Zabrze
miasto w województwie śląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zabrze (niem.: do 1915 Zabrze, w latach 1915–1945 Hindenburg, śl. Zobrze) – miasto w Polsce na prawach powiatu położone w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką. Leży na Górnym Śląsku w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.
| miasto na prawach powiatu | |||||
.jpg) ulica Wolności w centrum Zabrza | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Konurbacja | |||||
| Data założenia |
XIII wiek | ||||
| Prawa miejskie |
1 października 1922 | ||||
| Prezydent | |||||
| Powierzchnia |
80,4 km² | ||||
| Populacja (1.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
32 | ||||
| Kod pocztowy |
od 41-800 do 41-820 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
SZ | ||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
 50°18′09″N 18°46′41″E | |||||
| TERC (TERYT) |
2478011 | ||||
| SIMC |
0945380 | ||||
Urząd miejski ul. Powstańców Śląskich 5–741-800 Zabrze | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych GUS z 31 grudnia 2021, miasto było zamieszkiwane przez 156 935 osób[3], co czyniło je wówczas 21. pod względem liczby ludności miastem w Polsce[4].
Miasto Zabrze jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką, w dorzeczu Odry.
Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 80,4 km²[5].
Miasto sąsiaduje z miastami Bytom, Gliwice i Ruda Śląska oraz powiatami gliwickim i tarnogórskim.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.
Dzielnice i osiedla
17 września 2012 Rada Miejska zadecydowała o nowym podziale administracyjnym miasta. Zabrze zostało podzielone na 18 dzielnic, które stanowią jednostki pomocnicze miasta[6]. 18 października 2021 powstały w Zabrzu 3 nowe dzielnice: Skłodowskiej-Curie, Poremba i Śródmieście[7].
Guido
Stara panorama Zabrza (nieistniejące obiekty: szpital ŚAM, wieża ciśnień Linodrutu oraz część likwidowanej kopalni Makoszowy)
Według danych GUS z 31 grudnia 2014 miasto miało 177 188 mieszkańców[8]. W 2018 miasto liczyło 173 784 mieszkańców[9]. Od 1991 liczba ludności Zabrza nieprzerwanie się zmniejsza.
W 1991 w Zabrzu odnotowano największą liczbę ludności – 205 789 osób.
Piramida wieku mieszkańców Zabrza w 2014[10].
Miasto znane jest również jako największe na Górnym Śląsku skupisko społeczności romskiej; w 2014 i 2018 roku zamieszkiwało je ok. 500 przedstawicieli tej narodowości. Cyganie w Zabrzu zasiedlają głównie kamienice przy ul. Buchenwaldczyków oraz ul. Henryka Sienkiewicza[11][12][13].
Nazwa Zadbrze (Sadbre) oznacza osadę położoną za debrami, tj. dołami, gąszczem leśnym. Wyrazy debrz, gwarowe debr, debrze to „urwiste, zarosłe wzgórza, wśród, których płynie potok”[14][15] pochodzą od prasłowiańskiego *dъbrъ. Zobacz: Debrza. Przez uproszczenie Zadbrze → Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem, jego dzielnicą, ta nazwa potwierdza tylko silne zalesienie tego terenu. Podobne pochodzenie mają nazwy rzek: Brda (wcześniej Dba ← Drba) i Zbrzyca (←Dbrzyca) oraz nazwy miejscowe jak np. Zadebra, Debrzno[16].
W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sadbre. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez późniejsze miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Zaborze jako Sabors, Biskupice w formie Byscupitz, Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico[17][18].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecną, polską nazwą Zabrze, która używana była również w języku niemieckim jako: Zabrze (wieś), Klein Zabrze (kolonia), Zabrze Bergmännisch (zakłady górnicze)[19]. Na wniosek rady gminy z 1914, pruskim dekretem królewskim z 21 lutego 1915, zmieniono nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg, aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga, który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej[20][21]. Od 12 kwietnia 1920, na wniosek Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, posługiwano się oficjalnie nazwą Zabrze (Hindenburg O.-S.)[22][23]. Po rozwiązaniu komisji w dniu 10 lipca 1922 powrócono do używania nazwy Hindenburg O.-S., jako argumentację podając, iż decyzja komisji z 1920 nigdy nie została przekazana w sposób pisemny[23]. Urzędową nazwę Zabrze przywrócono z dniem 1 grudnia 1945[24], co potwierdzono na szczeblu rządowym zarządzeniem z 7 maja 1946 (z mocą od 19 maja 1946)[25].
