie przeszło pod władanie Białoruskiej SRR.

W drugiej połowie lat 40. XX wieku partyjne władze Białoruskiej SRR utrudniały proces przesiedleń osób narodowości polskiej z Baranowicz do Polski w jej nowych granicach. Wprowadziły one pojęcie „osób urodzonych na terenie Białorusi”. Osoby takie automatycznie uznawano za etnicznych Białorusinów, tym samym odmawiając im prawa do decydowania o swojej przynależności narodowej ze względu na używany język czy wyznanie. W konsekwencji uniemożliwiało to ich ekspatriację. Polscy członkowie komisji mieszanej w Baranowiczach pisali w sprawozdaniu:

Strona białoruska (…) nie zważając na to, co sama widzi i słyszy (…) bezapelacyjnie orzeka, że oni są Białorusinami, ponieważ są tu urodzeni^[18].

Architektura socrealistyczna w Baranowiczach

Na potrzeby miejscowego przemysłu w latach 60. XX wieku w Baranowiczach osiedlono robotników sprowadzonych z głębi Rosji. W 1987 roku w Baranowiczach powstała pierwsza na Białorusi polska szkoła^[19].

Od 1991 Baranowicze są częścią niepodległej Białorusi. W 1994 roku zakończono budowę Domu Polskiego mieszczącego Społeczną Szkołę Polską^[9].

Zabytki

• Kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków^[8].
• Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursche
• Budynek rozgłośni Polskiego Radia uruchomionej 1 lipca 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Komsomolska.
• Budynek Ogniwa Polskiego z około 1935 roku
• Budynek Poczty Polskiej z około 1935 roku
• Budynek Banku Polskiego, wzniesiony w l. 1927–1929
• Remiza strażacka z lat 30.
• Cerkiew prawosławna, ob. sobór Opieki Matki Bożej
• Rzeźnia miejska „Kres-Eksport” z 1927 roku
• Dwie synagogi (nie wpisane w rejestr zabytków)

Cmentarze:

• Cmentarz katolicki z pomnikiem w kształcie wysokiego cokołu zwieńczonego krzyżem z lat 20. XX wieku. Do lat 60. XX wieku znajdował się na nim napis: „Polsko, Matko nasza/W służbie twej wierni/ życie swe oddaliśmy/Pamięci 182 pracowników etapu repatriacyjnego w Baranowiczach/ Zmarłych w latach odrodzenia Ojczyzny/1920–1923”. Po odtworzeniu w latach 90. XX wieku, napis usunięto na żądanie władz i zastąpiono rosyjskim.
• Cmentarz prawosławny ze zbiorową mogiłą ponad 100 Polaków spośród miejscowej inteligencji zamordowanych przez Niemców.
• Cmentarz żydowski z symbolicznym nagrobkiem i napisem „Prochy 12 000 Żydów z Baranowicz, zebranych z miejsc Zagłady, zabitych przez Niemców i ich pomocników w 1942 r.”^[20].

Inne:

• Dom z pocz. XX w.
• Kamienica z 1902 r.

Obiekty niezachowane:

• Kino Apollo z okresu II RP (zburzone)
• grób nieznanego żołnierza z okresu II RP (zburzony)

• 
  Sobór Opieki Matki Bożej z lat 20. XX w
• 
  Kościół katolicki w stylu zakopiańskim z 1924 r.
• 
  Remiza
• 
  Gmach Banku Polskiego
• 
  Rozgłośnia Polskiego Radia z 1938 r.
• 
  Cmentarz katolicki
• 
  Zabytkowa kamienica z 1902
• 
  Zabytkowy dom z pocz. XX w.
• 
  Apteka
• 
  Budynek z lat 30. XX w. (przebudowany)

Transport

Dworzec kolejowy Baranowicze Poleskie

Ważny węzeł kolejowy, stacja Baranowicze Centralne. Baranowicze mają połączenia kolejowe bezpośrednie z wieloma miastami:

• Baranowicze – Mińsk – Moskwa
• Baranowicze – Brześć – Warszawa
• Baranowicze – Równe – Kijów
• Baranowicze – Wilno
• Baranowicze – Lida – Grodno

Przez miasto przebiega też trasa międzynarodowa M1 Brześć nad Bugiem – Mińsk.

