Katta Orol dengizi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Katta Orol dengizi (Katta Orol, Janubiy Orol dengizi deb ham ataladi) – ikkiga boʻlingan Orol dengizi havzasidagi giperhalin koʻllar tizimi boʻlib, 1989-yilda ikkinchi koʻlning sathining pasayishi natijasida hosil boʻlgan. Shimoliy Orol dengizini Janubiy Orol dengizi bilan bogʻlash uchun sunʼiy kanal qurilgan boʻlsa-da, 1999-yilda suvning tobora keskin kamayib borishi sababli aloqa uzilgan.
Katta Orol dengizi | |
---|---|
Koordinatalari | 45°N 58.5°E / 45; 58.5 G O |
Okean tipi | tabiiy koʻl |
Havzaga aloqador oʻlkalar | Qozogʻiston/Oʻzbekiston |
Yuzasi | 3,500 km2 (1,350 mi²) (2005) (Sharqiy dengizning oʻzgaruvchan maydoni) 42,100 km2 (16,250 mi²) (1989) |
Oʻrtacha chuqurligi | 14–15 m (46–49 ft) (2005) |
Eng katta chuqurligi | 37–40 m (121–131 ft) (2005) |
Suv hajmi | 3500—3800 |
2001-yilda Katta Orol dengizi dengiz sathidan 34 m balandlikda joylashgan edi. Suv oqimining boshlangʻich yoʻnalishi – sharqdan gʻarbga – Amudaryo suvlarining koʻlga quyilishi toʻxtatilgandan soʻng, teskari tomonga oʻzgardi. Katta Orol qadimgi Vozrojdeniye orolini oʻrab turgan ikkita asosiy havzadan tashkil topgan. Gʻarbiy havza eng chuqur boʻlib, yiliga 2 km3 tezlikda yer osti suvlari bilan oziqlanadi.
Katta Orol dengizining gʻarbiy qismining maydoni 3500-3800 km², oʻrtacha chuqurligi 14-15 m, maksimali 37-40 m. Dengizning gʻarbiy qismi yer osti suvlari bilan biroz toʻldiriladi, bu uning qurishini sezilarli darajada sekinlashtiradi. Yer osti suvlari yiliga oʻrtacha 2 km³ suv oqimini taʼminlaydi. Nisbatan nam yillarda Sharqiy dengiz qisman tiklanadi, ammo daryoning toshqinlari tugagandan soʻng, gʻarbiy qismga suv oqimi va sayoz shoʻr botqoqning katta maydonida suvning bugʻlanishi tufayli tezda yoʻqoladi.