Ta sekcja od 2011-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
.jpg)
- osady istniały tu przed najazdem Mongołów
- 1243
- pierwsza wzmianka o Biskupicach, osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
- 25 marca – wystawienie przez księżną kaliską Wiolę dokumentu, w którym zrzeka się na rzecz biskupa wrocławskiego prawa poboru daniny i innych opłat z ville [...] Biscupici dicitur cirka Bitom (tj. wsi zwanej Biskupice koło Bytomia
- 1260 – rozszerzenie przez księcia opolskiego Władysława przywilejów, nadanych biskupowi wrocławskiemu w 1243. Obejmowało m. in. prawo do poszukiwania na tym terenie rud srebra i ołowiu[26]. Przyczyniło się to do zwiększenia osadnictwa w rejonie Biskupic
- 1295–1305
- pierwsza wzmianka o Zabrzu (Sadbre sive Cunczindorf, gdzie Sadbre interpretowane jest jako miejsce za debrami – zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem; sive to łacińskie „albo”, a Cunczindorf jest interpretowane jako „wieś Konradów”); w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), dokument wymienia wśród innych osad: Biskupice, Zaborze, Grzybowice[14]
- sołtys tworzy osadę, chłopi wolni od podatków, tereny przydzielone osadnikom – po 60 łanów
- 1548 - biskup wrocławski Baltazar von Promnitz wydał w Nysie przywilej górniczy dla terenów Biskupic, Zabrza, Rudy i Sośnicy, a prawo do wydobywania rud w Biskupicach i okolicy (w tym i w Zabrzu) otrzymali bracia Mikołaj i Jan Birawscy[26].
- 1570 – właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z drewnianym dworem
- 1639 – w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Ernsta von Mansfelda grabią żywność
- 1642 – nowym właścicielem został Aleksander Bielski, który na miejscu drewnianego zbudował murowany piętrowy dwór, stajnie, owczarnię, słodownię i gorzelnię
- 1672 – Zabrze zamieszkiwało jedynie 34 gospodarzy[14]
- 1675 – nabycie dóbr zabrzańskich przez kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego, barona Jerzego Welczka (Wilczka). Działalność Welczka i jego następców (wśród nich m.in. Bernhard III hrabia von Praschma) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. W Zabrzu powstał browar, młyny wodne, tartaki
- 1731 – przy obecnej ul. Kondratowicza istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer (Kuźnica)
- 1743 – utworzenie w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska powiatu bytomskiego. W jego skład weszły: Biskupice, Grzybowice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
- 1749 – właścicielami Zabrza zostaje ród Duninów
- 1769–1790 – właścicielem dóbr zabrzańskich jest Mathias von Welczek[14] (Maciej Wilczek). W trakcie tzw. kolonizacji fryderycjańskiej założył on szereg nowych osad wokół Zabrza: Maciejów (od imienia założyciela), Dorota (od imienia jego żony) i Pawłów (od imienia syna)[26]. W pobliżu zabrzańskiego dworu powstała następnie kolonia, nazywana początkowo Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) bądź Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze, czyli Małe Zabrze. Jako ostatnią utworzono osadę Kończyce, nazwane tak od nazwy miejscowości Kończyce Wielkie na Śląsku Cieszyńskim, skąd pochodzili przodkowie tej gałęzi Wilczków[26]. Następuje rozwój hutnictwa: w spisie 14 wielkich pieców z odlewniami żeliwa na Górnym Śląsku, sporządzonym w 1774 r., figuruje również Zabrze[26].
- 1790 – odkrycie przez Salomona Isaaca z Brabancji na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów łatwych w eksploatacji złóż węgla kamiennego o grubości 1 metra
- 1792–1822 – budowa Kanału Kłodnickiego. Jego przedłużenie, Kanał Sztolniowy, wybudowany w latach 1801–1812 w dolinie Bytomki, dotarł do Zabrza[26].
- 1793
- powstanie chłopskie
- według spisu z tego roku Zabrze obejmowało: majątek ziemski, kościół, szkołę, 34 chłopów, 6 zagrodników, 2 młyny, 32 pracowników najemnych – łącznie 305 mieszkańców; Małe Zabrze: kolonię 12 zagród z 31 mieszkańcami; Zaborze: majątek ziemski, 15 chłopów, 7 zagrodników, 14 pracowników najemnych
- 1796 – uruchomienie pierwszej zabrzańskiej kopalni państwowej Królowa Luiza (początek budowy 1790). Na przełomie XIX i XX w. obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km², wydobywano 3 mln ton węgla rocznie, a zatrudniano ok. 8 tys. robotników
- 1797 – uruchomienie kopalni Amalia, zlikwidowanej na rzecz Concordii
- 1799 – rozpoczęto budowę Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej do odwadniania kopalń z całego regionu, a potem do spławu węgla. Jej ujście na powierzchnię połączono z Kanałem Sztolniowym.
- 1819–1830 – budowa Kronprinzstrasse (Drogi Następcy Tronu) łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul. Wolności
- 1826 – kupno całego dominium zabrzańskiego przez byłego starostę bytomskiego, hrabiego Karola Łazarza Henckla von Donnersmarcka[14]
- 1843 – uruchomienie kopalni Concordia
- 1845 (1 października) – otwarcie odcinka linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze – przedłużenie trasy mającej początek we Wrocławiu. Ostatni odcinek, kończący się w Mysłowicach, oddano do użytku rok później. Równocześnie powstał dworzec kolejowy, wybudowany w polach Małego Zabrza, obecnie nieistniejący
- 1851 – ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej, ustanowienie urzędu listonosza, budowa huty Donnersmarcka
- 1852
- uruchomienie fabryki kotłów Koetza
- 17 stycznia – wydanie przez władze rejencji opolskiej pozwolenia na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza (stąd nazwa Donnerstagmarktplatz – Plac Targów Czwartkowych). W 1875 przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego
- 1856 – otwarcie pierwszego szpitala
- 1857 – uruchomienie huty Redena
- 1859 – rozbudowa fabryki lin stalowych
- 1861 – Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców, stalowni i walcowni w Biskupicach
- 1862 – wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
- 1864 – budowa fabryki szkła
- 1868
- uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga
- budowa kopalni Ludwigsglück, późniejszej kopalni Ludwik
- 1869 – ukończono budowę Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej. Długość szlaku od Królewskiej Huty do Zabrza wyniosła 14 km.
