Temp medieval
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il term temp medieval designescha en l’istorgia europeica l’epoca tranter la fin da l’antica ed il cumenzament dal temp modern (ca. 6avel fin 15avel tschientaner). Tant il cumenzament sco er la finiziun dal temp medieval vegnan adina puspè tematisads en la discussiun scientifica e fixads a moda vaira divergenta.
Durant il temp da transiziun da l’antica tardiva al temp medieval tempriv è dada dapart l’unitad politica e culturala d’antruras; quella era stada segnada da l’antica grecoromana ch’era sa sviluppada en il territori da la Mar Mediterrana. Entant che l’Imperi bizantin en l’ost è restà intact, è l’Imperi roman dal vest sa schlià l’onn 476. Igl èn naschids novs reginavels en ils quals abitavan pievels romans, germans, slavs e celtics. En la part centrala da l’Europa antica era il cristianissem gia sa derasà avant la fin da l’Imperi roman; en las ulteriuras parts dal continent è quest pass succedì en il decurs dal temp medieval. En il temp medieval tempriv è pli u main sa furmà il sistem politic che dueva er perdurar durant las periodas successivas. Il temp autmedieval è stà segnà d’in vast svilup sin ils champs da l’economia, da la scienza e da la cultura. Durant il temp medieval tardiv sa fan valair successivamain las novaziuns che duevan daventar en lur summa caracteristicas per il temp modern tempriv.
En il decurs dal 7avel tschientaner è naschida ina nova religiun, l’islam, ch’è sa derasada en rom da las conquistas arabas sur l’Asia Centrala e dal Vest, l’Africa dal Nord e parts da l’Europa dal Sid. Fin en il temp autmedieval resp. il temp medieval tardiv han ils regents cristians terminà la reconquista da l’Italia dal Sid/Sicilia resp. da la Spagna. A partir dal 14avel tschientaner ha percunter cumenzà en l’ost l’expansiun dals Osmans.
La furma da la societad ed economica predominanta dal temp medieval era il feudalissem. Tratgs caracteristics da quel temp eran la societad ordinada tenor stans, in maletg dal mund dominà dal cristianissem (cun influenzas decisivas sin l’economia, la litteratura, l’architectura, l’art e la cultura) sco er il latin sco lingua da furmaziun cuminaivla. Suenter il grond Schisma dal 1054 han tant la baselgia catolica sco er la baselgia ortodoxa empruvà d’unir il cristianissem sut l’atgna egida; questas stentas n’han dentant gì nagin success.
Da gronda muntada per l’Europa cristiana eran er ils gidieus. Pervi dal scumond d’incassar tschains da vart da la baselgia catolica eran scumandadas als cristians fatschentas cun finanzas; quellas èn uschia vegnidas pli e pli en ils mauns dals gidieus. Quels giudevan la protecziun dals suverans, ma vegnivan acceptads be navidas sco minoritad. L’antigiudaissem latent ha manà a divers pogroms e stgatschadas da gidieus.