Ilarion Ruvarac

Ilarion (Jovan) Ruvarac (1832, Sremska Mitrovica - 1905, manastir Grgeteg), srpski historičar i arhimandrit, začetnik kritičke škole u srpskoj istoriografiji.^[1][2]

Ilarion Ruvarac
Rođenje	1. septembar 1832. Sremska Mitrovica
Smrt	8. avgust 1905. Grgeteg
Institucija	Srpska kraljevska akademija
Alma mater	Kritička škola istoriografije
Poznat po	razbijanje mitova, kritički pristup

Svojim tekstovima je razbio neke od najvećih mitova: kosovski mit, otkrivajući da Vuk Branković nije izdao i nazivajući Lazara ispravno knez a ne car, te crnogorski, o tome da Crna Gora nikada nije plaćala danak Turcima, dokazujući da je ona bila pod turskom vlašću od početka 16. do kraja 17. veka.^[1]

Ruvarac je dokazao da se narodnoj tradiciji ne može verovati. Pokazao je da su srpske epske pesme zapravo bajke u kojima je oko starih mitova, često iz indoevropskog nasleđa, došlo do grupisanja određenih ličnosti i motiva.^[3] Napustio je epsku poeziju kao istorijski izvor, a za žitija je pisao da nemaju nikakvih razumnih istorijskih podataka.^[1] Ruvarac je pokazao da dobar deo pesama kosovskog ciklusa, koji govori o vremenu Nemanjića, uopšte nisu narodne pesme, već su nastale u Crkvi i deo su crkvenih propovedi.^[4]

Biografija

Glavno mi je da kažem istinu ili ono što držim za istinu.^[5]

Jovan Ruvarac je osnovnu školu završio u Starom Slankamenu i Starim Banovcima, a gimaziju u Sremskim Karlovcima i Beču. U Beču je studirao pravo i bavio se historijom. Karlovačku bogosloviju je završio 1859. Tu je počeo i da radi. Godine 1861. se zamonašio i uzeo ime Ilarion, po kojemu će ostati prepoznatljiv. U manastiru Grgeteg postao je arhimandrit, pa rektor Karlovačke bogoslovije.

Njegova naobrazba i kritičko prosuđivanje definira ga prvim obrazovanim srpskim historičarem. Njegovo pero bilo je oštro i kritično, pa je zato često upadao u neprilike i duge polemike. Ruvarac se obračunavao sa starijom srpskom historiografijom koja je izvođena pretežno na tradiciji i epskoj narodnoj pjesmi. Godine 1869. Ruvarac je postao član Srpskog učenog društva, a 1888. Srpske kraljevske akademije.

Ruvarac se bavio i srednjovjekovnom bosanskom historijom, gdje je kroz nekoliko radova dao značajan doprinos razumijevanju dinastije Kotromanića, naročito vremena bana Tvrtka I Kotromanića, te o pravoslavlju u Bosni i Hercegovini (Banovanje Tvrtka bana 1353. do 1377, 1894; Dvije bosanske kraljice, 1893; Nešto o Bosni dabarskoj i dabro-bosanskoj episkopiji i o srpskim manastirima u Bosni, 1878; O humskim episkopima i hercegovačkim metropolitima do godine 1766, 1901).