- 1871 – spis mieszkańców; Zabrze liczy 18 250 mieszkańców: Stare Zabrze 6228, Małe Zabrze 4723, Dorota 851, a Zaborze 6448 mieszkańców
- 1872
- przekształcenie huty Donnersmarcków w spółkę akcyjną
- uruchomienie stalowni w zakładach Borsiga
- wybudowanie i uroczyste poświęcenie Dużej Synagogi
- 1873 – 27 marca 1873 król Prus Wilhelm I podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze powiaty, co doprowadziło do utworzenie powiatu zabrskiego liczącego 2,21 mil kwadratowych (11 962 ha) i zamieszkanego przez 38 981 mieszkańców[14]. W Zabrzu było 1117 domów
- 1874 – początek wydawania tygodnika Zabrzer Kreis Blatt (od stycznia)
- 1875 – próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się
- 1880 – uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t każdy
- 1884 – uruchomienie koksowni Jadwiga w Biskupicach
- 1895 (25 sierpnia) – przekazanie do użytku tramwaju parowego
- 1896 – powstanie Miejskiej Straży Pożarnej
- 1897 – uruchomienie elektrowni
- 1900
- otwarcie Gimnazjum im. Królowej Luizy w Zaborzu
- zamknięto podziemną sztolnie wodną (przestała być opłacalna)
- 1900–1906 – budowa drugiej państwowej kopalni Delbrück (od 1945 KWK Makoszowy)
- 1905 – połączenie gmin Stare Zabrze, Małe Zabrze i Dorota w jedną gminę Zabrze, liczącą 54 228 mieszkańców – największą wieś ówczesnej Europy[27]
- 1915
- 21 lutego – zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg. Nowa nazwa nawiązuje do nazwiska feldmarszałka Paula von Hindenburga, dowódcy w zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem[28]. Od 1918 pełna nazwa to Hindenburg O.S. (Oberschlesien) – dla odróżnienia od wschodniopruskiej gminy Hindenburg (dawniej Groß Friedrichsgraben I)
- w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą, wieżę węglową, sortownię koksu i benzolownię
- 1918
- październik
- reaktywowanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[29]
- powstanie polskiej Straży Obywatelskiej
- grudzień – powstanie Związku Wojackiego, a następnie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
- październik
- 1919
- marzec
- powstanie Towarzystwa Czytelni Ludowych, kierowanego przez ks. Stefana Szwajnocha
- powstanie Towarzystwa Polek
- marzec-kwiecień – pacyfikacja przez Grenzschutz polskich strajków (zabici i ranni)
- kwiecień – powstanie Towarzystwa Oświaty na Górnym Śląsku im. św. Jacka, kierowanego przez Józefa Gołąbka
- 16–26 sierpnia – walki I powstania śląskiego
- październik – polska lista zdobywa w wyborach komunalnych 21 z 36 mandatów
- marzec
- 1920
- przybycie żołnierzy francuskich
- maj – powstanie Towarzystwa Sportowego „Hart”
- 23 maja-16 czerwca – polski strajk szkolny
- 14 lipca – napad nacjonalistów niemieckich na artystów Opery Warszawskiej
- 19–25 sierpnia – walki II powstania śląskiego
- sierpień – powstaje chór męski „Moniuszko”
- przekształcenie zakładów Borsiga w spółkę akcyjną Borsigwerk
- listopad – powstanie Towarzystwa Śpiewu „Chopin”
- 1921
- 20 marca – plebiscyt na Górnym Śląsku – w Zabrzu 21 233 głosów pada za Niemcami, a 14 837 za Polską[30]
- 2 maja – zdobycie przez polską Policję Górnego Śląska kopalni Zabrze
- do 4 maja – opanowanie przez powstańców w III powstaniu śląskim prawie całego Zabrza, a następnie opuszczenie śródmieścia na prośbę wojsk francuskich
- 26–30 maja – prowokowanie przez Niemców walk ulicznych
- 5 lipca – zakończenie III powstania
- 1922
- 1 października – nadanie praw miejskich
- 1922–1939 – teren dzisiejszego miasta został przedzielony granicą. Kończyce, Pawłów i Makoszowy (oprócz terenu kopalni) znalazły się w granicach Polski, pozostałe gminy przypadły Republice Weimarskiej
- 1924 – budowa stadionu sportowego przy ul. Zamkowej w Biskupicach (obecnie Gwarek Zabrze)
- 1927
- 1 stycznia – utworzenie powiatu miejskiego z większej części powiatu zabrskiego
- 1935 – przebudowa ob. placu Wolności
- 1938
- 9/10 listopada – Noc kryształowa: spalenie Dużej Synagogi, zniszczenie wielu sklepów żydowskich, aresztowanie ok. 350 Żydów
- II wojna światowa – hitlerowcy utworzyli w Zabrzu filię obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu oraz obozy dla jeńców wojennych
- otwarcie Miejskiego Ogrodu Botanicznego
- Zabrze liczy 131 225 mieszkańców[31]
- 1945
- 24 stycznia – wkroczenie Armii Czerwonej
- podpalono dzielnicę Zandkę łącznie z kościołem Ducha Świętego.
