Liczba podwójna
kategoria gramatyczna obecna w niektórych językach, w tym w dawnej polszczyźnie / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Liczba podwójna?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Liczba podwójna (liczba mnoga podwójna, dualis[1][2]) – występująca w niektórych językach (w tym w dawnej polszczyźnie[3] i czeszczyźnie[4]) kategoria gramatyczna, służąca wyrażaniu podwójności, parzystości. Ma ona własne formy gramatyczne, inne od form liczby mnogiej, na oznaczenie dwóch osób lub rzeczy, na przykład:
- w rodzaju męskim oba koniá/a, dwa mieczá/a, dwaj królá/a;
- w rodzaju żeńskim obie stronie, dwie rybie, dwie niewieście;
- w rodzaju nijakim dwie słońcé/y, dwie polé/i)[5], dwie oknie, dwie skrzydle, dwie pokoleni(é)[6].
Ten artykuł dotyczy pojęcia w morfologii. Zobacz też: liczby podwójne (w matematyce). |
Wymowa głoski e pochylonego (é) „pochyla” (skłania) się ku wymowie i lub y w zależności od poprzedzających lub następujących dźwięków (a w przypadku poprzedzającej głoski i lub y zanika zlewając się z nią), ano podobnież pierwotnie o pochylone (ó) jedynie '„pochylało”' się ku współczesnemu u.
Rzeczowniki występujące w języku polskim w liczbie podwójnej miały trzy formy przypadkowe, np.
- w rodzaju męskim – mianownik, biernik i wołacz: (dwaj) męża, dopełniacz i miejscownik: (dwu) mężu, celownik i narzędnik: (dwoma) mężoma;
- w rodzaju żeńskim – mianownik, biernik i wołacz: (dwie/obie) ręce, dopełniacz i miejscownik: (dwu/obu) ręku, celownik i narzędnik: (dwiema/obiema) rękama[7];
- w rodzaju nijakim – mianownik, biernik i wołacz: (dwie) lecie, dopełniacz i miejscownik: (dwu) latu, celownik i narzędnik: (dwoma) latoma.
Wszystkie słowa mają lub miały swoją odmianę liczby podwójnej. Przykładowo: „Z obiemá/a otwartémá/a rękomá/a”, „Nagrobek dwiema braciej”.
Inne części mowy, pozostające w zdaniu w związku składniowym z rzeczownikami i odmienne przez liczbę (przymiotniki, osobowe formy czasowników), również mogą posiadać formy liczby podwójnej. Występuje współcześnie m.in. w językach łużyckich[4], języku litewskim, słoweńskim[4], arabskim, aleuckim i w niektórych dialektach języka polskiego[8]. Liczbę podwójną miał język praindoeuropejski i następujące po nim języki jak m.in.: prasłowiański i wywodzące się z prasłowiańskiego. Większość współczesnych języków indoeuropejskich utraciła liczbę podwójną. W języku polskim zanikała ona od XV w., a we współczesnym dialekcie ogólnopolskim zachowały się tylko jej szczątki.