Doğu Türkistan
Orta Asya'da tarihî bir bölge / From Wikipedia, the free encyclopedia
Doğu Türkistan (Uygur Arap yazısı: شەرقىي تۈركىستان; Uygur Latin yazısı: Shərqiy Türkistan; Kazakça: شىعىستىق تۇركىستان Shyǵystyq Turkystan; Kırgızca: چىغىش تۇركىستان Çığış Türkistan; Basitleştirilmiş Çince: 东突厥斯坦; Geleneksel Çince: 東突厥斯坦; pinyin: Dōng Tūjuésītǎn) veya Uyguristan (Uygurca: ئۇيغۇرستان), bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.
Uygurca isim | |
---|---|
Arap-Fars (Kona Yeziⱪ): | شەرقىي تۈركىستان |
Latin (Yengi Yeziⱪ): | Sherqiy Türkistan |
Kiril (SSCB): | Шәрқий Түркистан |
resmî yazım (ÇHC): | Doğu Türkistan Uygur Oranı.png |
diğer yazımlar: | 東土耳其斯坦 |
Çince isim | |
Gelenek: | 東突厥斯坦 |
Basit: | 东突厥斯坦 |
Pinyin: | Dōng Tǔěrqísītǎn |
Tarihî olarak bu terim, 19. yüzyılda Nikita Biçurin gibi Rus Türkologlar tarafından Qing Hanedanlığı'nın Sincan eyaletinin güneybatı kesimindeki Tarım Havzası'na atıfta bulunan bir başka Batı terimi olan Çin Türkistanı'nın yerini almak için icat edildi. Orta Çağ Farsça toponimi "Türkestan" ve türevleri, daha fazla bölgenin yerel nüfusu tarafından kullanılmadı ve Çin, Çin’in Çin’den kontrol ettiği kısımları ile Batı Bölgeleri olarak Han Hanedanı’ndan beri üst üste gelen bir alan için kendi adına sahipti. 18. yüzyıldan itibaren Tarım Havzası'nın tarihî Uygur ismi, Uygurca'da "Altı Şehir" anlamına gelen Altishahr'dır.
20. yüzyıldan itibaren Uygur ayrılıkçıları ve destekçileri, Doğu Türkistan'ı (veya "Uyguristan'ı") Xinjiang'ın tamamı için ya da bugünkü Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ndeki (muhtemelen Urumçi başkenti olduğu) bağımsız bir devlet için kullandılar. Çin adına “Yeni Sınır” anlamına gelen Xinjiang adını reddediyorlar ve ismin yansıtıldığı Çin perspektifinden dolayı, diğer Türk gruplarıyla bağlantıyı vurgulamak için Doğu Türkistan'ı tercih ediyorlar. Ancak milliyetçi yazılarda bile Doğu Türkistan daha eski ve daha dar coğrafi anlamını korudu. Çin'de, terim Avrupa sömürgeciliğindeki kökenleri ve militan gruplar tarafından günümüzdeki kullanımı nedeniyle olumsuz çağrışımlara sahiptir. Çin hükûmeti aktif olarak kullanımınına karşıdır.
Doğu Türkistan, 1991 yılında kurulan, Bildirilmemiş Milletler ve Halklar Örgütü'nün (UNPO) kurucu bir üyesidir.[2]