- w lutym rozpoczęły się wywózki do obozów pracy i w głąb ZSRR. Wywieziono 8700 osób.
- 19 marca – przejęcie miasta przez administrację polską
- 1 grudnia – przywrócenie urzędowej nazwy miasta Zabrze[24]
- 1945–1947 – napływ i osiedlanie się w Zabrzu Polaków wysiedlonych z Kresów Wschodnich (m.in. z okolic Lwowa i Tarnopola oraz Wołynia), a także innych polskich osadników (m.in. z centralnej z Polski i Krakowskiego) oraz wysiedlenie większości zabrskich Niemców[32]
- 1948 (14 grudnia) – powstanie Klubu Sportowego Górnik Zabrze
- 1950
- 7 stycznia – powstanie pierwszego Państwowego Szpitala Klinicznego
- wiosną nastąpiło powołanie do życia Filharmonii Górniczej Związku Zawodowego Górników
- 1951 (1 kwietnia) – włączenie w granice Zabrza miejscowości Grzybowice, Mikulczyce, Rokitnica, Kończyce, Makoszowy i Pawłów
- 1954 – włączenie w granice miasta osiedla Helenka
- 1956 (2 grudnia) – ukazanie się pierwszego numeru gazety miejskiej Głos Zabrza
- 1959 – otwarcie Domu Muzyki i Tańca
- 1961 – wizyta w Zabrzu majora kosmonauty Jurija Gagarina, pierwszego człowieka w kosmosie
- 1967
- (9 września) wizyta w Zabrzu prezydenta Republiki Francuskiej generała Charlesa de Gaulle’a (część oficjalnej wizyty w Polsce)[33]
- (wrzesień) po generalnej przebudowie otwarto budynek dworca kolejowego Zabrze[34]
- ukazał się pierwszy rocznik „Kronik Miasta Zabrza”
- 1970–1975 – budowa osiedla Marii Skłodowskiej-Curie
- 1971 (23 marca) – katastrofa w kopalni Mikulczyce-Rokitnica w Rokitnicy. Zawał na poziomie 780 metrów przysypał 19 górników. Jeden z nich, Alojzy Piontek, został uratowany po siedmiu dniach
- 1976 – otwarcie hali widowiskowo-sportowej przy ul. Matejki. Liczba mieszkańców Zabrza wynosi 204 163 osoby[31]
- 1978 – 6 grudnia odbyła się uroczystości dekoracji miasta Orderem Sztandaru Pracy I klasy, przyznanego przez Radę Państwa w uznaniu zasług w walce o polskość śląskiej ziemi i w pracy dla socjalistycznej ojczyzny[35]
- 1982 – gazeta „Głos Zabrza” zmienia nazwę na „Głos Zabrza i Rudy Śląskiej”
- 1985 – pierwsza w Polsce udana operacja przeszczepu serca, dokonana pod kierunkiem prof. Zbigniewa Religi
- 1986–1991 – budowa osiedla im. Mikołaja Kopernika
- 1996 – ustanowienie św. Kamila patronem miasta
- 1998
- uruchomienie oczyszczalni ścieków Śródmieście
- otwarcie Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej
- 2002
- 19 października – otwarcie estakady drogowej nad parkiem im. Poległych Bohaterów
- 2005
- 25 stycznia – otwarcie odcinka autostrady A4 biegnącej przez dzielnice Kończyce i Makoszowy, z węzłem Wspólna w Kończycach (na granicy z Rudą Śląską)
- 10 marca – spłonięcie zabytkowego budynku młyna przy skrzyżowaniu ul. Wolności i Brysza
- 1 lipca – połączenie Kopalni Węgla Kamiennego Makoszowy z KWK Sośnica w Gliwicach w zakład KWK Sośnica-Makoszowy
- 2006
- uruchomienie pierwszej części zabrzańskiej podstrefy ekonomicznej wchodzącej w skład Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
- 2007
- 16 czerwca – otwarcie zabytkowej Kopalni Guido dla ruchu turystycznego na poziomach 170 m i 320 m
- 2008
- 4 listopada – rozpoczęcie budowy pierwszych zabrzańskich odcinków Drogowej Trasy Średnicowej
- 2010
- 12 maja – uroczyste otwarcie nowej siedziby Filharmonii Zabrzańskiej
- 29 październik – uroczysta iluminacja zabrzańskiego ratusza
- kopalnia „Guido” jako unikatowy, XIX-wieczny zabytek techniki górniczej na skalę europejską, została wyróżniona jako „punkt kotwiczny” na Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH)[36]
- 2011
- 10 czerwca – do użytku oddano dwa odcinki Drogowej Trasy Średnicowej (Z1 i Z2)
- 14 września – rozpoczęcie prac modernizacyjnych, a zarazem budowy nowego stadionu im. Ernesta Pohla (Stadion Górnika Zabrze)
