Moldavia
shtet në Europën Lindore / From Wikipedia, the free encyclopedia
Moldavia (rumanisht: Moldova), zytarisht Republika e Moldavisë, rumanisht Republica Moldova) është një vend pa dalje në det në Evropën Lindore, kufizohet nga Rumania në perëndim dhe Ukraina në veri, në lindje dhe jug (përmes territorit të kontestuar të Transnistrisë).[13] Kryeqyteti është Kishinau.
Republika e Moldavisë Republica Moldova (Rumanisht)
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Himni: Limba noastră "Gjuha jonë" | |||||
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Kishinau 47°0′N 28°55′E | ||||
Gjuha zyrtare dhe gjuha kombëtare | Rumanisht[1][2] | ||||
Gjuhët e njohura të pakicave[3][4][5] | List
| ||||
Grupet etnike (2014; duke përjashtuar Transnistrinë)[6] | 82.07% moldavë / rumunë[lower-alpha 1]
6.57% ukrainasë 4.57% gagauzë 4.06% rusë 1.88% bullgarë 0.85% Të tjerë | ||||
Besimi (2014; duke përjashtuar Transnistria)[6] |
| ||||
Nofka | Moldavët | ||||
Qeveria | |||||
Lloji i qeverisjes | Republika parlamentare unitare | ||||
• President | Maia Sandu | ||||
• Kryeministri i Moldavisë | Dorin Recean | ||||
• President i Parlamentit | Igor Grosu | ||||
Kuvendi | Parlamenti | ||||
Formimi | |||||
1346 | |||||
• Governorati i Besarabisë | 1812 | ||||
• Republika Demokratike e Moldavisë | 15 dhjetor 1917 | ||||
9 prill 1918 | |||||
• RSSA e Moldavisë | 12 tetor 1924 | ||||
2 gusht 1940 | |||||
2 nëntor 1990 | |||||
• Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik | 27 gusht 1991a | ||||
• Kushtetuta e miratuar | 29 korrik 1994 | ||||
Sipërfaqja | |||||
• përfshirë Transnistrinë | 33,843[7] km2 (13,067 sq mi) (135-të) | ||||
• Ujë (%) | 1.4 (përfshirë Transnistrinë) | ||||
• duke përjashtuar Transnistrinë | 30,334 km2 (11,712 sq mi) [lower-alpha 2] | ||||
Popullsia | |||||
• Përllogaritje Janar 2023 | 2,512,758[9][lower-alpha 3] (139-të) | ||||
• 2014 census | 2,804,801[6][lower-alpha 3] | ||||
• Dendësia | 82.8/km2 (214.5/sq mi) | ||||
Ekonomia | |||||
PBB (PFB) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $42.028 miliardë[10][lower-alpha 3] (132th) | ||||
• Për kokë banori | $16,840[10] (89th) | ||||
PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $15.829 miliardë[10][lower-alpha 3] (138-të) | ||||
• Për kokë banori | $6,342[10] (130th) | ||||
Monedha | Leu moldav (MDL) | ||||
Të dhëna të tjera | |||||
Gini (2019) | 26.0[11] i ulët | ||||
IZHNJ (2021) | 0.767[12] i lartë · 80th | ||||
Zona kohore | UTC+2 (EET) | ||||
• Verës | UTC+3 (EEST) | ||||
Ana e drejtimit të makinës | në të djathtë | ||||
Prefiksi telefonik | +373 | ||||
Kodi i internetit TLD | .md | ||||
Faqja zyrtare moldova | |||||
| |||||
|
Pjesa më e madhe e territorit moldav ishte një pjesë e Principatës së Moldavisë nga shekulli i 14-të deri në 1812, kur u cedua në Perandorinë Ruse nga Perandoria Osmane (ku Moldavia ishte një shtet vasal) dhe u bë e njohur si Besarabia. Në 1856, Besarabia jugore u kthye në Moldavi, e cila tre vjet më vonë u bashkua me Vllahinë për të formuar Rumaninë, por sundimi rus u rivendos mbi të gjithë rajonin në vitin 1878. Gjatë Revolucionit Rus të vitit 1917, Besarabia u bë shkurtimisht një shtet autonom brenda Republikës Ruse. Në shkurt 1918, ajo shpalli pavarësinë dhe më pas u integrua në Rumani më vonë atë vit pas një votimi të asamblesë së saj. Vendimi u kundërshtua nga Rusia Sovjetike, e cila në vitin 1924 krijoi, brenda RSS së Ukrainës, një të ashtuquajtur republikë autonome moldave në territore pjesërisht të banuara nga Moldavia në lindje të Besarabisë.
Në vitin 1940, si pasojë e Paktit Molotov-Ribbentrop, Rumania u detyrua t'i dorëzonte Besarabinë dhe Bukovinën Veriore Bashkimit Sovjetik, duke çuar në krijimin e Republikës Socialiste Sovjetike Moldave (RSS Moldave). Më 27 gusht 1991, ndërsa shpërbërja e Bashkimit Sovjetik ishte duke u zhvilluar, RSS e Moldavisë shpalli pavarësinë dhe mori emrin Moldavi.[14] Megjithatë, brezi i territorit moldav në bregun lindor të Dniester ka qenë nën kontrollin de facto të qeverisë separatiste të Transnistrisë që nga viti 1990. Kushtetuta e Moldavisë u miratua në vitin 1994 dhe vendi u bë një republikë parlamentare me një president si kreu i shtetit dhe një kryeministër si kreu i qeverisë.
Moldavia është vendi i dytë më i varfër në Evropë për nga PBB-ja për frymë zyrtare pas Ukrainës dhe pjesa më e madhe e PBB-së së saj dominohet nga sektori i shërbimeve.[15] Ajo ka një nga IZHNJ më të ulëta në Evropë, duke u renditur në vendin e 76-të në botë (2022).[12] Moldavia renditet e 56-ta në botë në Indeksin Global të Inovacionit që nga viti 2022.[16] Moldavia është shtet anëtar i Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Evropës, Organizatës Botërore të Tregtisë, Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, Organizatës GUAM për Demokraci dhe Zhvillim Ekonomik, Bashkësisë së Shteteve të Pavarura, Organizatës së Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi dhe Treshja e Asociacionit. Moldavia është kandidate zyrtare për anëtarësim në Bashkimin Evropian që nga qershori i vitit 2022.[17] Në maj 2023 qeveria njoftoi synimet e saj për t'u tërhequr nga Komonuelthi i Shteteve të Pavarura dhe pezullimin e menjëhershëm të pjesëmarrjes së saj.[18][19][20]