Demografia

Ludzie związani z Baranowiczami

• Maja Berezowska – polska malarka, graficzka, karykaturzystka i scenografka, urodzona w Baranowiczach
• Julija Chitra – białoruska pływaczka, urodzona w Baranowiczach
• Gieorgij Chołostiakow – radziecki dowódca wojskowy, wiceadmirał, Bohater Związku Radzieckiego, urodzony w Baranowiczach
• Elżbieta Dołęga-Wrzosek – polska działaczka społeczna na Białorusi
• Michał Issajewicz ps. Miś – major Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej
• Alina Jaroszewicz – polska działaczka społeczna i oświatowa na Białorusi, prezes Klubu Polskiego w Brześciu oraz oddziału brzeskiego ZPB, redaktor naczelna Ech Polesia, wiceprzewodnicząca Rady Naczelnej Związku Polaków na Białorusi
• Uładzimir Karwat – białoruski pilot wojskowy, odznaczony tytułem Bohatera Białorusi, był naczelnikiem bazy powietrznej i przygotowania taktycznego 61 bazy lotniczej w Baranowiczach.
• Janina Klawe – polska tłumaczka literatury pięknej, historyk literatury
• Lidia Korsakówna – polska aktorka teatralna i filmowa
• Jerzy Mazur – polski duchowny katolicki, biskup diecezji ełckiej
• Zygmunt Młot-Przepałkowski – polski dowódca wojskowy, rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego II RP, urzędnik administracji państwowej, zamordowany przez Rosjan w Katyniu
• Walerija Nowodworska – rosyjska publicystka i polityk, radziecka dysydentka, urodzona w Baranowiczach
• Andrzej Różycki – polski reżyser filmowy, fotografik, artysta współczesny, artysta multimedialny, scenarzysta, teoretyk sztuki
• Natalla Sazanowicz – białoruska lekkoatletka, wieloboistka, medalistka Igrzysk Olimpijskich, Mistrzostw Świata i Europy, urodzona w Baranowiczach
• Teresa Sieliwończyk – polska działaczka społeczności polskiej na Białorusi, wiceprezes ZPB ds. kontaktów z zagranicą, szefowa oddziału ZPB w Baranowiczach
• Tomasz Szalewicz – polski działacz społeczny i samorządowiec związany z Nowogródczyzną, poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938)
• Kazimierz Świątek – polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski
• Ludwik Wolnik – polski inżynier i samorządowiec, prezydent Nowogródka i Baranowicz
• Stanisława Sowińska – pisarka, podpułkownik Wojska Polskiego

Sport

Do 1939 roku w Baranowiczach funkcjonowały kluby piłkarskie takie jak m.in. WKS Baranowicze i Ognisko Baranowicze.

Galeria

• 
  Centralny Plac Lenina, hotel Gorizont, pomnik Lenina (2016)
• 
  Gmach administracji miejskiej
• 
  Rakieta balistyczna pomnik
• 
  Lokomotywa pomnik Э^M 270-30
• 
  Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
• 
  Cerkiew św. Niewiast Niosących Wonności
• 
  Dawny cmentarz żydowski

Obiekty wojskowe

Przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę na lotnisku Baranowicze znajdowało się około 50 samolotów wojskowych Sił Powietrznych Białorusi. Wynika to z faktu, że znajduje się tam 61. baza lotnicza myśliwców, która składa się głównie z samolotów Su-30SM, Su-27 i MiG-29. Od września 2021 r. zaczęły przylatywać tam rosyjskie samoloty Su-30SM i Su-34. Później to samo lotnisko zaczęło być wykorzystywane do ataków i bombardowań terytorium Ukrainy^[21].

W Baranowiczach znajduje się również 558. Lotniczy Zakład Remontowy (biał. 558 Авіяцыйны рамонтны завод), specjalizujący się w naprawach oraz remontach samolotów i śmigłowców dla potrzeb sił zbrojnych^[22]. Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku zakład znalazł się na amerykańskiej liście sankcyjnej (Specially Designated Nationals and Blocked Persons List(inne języki))^[23]. Wielka Brytania^[24] i Kanada również nałożyły na niego sankcje^[25].