- 30 września – oddanie do użytku odcinka Sośnica (Gliwice)-Maciejów (Zabrze) Autostrady A1
- 22 grudnia – oddanie do użytku odcinka Maciejów (Zabrze)-Zabrze Północ (Zabrze) Autostrady A1
- 2013
- 13 maja – oddanie do użytku nowej siedziby MOPR przy ul. 3 Maja 16
- 17 maja – oddanie do użytku budynku Galerii Zabrze przy ul. Wolności 273
- 13 grudnia – zakończenie renowacji dworca PKP w Zabrzu
- 2014
- 26 lutego – rozpoczęcie wyburzania budynku Akademickiego centrum medycznego w Zabrzu
- 5 lutego – oficjalne otwarcie krytej pływalni Aquarius przy Al. Wojciecha Korfantego 18
- 27 maja – otwarcie Park Hotel Diament Zabrze przy ulicy 3-Maja 112a, obiektu spółki Hotele Diament S.A., pierwszego czterogwiazdkowego hotelu w mieście czasów nowożytnych
- 8 lipca – oddanie do użytku nowej siedziby Powiatowego Urzędu Pracy przy Pl. Krakowskim 9
- 8 sierpnia – oddanie do użytku ostatnich dwóch odcinków Drogowej Trasy Średnicowej (Z3 i Z4)
- 14 sierpnia – zakończenie wyburzania budynku Akademickiego Centrum Medycznego w Zabrzu.
- 2016
- 21 lutego – po modernizacji stadionu im. Ernesta Polha (budowa trzech nowoczesnych trybun), udostępniono kibicom widownię, która może pomieścić 24,5 tys. widzów.
- 2018
- 14 września – uruchomiono po rewitalizacji Sztolnię Królowa Luiza – najdłuższy szlak wodny pod ziemią w Europie.
W Zabrzu znajduje się wiele zabytkowych obiektów (głównie z przełomu XIX i XX wieku), takich jak zabytkowe kamienice w centrum miasta, osiedla robotnicze, obiekty sakralne itp.
.jpg)
- Obiekty poprzemysłowe
- wieża ciśnień przy ul. Zamoyskiego 2 z 1909, o wysokości 46 m, wzniesiona w stylu ekspresjonistycznym
- wieża ciśnień huty Donnersmarcka przy ul. Hagera z 1871, z elementami neogotyku
- wieża wyciągowa, budynek nadszybia, wagownia (obecnie portiernia) i maszynownia szybu Maciej z około 1910
- zabudowa kopalni „Królowa Luiza” przy ul. Wolności 402 z drugiej połowy XIX w.
- zabudowa kopalni „Guido” (oraz wyrobiska podziemne) przy ul. 3 Maja 91 z drugiej połowy XIX w. i początku XX w.
- Robotnicze osiedla mieszkaniowe
- kolonia robotnicza Borsigwerke w dzielnicy Biskupice, wzniesiona w latach 1863–1871
- kolonia patronacka Ballestrema, w dzielnicy Rokitnica, wzniesiona w latach 1905–1913
- kolonia patronacka Huty Zabrze w dzielnicy Małe Zabrze, wzniesiona w latach 1903–1922
- kolonia robotnicza na ul. Poległych Górników przy secesyjnej Kopalni Mikulczyce
- osiedle dla robotników spółki „Preussag” w dzielnicy Zaborze, wzniesione w latach 1926–1927
- Obiekty użyteczności publicznej
- Hotel Admiralspalast przy ul. Wolności 305 z lat 1924–1928, wzniesiony w stylu modernistycznym
- budynek Muzeum Górnictwa Węglowego przy ul. 3 Maja 19, wzniesiony w latach 1874–1875
- gmach Sądu Rejonowego (oraz więzienie) przy ul. 3 Maja 21, wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku i rozbudowany w 1907, wyremontowany w 2008
- zespół zabudowy Szpitala Klinicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego z drugiej połowy XIX wieku oraz lat 1900–1905 z charakterystyczną wieżą ciśnień z 1904
- budynek Poczty Głównej przy pl. Dworcowym 1, wzniesiony w latach 1909–1911 w stylu neogotyckim[potrzebny przypis]
- Ratusz gminny w Mikulczycach przy ul. Tarnopolskiej 80, wzniesiony w 1902
- Budynki mieszkalne
- Pałac w Mikulczycach z przełomu XVIII i XIX wieku
- dwór w Rokitnicy z 2. połowy XIX wieku
- secesyjna Kamienica pod Orłem przy ul. Dworcowej 9 wzniesiona w 1905 przez aptekarza dra Paul Skrzipietz
- „Stalowy dom” przy ul. Cmentarnej, wzniesiony w 1927 w nowatorskiej technologii prefabrykatów stalowych
- zespół zabudowy osiedla mieszkaniowego przy ul. Wolności 149, pl. Słowiańskim 1–5, ul. Stanisława Wyspiańskiego 1–9[37]
