Dinastiyang Yuan
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang Dinastiyang Yuan (Tsino: 元朝; pinyin: Yuán Cháo), opisyal na Dakilang Yuan (Tsino: 大元; pinyin: Dà Yuán; Monggol: Yehe Yuan Ulus), ay ang imperyo o namamahalang dinastya sa Tsina na itinatag ni Kublai Khan, pinuno ng Monggol na angkan ng Borjigin. Bagaman ang mga Monggol ay nakapag pamahala na sa mga teritoryo kabilang ang ngayong Hilagang Tsina ng ilang dekada, ito ay hindi hanggang 1271 na opisyal na ipinahayag ni Kublai Khan ang dinastya sa tradisyunal na Tsinong paraan, at ang pananakop ay hindi nakumpleto hanggang 1279. Ang kanyang dominyo ay, sa puntong ito, hiwalay mula sa iba pang mga kanato at kinontrol ang karamihan sa kasalukuyan-araw na Tsina at ang mga nakapalibot na lugar, kabilang ang modernong Mongolia.[5] Ito ay ang unang banyagang dinastiya na namuno sa lahat ng Tsina at tumagal hanggang 1368, matapos na kung alin bumalik ang mga Genghisid na pinuno nito ay bumalik sa kanilang tinubuang-bayang Monggol at nagpatuloy sa pamumuno sa Hilagaing Dinastiyang Yuan. Ang ilan sa mga Monggol na Emperador ng Yuan ay nagpakadalubhasa sa wikang Tsino, habang ang iba ay gumamit ng kanilang sariling wika lamang (Monggol) at ang iskrip na 'Phags-pa.
Dinastiyang Yuan 元朝 ᠶᠡᠬᠡ ᠦᠨ ᠤᠯᠤᠰ | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1271–1368 | |||||||||||||
Katayuan | Khagan-ruled division of the Mongol Empire Conquest dynasty in China | ||||||||||||
Kabisera | Khanbaliq (Beijing) | ||||||||||||
Karaniwang wika | Monggol Tsino | ||||||||||||
Relihiyon | Budismo (Budismong Tibetano bilang de facto na estadong relihiyon), Pagsamba sa kalangitan, Shamanismo, Taoismo, Confucianismo, Katutubong Tsinong relihiyon, Chinese Nestorian Christianity, Simbahang Katolika Romana, Hudaismo, Tsinong Manichaeismo, Islam | ||||||||||||
Pamahalaan | Monarkiya | ||||||||||||
Emperador | |||||||||||||
• 1260–1294 | Kublai Khan | ||||||||||||
• 1333–1368 | Toghon Temür | ||||||||||||
Kanselor | |||||||||||||
Panahon | Postclassical Era | ||||||||||||
Tagsibol, 1206 | |||||||||||||
• Pormal na pagpapahayag ng dinastiyang Yuan[3] | 18 Disyembre 1271 | ||||||||||||
• Labanan ng Xiangyang | 1268-1273 | ||||||||||||
• Pananakop ng Katimugang Song | 4 Pebrero 1276 | ||||||||||||
• Labanan ng Yamen | 19 Marso 1279 | ||||||||||||
• Himagsikang Pulang Turbante | 1351-1368 | ||||||||||||
• Pagbagsak ng Khanbaliq | 14 Setyembre 1368 | ||||||||||||
• Pagkabuo ng Hilagaing Dinastiyang Yuan | 1368-1388 | ||||||||||||
Lawak | |||||||||||||
1310[4] | 11,000,000 km2 (4,200,000 mi kuw) | ||||||||||||
Populasyon | |||||||||||||
• 1290 | 77000000 | ||||||||||||
• 1293 | 79816000 | ||||||||||||
• 1330 | 83873000 | ||||||||||||
• 1350 | 87147000 | ||||||||||||
Salapi | Nakararami na salaping papel (Chao), na may kaunting paggamit ng Tsinong cash | ||||||||||||