Miasta partnerskie

• Heinola
• Stockerau
• Nowowołyńsk
• Chibi
• Ferrara
• rejon wasilieostrowski m. Sankt Petersburg
• Karłowo
• Mytiszczi
• Biała Podlaska
• Szawle
• Mitawa
• Nacka
• Kineszma
• rejon sołncewski m. Moskwa
• Konyaaltı
• Huế
• Królewiec
• Tyresö
• powiat sulęciński
• Połtawa
• rejon m. Jejsk
• Čačak^[26]

Przypisy

1. Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа. [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2020-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-08].
2. Барановичи. ekskursii.by. [dostęp 2016-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-27)]. (ros.).
3. Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2011 g. [online], Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi [dostęp 2011-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-23] (ros.).
4. Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-11-01].
5. Polskie Chicago na Wschodzie.
6. Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 70.
7. Lech Wyszczelski: Wyprawa wileńska. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 103.
8. Trwanie w Baranowiczach. W: Białoruś. Uparte trwanie polskości. s. 135–136.
9. Tomasz Krzywicki: Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1998, s. 147. ISBN 83-85557-48-2.
10. Historia m. Baranowicze od pierwszej wzmianki do II wojny światowej (lata 1706–1941) [online], bartrans.net [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-21].
11. Miasto przy torze. Kolej i wojsko w dziejach Baranowicz.
12. Руслан Равяка, Бамбёжка Баранавіч 15 верасня 1939 года + фота, „Nasza Niwa” z 17 września 2009 (biał.).
13. Marek Wierzbicki: Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 129–130, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
14. Holocaust in Belorussia [Pages 160-177] [online], www.jewishgen.org [dostęp 2022-02-11].
15. StanisławaS. Sowińska StanisławaS., Gorzkie lata [[Specjalna:Książki/9788364476723|ISBN 978-83-64476-72-3]], 2017. Brak numerów stron w książce
16. Ludobójstwo Ludności Polskiej Na Kresach [online], www.stankiewicze.com [dostęp 2017-11-22].
17. Włodzimierz A. Gibasiewicz: Lekarze weterynarii ofiary II wojny światowej. Wyd. Bellona Warszawa 2011, s. 120–121. ISBN 978-83-11121-64-5.
18. M. Ruchniewicz: Stosunki narodowościowe w latach 1939–1948 na obszarze tzw. Zachodniej Białorusi. W: pod red. S. Ciesielskiego: Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931–1948. Toruń: 2003, s. 309. (pol.).
19. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)].
20. Cmentarz żydowski w Baranowiczach (wul. Czarnyszeuskaha) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-11-01].
21. Кирило Овсяний: «Відкрите небо»: звідки російські літаки атакують Україну. Радіо Свобода, 2022-03-22. [dostęp 2022-08-14]. (ukr.).
22. Вячаслаў Будкевіч: Авіярамонтны завод у Баранавічах выканаў тры кантракты па капітальным рамонце авіятэхнікі ў інтарэсах Узброеных сіл Беларусі. BiełaPAN, 2015-12-02. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (biał.).
23. США ввели санкции против министра обороны Беларуси и владельца „Синезиса”. Europejskie Radio dla Białorusi, 2022-02-24. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
24. Британия наложила санкции на четырех белорусских генералов. Office Life – Для тех, кто живет бизнесом, 2022-03-01. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
25. Канада расширила санкции против белорусских властей. Новости Беларуси и мира онлайн, 2022-03-11. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
26. Города-побратимы | Барановичский городской исполнительный комитет [online], www.baranovichy.by [dostęp 2017-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-17] (ros.).

Bibliografia

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.
• Marek A. Koprowski: Białoruś. Uparte trwanie polskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006, s. 270. ISBN 978-83-7441-409-8.

Linki zewnętrzne

• Strona przedstawiająca przedwojenne Baranowicze. [dostęp 2005-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-29)].
• Baranowicze. Wirtualne Muzeum (ros.)
• Historia Żydów w Baranowiczach na portalu Wirtualny Sztetl
• Baranowicze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 81.
• Baranowicze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 103.
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców):

• VIAF: 138388003
• GND: 4324367-8
• SUDOC: 143471473
• NKC: ge128715
• J9U: 987007557590105171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3874247
• Britannica: place/Baranavichy
• БРЭ: 5618236
• Catalana: 0007442
• Hrvatska enciklopedija: 5813