- secesyjna kamienica z 1903 przy ulicy 3 Maja 38. Niegdyś znajdował się tu sklep mięsny z wnętrzem na planie nieregularnego wielokąta, z oddzielonym zapleczem. Wnętrze ozdobiono ceramicznymi płytkami o wzorach floralnych i geometrycznych, na jednym z wzorów przedstawiono głowę byka wkomponowaną we fryz[38]
- Obiekty sakralne
- Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła przy ul. Wolności 196, wzniesiony w latach 1863–1866 w stylu neoromańskim
- Kościół pw. św. Jana Chrzciciela przy ul. Bytomskiej 37, wzniesiony w latach 1853–1858 w stylu neogotyckim, znajduje się tam krypta z ciałami niektórych członków śląskiego rodu Bellestremów[39]
- Kościół pw. św. Anny przy ul. 3 Maja 18, wzniesiony w latach 1897–1900 w stylu neoromańskim
- Kościół pw. św. Jadwigi przy ul. Wolności 504, drewniany z 1929
- Kościół pw. św. Józefa przy ul. Roosevelta 104
- Kaplica Najświętszej Marii Panny przy ul. Rolnika, wzniesiona w 1870, o cechach neogotyckich
- Cmentarze
- Cmentarz żydowski z XIX wieku przy ul. Cmentarnej
- Cmentarz ewangelicki przy ul. Lelewela
- Cmentarz przy ul. Kondratowicza
- Inne obiekty
- ruiny spichlerza z XVII w. przy ul. Trębackiej w dzielnicy Biskupice
Pod koniec lipca 2015 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zabrzu wynosiła ok. 6,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,7% do aktywnych zawodowo[40].
Centra Handlowe
- CH Platan
- M1 Zabrze
- Galeria Zabrze
Drogi
Autostrady:
- autostrada A4 – węzeł Zabrze Południe
- autostrada A1 – węzeł Zabrze Zachód w Czekanowie i Zabrze Północ w Wieszowie
Drogi europejskie:
Drogi krajowe:
Drogi wojewódzkie:
Kolej
- dworzec kolejowy Zabrze na linii kolejowej E30
Komunikacja miejska
Komunikację miejską w Zabrzu organizuje Zarząd Transportu Metropolitalnego. Na terenie miasta działa lub przebiega 8 linii tramwajowych (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 17) oraz 45 lautoliniibusowych, w tym 3 metropolitalne (M1, M16, M24) i 42 obsługiwane przez różnych przewoźników[41] (6, 7, 7N, 15, 20, 23, 32, 32N, 39, 47, 57, 81, 83, 86, 89, 92, 111, 112, 132, 156, 158, 169, 184, 198, 199, 234, 250, 270, 280, 286, 617, 617N, 647, 659, 704, 706, 709, 720, 840, 840N, 932(okresowo)).
Szpitale
- publiczne
- Szpital Miejski w Zabrzu Sp.z o.o.
- Szpital Specjalistyczny w Zabrzu
- Szpital Kliniczny nr 1 w Zabrzu im. Prof. Stanisława Szyszko Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
- Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
- niepubliczne
- Szpital Specjalistyczny Sanvimed (Ortopedia i Okulistyka)
W Zabrzu znajdują się liczne placówki oświatowe:
- Przedszkola:
- 38 publicznych
- Szkoły podstawowe:
- 29 publicznych
- Licea ogólnokształcące:
- 9 publicznych
- Szkoły niepubliczne:
- Społeczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum „Nasza Szkoła” Zabrzańskiego Towarzystwa Szkolnego
- Zespół Szkół Katolickich – szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum
- Szkoły policealne:
- Policealne Studium Zawodowe Zabrzańskiego Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego
- Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Ekonomiczno-Usługowych
- Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Spożywczych
- Policealna Szkoła eCollege
- Szkoła Policealna Województwa Śląskiego w Zabrzu
- Szkoły zawodowe:
- szkoły zawodowe – 6 publicznych
- Medyczne Studium Zawodowe nr 1 im. prof. Antoniego Cieszyńskiego
- Medyczne Studium Zawodowe nr 2
- Szkoły wyższe:
- Śląski Uniwersytet Medyczny
- Politechnika Śląska
- Wydział Organizacji i Zarządzania
- Wydział Inżynierii Biomedycznej
- Akademia Śląska
- Wydział Nauk Medycznych im. prof. Zbigniewa Religi w Zabrzu
- Inne placówki:
W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu: szkoły sportowe, szkoły nauki języków obcych, centra kultury itp.