Dela

• Osmotrenije Istoriji cerkovnija: v Patrijaršeskom klirikalnom učilišti Karlovačkom (1869)
• O prvim godinama Dušanova kraljevanja: u hronološkom pogledu (1872)
• O carostavniku ili carostavnim knjigama, s pogledom na važnost njihovu za srpsku povesnicu (1873)
• O radu Miloša S. Milojevića u glasniku (1873)
• Povesna slova o knezu Lazaru, despotu Stefanu Brankoviću i knezu Stefanu Štiljanoviću (1874)
• Prilošci k objašnjenju izvora srpske istorije. I-XII (1878)
• Prilošci k objašnjenju izvora srpske istorije. XIII-XXIV (1880)
• O knezu Lazaru (1887)
• Prilozi za srpsku povest (1887)
• Katarina, kći Tvrtka I. bana (od 1353.-1377.) i od 1377.-1391. kralja bosanskoga (1892)
• Dvije bosanske kraljice (1893)
• O cetinjskoj štampariji pre četiri stotine godina (1893)
• Banovanje Tvrtka bana: (1353.-1377.) (1894)
• Odlomci o grofu Đorđu Brankoviću i Arseniju Crnojeviću patrijarhu: s tri izleta o takozvanoj Velikoj seobi srpskog naroda (1896)
• O pećkim patrijarsima od Makarija do Arsenija III: (1557-1690): prilog I za istoriju srpske crkve (1888)
• Montenegrina: prilošci istoriji Crne Gore (1899)
• Odlomak iz napisane pre 1891. rasprave o glavnim momentima u životu Sv. Save prvog srpskog arhiepiskopa (1901)
• "O jeziku": priložak tumačenju srpskih narodnih pesama (1901)
• O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima: do godine 1766. (1901)
• Raški episkopi i mitropoliti (1901)
• O nekom "narodnom predanju" (1901)
• Oborkapetan Staniša (1901)
• Poreklo Sibinjanin Janka (1901)
• Đurađ Vuković, despot srpski i Đorđe Kastriot-Skenderbeg vođ arbanaški: godine 1444 (1902)
• Prilošci istorijskoj geografiji Srbije (1905)

O istorijskom metodu

A kad pozni potomak hoće da piše o starim danima, junacima i istorijskim licima i događajima, […] , taj treba da raspolaže dobrom građom, dobrim materijalom; a dobra građa za povesnu zgradu nalazi se samo u spisima, pismima i zapisima koji potiču od samih lica, kojih se povest hoće da predstavi, ili od njihovih suvremenika ili bar od bliskih suvečnih ljudi, koji su kadri saznati i napisati istinu — a ne u pričama i skaskama, koje u ustima naroda živu i s kolena na koleno se predaju, kite izvrću i kvare. I pokraj one dobre građe treba da povesnik staroga vremena ima zdrav um i naukom i drugim iskustvom izvežban razum, da može i u onoj dobroj građi raspoznati i razlučiti čisto zlato od ljudske primese.^[3]

Literatura

• Sima Ćirković, Studija Ilariona Ruvarca 『O knezu Lazaru’, 「Boj na Kosovu, starija i novija saznanja」, Beograd 1992, 9-15.
• Branislav Đurđev, Ruvarac danas, Letopis Matice srpske 431/6, Novi Sad 1983, 980-991.
• B. Marinković, Ilarion Ruvarac i njegovo delo povodom 140-godišnjice rođenja (1832-1972), Istraživanja 2, Novi Sad 1973, 453-505.
• Radmila Pešić, Ruvarac Ilarion, 「Radmila Pešić – Nada Milošević-Đorđević, Narodna književnost」, Beograd 1984, 225-226.
• Nikola Radojčić, Spisak radova Ilariona Ruvarca, "Spomenica Ruvarcu", Novi Sad 1955, 151-161.
• Radovan Samardžić, Pisci srpske istorije IV, Beograd 1994, 241-247.
• Jaša Tomić, Nekrolog arhimandritu Ilarionu Ruvarcu, Godišnjak SKA 19, Beograd 1905, 348-362.
• Andrija Veselinović, Ruvarac Ilarion (Jovan), 「Enciklopedija srpske istoriografije (Priredili Sima Ćirković i Rade Mihaljčić)」, Beograd 1997, 627-629.
• 「Opća enciklopedija Jugoslovenskog Leksikografskog zavoda, 7 (Raš-Szy)」, Zagreb 1981, 227.
• 「Mala enciklopedija Prosveta, 3 (R-Š), Beograd 1978, 85.