|
Kasaysayan ng Tsina | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
SINAUNA | |||||||
Neolitikong Tsina c. 8500 - c. 2070 BCE | |||||||
Dinastiyang Xia c. 2070 – c. 1600 BCE | |||||||
Dinastiyang Shang 1600–1046 BCE | |||||||
Dinastiyang Zhou c. 1046 – 256 BCE | |||||||
Kanluraning Zhou | |||||||
Silanganing Zhou | |||||||
Panahon ng Tagsibol at Taglagas | |||||||
Panahon ng Nagdirigmaang mga Estado | |||||||
IMPERYAL | |||||||
Dinastiyang Qin 221 BCE–206 BCE | |||||||
Dinastiyang Han 206 BCE–220 CE | |||||||
Kanluraning Han | |||||||
Dinastiyang Xin | |||||||
Silanganing Han | |||||||
Tatlong Kaharian 220–280 | |||||||
Wei, Shu & Wu | |||||||
Dinastiyang Jin 265–420 | |||||||
Kanluraning Jin | Labing-anim na Kaharian 304–439 | ||||||
Silanganing Jin | |||||||
Katimugan at Hilagaing mga Dinastiya 420–589 | |||||||
Dinastiyang Sui 581–618 | |||||||
Dinastiyang Tang 618–907 | |||||||
( Ikalawang Zhou 690–705 ) | |||||||
Limang Dinastiya at Sampung Kaharian 907–960 |
Dinastiyang Liao 907–1125 | ||||||
Dinastiyang Song 960–1279 |
|||||||
Hilagaing Song | Kanluraning Xia | ||||||
Katimugang Song | Jin | ||||||
Dinastiyang Yuan 1271–1368 | |||||||
Dinastiyang Ming 1368–1644 | |||||||
Dinastiyang Qing 1644–1912 | |||||||
MAKABAGO | |||||||
Republika ng Tsina 1912–1949 | |||||||
Republikang Bayan ng Tsina 1949–kasalukuyan |
Republika ng Tsina | ||||||
Kaugnay na mga artikulo
Mga dinastiya sa Kasaysayan ng Tsina | |||||||
Ang Dinastiyang Yuan ay itinuturing parehong isang kahalili sa Imperyong Monggol at isang imperyal na dinastiyang Tsino. Ito ang kanato na pinamahalaan ng mga tagapagmana ng Möngke Khan pagkatapos ng dibisyon ng Imperyong Monggol. Sa opisyal na kasaysayang Tsino, ang Dinastiyang Yuan ay nagtaglay ng Utos ng Langit, sumunod sa Dinastiyang Song at sinundan ng Dinastiyang Ming. Ang dinastiya ay itinatag ni Kublai Khan, ngunit inilagay niya ang kanyang lolong si Genghis Khan sa imperyal na mga talaan bilang opisyal na tagapagtatag ng dinastya bilang Taizu. Sa Pagpapahayag ng Dinastikong Pangalan,[6] inihayag ni Kublai ang pangalan ng bagong dinastya bilang Dakilang Yuan at inangkin ang pagsunod sa dating mga dinastiyang Tsino mula sa Tatlong Soberano at Limang Emperador sa Dinastiyang Tang.
Bilang karagdagan sa Emperador ng Tsina, inangkin din ni Kublai Khan ang pamagat ng Dakilang Khan, pinakadakila sa ibabaw ng iba pang mga kahaliling kanato: ang Chagatai, ang Ginintuang Kawan, at ang Ilhanato. Dahil dito, ang Yuan ay minsan ding tinutukoy bilang ang Imperyo ng Dakilang Khan. Gayunman, habang ang angkin ng kataas-taasang kapangyarihan ng mga Yuan na emperador ay minsan kinikilala ng mga kanluraning khan, ang kanilang pagpapailalim ay sa pangalan lamang at ang bawat isa ay nagpapatuloy sa kanilang sariling mga hiwalay na pag-unlad.[7][8]