Küçük gezegen
From Wikipedia, the free encyclopedia
Uluslararası Astronomi Birliği'ne (IAU) göre küçük gezegen, Güneş'in etrafında doğrudan yörüngede dönen ve ne gezegen ne de kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmayan bir gök cismidir.[lower-alpha 1] IAU, 2006 yılından önce resmen küçük gezegen terimini kullanmaktaydı, fakat o yıl yapılan toplantıda küçük gezegenler ve kuyruklu yıldızlar; cüce gezegenler ve Küçük Güneş Sistemi Cisimleri (SSSB) olarak yeniden sınıflandırıldı.[1]
Küçük gezegenler, asteroitleri (Dünya'ya yakın cisimler, Mars-kesişenler, ana kuşak asteroitleri ve Jüpiter truvalıları) ve uzak küçük gezegenleri (centaurlar ve Neptün ötesi cisimler) içerir ve bunların çoğu Kuiper Kuşağı'nda ve dağınık diskte bulunur. Nisan 2024 itibarıyla, Küçük Gezegen Merkezi verilerine göre, 5 tanesi cüce gezegen olmak üzere, 680.000 numaralandırılmış (kesinleşmiş keşifler) ve 673.821 numaralandırılmamış küçük gezegen olmak üzere ikiye ayrılan 1.358.410 cisim;[2] NASA JPL SSS'ye göre ise; 660.000 numaralandırılmış ve 694.532numaralandırılmamış küçük gezegen olmak üzere toplam 1.354.532 cisim bulunmaktadır.[3]
1801 yılında keşfedilen ilk küçük gezegen Ceres'tir, fakat Ceres, önce 'gezegen' olarak, kısa bir süre sonra da 'asteroit' olarak sınıflandırılmıştır. Küçük gezegen terimi, 1841 yılına kadar kullanılmadı ve 1932 yılına kadar bir 'gezegen' alt kategorisi olarak kabul edildi.[4] Planetoit terimi de, özellikle IAU'nun 2006'dan beri cüce gezegenler olarak adlandırdığı daha büyük, gezegenimsi cisimler için kullanılmıştır.[5][6] Tarihsel olarak asteroit, küçük gezegen ve planetoit terimleri az çok eşanlamlı hale gelmiştir.[5][7] Bu terminoloji, özellikle asteroit olarak değerlendirilmeyen, Neptün ötesi cisimler gibi Jüpiter yörüngesinin ötesindeki sayısız küçük gezegenin keşfiyle daha karmaşık hale gelmiştir.[7] Gaz açığa çıkararak bir kuyruk oluşturduğu görülen bir küçük gezegen, kuyruklu yıldız olarak da sınıflandırılabilir. Hem uçucu bileşenlere sahip olarak kuyruklu yıldız özelliği gösteren, ancak Güneş'e yakın olmaması nedeniyle bir kuyruk oluşturmayarak halihazırda bir küçük gezegen olan cisimler ise Centaur'lar olarak sınıflandırılmaktadır.[8]
Kendi kütle çekimleri hidrostatik dengeye ulaşmak ve elipsoidal bir şekil oluşturmak için yeterli olan cisimlere cüce gezegen denir. Diğer tüm küçük gezegenler ve kuyruklu yıldızlar, Küçük Güneş Sistemi Cisimleri olarak adlandırılır.[1] IAU, küçük gezegen teriminin hala kullanılabileceğini, fakat Küçük Güneş Sistemi Cismi teriminin tercih edildiğini belirtmiştir.[9] Bununla birlikte, numaralandırma ve adlandırma amacıyla küçük gezegen ve kuyruklu yıldız arasındaki geleneksel ayrım hala kullanılmaktadır.