Cumhuriyet Halk Partisi tarihi
Türkiye'nin siyasi tarihine bakış / From Wikipedia, the free encyclopedia
Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye'de cumhuriyet dönemindeki ilk yasal ve en uzun süre iktidarda kalmış siyasi partidir. İlk olarak Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti olarak örgütlenmiş ve daha sonradan "Halk Fırkası"[1] adıyla resmi olarak kabul edilmiştir. 1935 yılında düzenlenen 4. Olağan Kurultay'da partinin adı "Cumhuriyet Halk Partisi" olarak değiştirilmiştir.[2]
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 1923'ten 1945 yılında Millî Kalkınma Partisi'nin kuruluşuna kadar Türkiye'de yasal olarak faaliyet gösteren tek siyasi partidir. Parti, 1946 yılında yapılan ilk çok partili seçimleri kazandıktan sonra, 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'ye (DP) karşı kaybetmiştir. Tek parti rejimi döneminde ilk cumhurbaşkanı Atatürk, bazı dönemlerde çok partili demokrasiye geçiş için Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı bazı muhalefet partilerinin kurulmasını teşvik etmiştir.[3] Bu kapsamda Kâzım Karabekir 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı (TCF) kurmuş ancak parti 1925 yılında Şeyh Said isyanının ardından kapatılmıştır. 1930 yılında ise Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kurulmuştur ancak parti üç ay sonra kapatılmıştır.[4]
Parti, 1960'lardan itibaren ideolojik olarak demokratik sol politikaları benimsemiştir. Dönemin Çalışma Bakanı ve bir CHP'nin bir sonraki lideri olacak olan Ecevit, işçilere grev hakkı ve toplu sözleşme hakkı tanımada etkili olmuş, CHP'deki Demokratik Sol hareketin lideri olarak, CHP'nin Ortanın solu programını benimsemesine katkıda bulunmuştur.[5] İkinci cumhurbaşkanı ve CHP'nin ikinci lideri İnönü'nün 1971 muhtırasına yaklaşımı nedeniyle kurultayda genel başkanlığa Bülent Ecevit seçildi. 1973 seçimlerine Bülent Ecevit'in liderliğinde katılan CHP, seçimlerden zaferle ayrıldı. 1970'lerde parti, yoğun kutuplaşma döneminde ve siyasi şiddet atmosferinde sendikalar ve solcu gruplarla ilişkilerini sağlamlaştırdı. 1977'de CHP, Ecevit döneminde çok partili siyasi tarihinin en yüksek oy oranını alarak %41'i yakaladı. Bu dönemden sonra, parti 2024 yılına kadar ülke çapında birinci olamadı.
1981 yılında askeri cunta tarafından kapatılan parti 1992 yılında özel bir yasayla yeniden açıldı. 1999 seçimlerinde ise %8.71 oy alarak tarihinde ilk kez baraj altında kaldı. Parti 2002 genel seçimlerinde yüzde 19.39 oy oranıyla tekrar meclise girdi ve 22 yılın ardından tekrar ana muhalefet partisi oldu. 2002 ve 2010 yılları arasında düzenlenen üç genel seçim ve iki yerel seçimde CHP %18 ila %23 arasında oy alarak ikinci olmuştur. 2010 yılında Deniz Baykal'ın istifa etmesinin ardından genel başkan seçilen Kemal Kılıçdaroğlu CHP'yi geleneksel sosyal demokrat imajına geri döndürmüş ve partinin Baykal döneminde benimsediği laik-muhafazakar karakterini bir kenara bırakmıştır. Kılıçdaroğlu bu dönemde dindar seçmenler ve Kürtler arasında bir köprü kurmak üzerine politika yürütmüştür.[6] Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP 2010-2023 yılları arasında %22 ila 26 arasında oy alarak ana muhalefet pozisyonunu korumuştur.
Mevcut genel başkan Özgür Özel, 2023 yılında düzenlenen kurultayda Kılıçdaroğlu'nu yenerek genel başkan olmuştur. Parti tarihinde mevcut genel başkanın aday olduğu bir kurultayda ilk kez genel başkan değişimi yapılmış oldu. Özgür Özel, 'gölge kabine' yapısını duyurarak I. Türkiye Gölge Kabinesi'ni MYK üyeleri arasından kurdu. Özgür Özel liderliğinde katıldığı ilk seçimde CHP, 2024 yerel seçimlerinde 46 yıl aradan sonra birinci parti oldu ve 22 yılın ardından ülke genelinde Adalet ve Kalkınma Partisi'ni geçti.