.jpg)
Teatry i filharmonie
- Teatr Nowy im. Gustawa Morcinka (pl. Teatralny 1)
- Filharmonia Zabrzańska (Park Hutniczy 7)
Sale koncertowe
- Dom Muzyki i Tańca (ul. Gen. de Gaulle’a 17)
Kina
Domy kultury
- Miejski Ośrodek Kultury[45]
- Miejski Ośrodek Kultury Guido (ul. 3 Maja 91a)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Biskupicach (ul. Kossaka 23)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Grzybowicach (ul. Badestinusa 60)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Kończycach (ul. Dorotki 3)
- Dzielnicowy Ośrodek Kultury w Pawłowie (ul. Sikorskiego 114)
- Ośrodek Działań Artystycznych (Park Hutniczy 11)
- Kino Roma (ul. Padlewskiego 4)
- Młodzieżowy Dom Kultury nr 1 (ul. Tarnopolska 50, Mikulczyce)
- Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 (ul. 3 Maja 12)
Biblioteki
- Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Fusieckiego
- Wypożyczalnia Centralna (ul. Londzina 3)
- Czytelnia Ogólna i Prasy (ul. Wyzwolenia 4)
- 19 filii w dzielnicach
- Biblioteka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Oddział w Zabrzu-Rokitnicy (ul. Jordana 19) z Czytelnią w Zabrzu (pl. Traugutta 2)[46]
- Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach, Filia w Zabrzu (ul. 3 Maja 12)
Muzea
- Muzeum Miejskie
- Galeria Sztuki Café Silesia (ul. 3 Maja 6)
- Muzeum Górnictwa Węglowego (ul. 3 Maja 19)
- Sztolnia „Królowa Luiza”
- Strefa Carnall (ul. Wolności 410)
- Kopalnia (ul. Mochnackiego12)
- Port (ul. Miarki 8)
- Kopalnia „Guido” (ul. 3 Maja 93)
- Sztolnia „Królowa Luiza”
- Muzeum Techniki Wojskowej (ul. Mochnackiego 12)
Galerie
- Galeria Sztuki Café Silesia (ul. 3 Maja 6)
- Galeria Zmiękczalnia (ul. Wolności 410)
Kluby
- Klub Muzyczny CK Wiatrak – Niezależne Centrum Kultury Alternatywnej (ul. Wolności 395)
- Klub Muzyczny OffSide (ul. Wolności 282)
Chóry
- Zabrzański Chór Młodzieżowy „Resonans con tutti” im. N. G. Kroczka (ul. Tarnopolska 50, Mikulczyce)
- Chór Lutnia[47]
Inne atrakcje
- AnimalWorld (dziecięce zoo) (ul. Niedoby 11, Makoszowy)
Telewizja
- TVZ – Telewizja Zabrze
Prasa
- „Głos Zabrza i Rudy Śląskiej” (ukazuje się od 1956)
- „Nasze Zabrze Samorządowe” (ukazuje się od 1994)
- „Nowiny Zabrzańskie” (ukazują się od 1995)
- „Dziennik Zachodni. Nasz Tygodnik Zabrze” (ukazuje się od 2000)
- „Gazeta Miejska Gliwice Zabrze” (ukazywała się w latach 1997–2020)[48]
Portale
- Zabrze News – serwis powiązany z magazynem ŚLĄZAG (zabrzenews.pl)
- Głos Zabrza i Rudy Śląskiej (gloszabrza24.pl)
- Info Zabrze (infozabrze.slask.pl)
- Nowiny Zabrzańskie (nz24.pl)
- ZABRZE112.pl - serwis służb ratunkowych
- Zabrze Nasze Miasto (zabrze.naszemiasto.pl)
- W Zabrzu (wzabrzu.info)
- zabrze.com.pl – należy do sieci Silesia.info.pl
- 24zabrze.pl
Parki i ogrody
Parki miejskie
Źródło[49]:
- Park Hutniczy (dawniej: Hüttenpark) w Zabrzu, zał. 1885
- Park Miejski (też: Park Dubiela, dawniej: Park im. Poległych Bohaterów, Stadtpark, Skagerrakpark), zał. 1924
- Park im. Rotmistrza Witolda Pileckiego (dawniej: Park im. Gen. K. Świerczewskiego, Steinhoffpark)
- Park Leśny im. Powstańców Śląskich (dawniej: Guidowald)
- Park im. Tadeusza Kościuszki
- Park Rodzinny
- Park im. J. Kuronia
- Park im. Jana Pawła II na Osiedlu Mikołaja Kopernika, zał. 2006
- Park przy ul. Krakowskiej (też: Park przy ul. Findera) w Rokitnicy
- Park im. A. Hlonda w Kończycach
Inne parki
- Park Floriana (też: Braci Górniczej, dawniej: Wincentego Pstrowskiego) na Dorocie
- Park Hutniczy (dawniej: Hüttenpark) w Biskupicach (na Osiedlu Borsiga)[50][51]
Ogrody
- Miejski Ogród Botaniczny (ul. Piłsudskiego 10)
Baseny
- Zabrzański Kompleks Rekreacji[52]
- Aquarius (dawniej: Miejski Zakład Kąpielowy, pl. Krakowski 10)
- Aquarius Kopernik (al. Korfantego 18)
- Kąpielisko Leśne MOSiR (Maciejów)[53]
Siłownie
Inne
- Staw Mikulczyce
Przez Zabrze przebiegają szlaki turystyczne:
Znakowane:
– Szlak Husarii Polskiej
– Szlak Obrońców Polskiej Granicy
– Szlak Okrężny Wokół Gliwic- – Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego
Pozostałe:
Zabrzańskie kluby sportowe:
- Górnik Zabrze
- Gwarek Zabrze – klub piłkarski, dwukrotny mistrz Polski juniorów starszych (2003 i 2006) oraz mistrz juniorów młodszych (2002), utworzony został 12 czerwca 1974, poza drużynami w ligach juniorskich klub posiada drużynę występującą w sezonie 2007/2008 w lidze okręgowej seniorów.
- Walka Zabrze
- Piast Pawłów
- Stal Zabrze
- Sparta Zabrze
- MKS Zabrze-Kończyce (Gazobudowa Zabrze) – klub piłkarski posiadający obecnie tylko zespoły młodzieżowe. Powstał w 1956 w Bytomiu pod nazwą „Lechia”. W 1958 klub przeniósł siedzibę do Zabrza i zmienił nazwę na Klub Sportowy „Gazobudowa”, a następnie został włączony do rozgrywek piłkarskiej C-klasy. Pierwsze mecze rozgrywane były na boisku „Linodrutu”, a następne na stadionie przy ul. Hagera w Zabrzu.
- UKS 14 Zabrze – uczniowski klub lekkoatletyczny z siedzibą w SP 14 w Zabrzu.
- KS Zabrze-Grzybowice (Społem Zabrze, do 1975 jako LZS Grzybowice[58]) – klub piłkarski grający obecnie w A-klasie
- MKS Zaborze – Młodzieżowy Klub Sportowy grający obecnie w A-klasie
- UKS Quo Vadis Makoszowy – uczniowski klub piłkarski grający obecnie w B-klasie
- KKS Zabrze – III-ligowy klub piłki nożnej kobiet, obecnie grający pod nazwą Górnik Zabrze
- MKS Zabrze – koszykówka młodzieżowa
- Studio Tańca „Szok”
- Zespół Taneczny „Mak”
- Górnik Zabrze – zespół piłki ręcznej znajdujący się obecnie w PGNiG Superlidze
- UKS Spartakus Zabrze – uczniowski klub sportowy; siatkówka i koszykówka
Na terenie Zabrza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka w Zabrzu[59]
- Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
- zbór w Zabrzu-Mikulczycach[61]
- Kościół Chrześcijan Baptystów:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski (diecezja katowicka)[63]:
- Parafia Ewangelicko-Augsburska w Zabrzu[63]:
- Kościół Pokoju (ul. Lutra 2)[64]
- Kościół ewangelicko-augsburski w Zabrzu-Mikulczycach (drewniany, ul. Brygadzistów 14)[65]
- Parafia Ewangelicko-Augsburska w Zabrzu[63]:
- Kościół rzymskokatolicki:
- obszar miasta podzielony jest pomiędzy 19 parafii rzymskokatolickich należących do diecezji gliwickiej oraz 3 parafie archidiecezji katowickiej. W mieście znajdują się siedziby 2 dekanatów Zabrze oraz Zabrze-Mikulczyce, 3 parafie należą do dekanatu dekanatu Kochłowice, a jedna parafia należy do dekanatu Bytom-Miechowice.
- Kościół Wolnych Chrześcijan:
- zbór w Zabrzu[66]
- Świadkowie Jehowy:
- 10 zborów (Zabrze-Biskupice, Zabrze-Guido, Zabrze-Helenka, Zabrze-Mikulczyce, Zabrze-Południe, Zabrze-Północ, Zabrze-Rokietnica, Zabrze-Śródmieście, Zabrze-Wschód, Zabrze-Zachód) gromadzących się w trzech Salach Królestwa (ul. Jana Pyki 3A, ul. Rymera Józefa 38, ul. Żniwiarzy 2B)[67].
Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Zabrzu 25 radnych[68]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Agnieszka Rupniewska.
Rada Miasta
| Ugrupowanie | 2002−2006[69] | 2006−2010[70] | 2010–2014[71] | 2014–2018[72] | 2018–2023[73] |
|---|---|---|---|---|---|
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 9 (SLD-UP) | 4 (LiD) | 3 | 1 (SLD Lewica Razem) | – |
| Samoobrona | 1 | – | – | – | – |
| Platforma Obywatelska | 6 | 8 | 7 | 7 | 9 (KO) |
| Skuteczni dla Zabrza | 1 | 3 | – | – | – |
| Rodziny Zabrzańskie | 8 | – | – | – | – |
| Prawo i Sprawiedliwość | – | 6 | 3 | 5 | 5 |
| Razem dla Zabrza | – | 4 | – | – | – |
| KWW Małgorzaty Mańki-Szulik | – | – | 12 | 12 | 7 |
| Lepsze Zabrze | – | – | – | – | 3 |
| Kukiz’15 | – | – | – | – | 1 |
Miasto jest członkiem: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Zabrze zostało sklasyfikowane jako osiemnaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[74][75].
Lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych z Zabrzem[76]:
Po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 miasto zerwało nawiązaną w 1998 współpracę z rosyjskim Królewcem[77].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
