Postkolonialisme

Postkolonialisme (ook bekend as post-koloniale teorie) is die kritiese akademiese studie van die kulturele, politieke en ekonomiese gevolge van kolonialisme en imperialisme, met die fokus op die impak van menslike beheer en uitbuiting van gekoloniseerde mense en hul lande. Die veld het in die 1960's begin ontstaan, toe geleerdes van voorheen gekoloniseerde lande begin publiseer het oor die aanhoudende gevolge van kolonialisme en 'n kritiese teorie-analise van die geskiedenis, kultuur, literatuur en diskoers van (gewoonlik Europese) imperiale mag ontwikkel het.

Postkolonialisme, soos in die postkoloniale toestand, moet verstaan ​​word, soos Mahmood Mamdani dit stel, as 'n omkering van kolonialisme, maar nie as 'n vervanging daarvan nie.^[1]

Postkoloniale literêre studie

Die toepassing van postkoloniale teorie op die Afrikaanse letterkunde is 'n komplekse en veelvlakkige aangeleentheid. Die Afrikaanse taal en letterkunde het 'n unieke posisie binne die Suid-Afrikaanse konteks, aangesien dit beide 'n produk van kolonialisering is (van Nederlands en Engels) en self 'n rol in koloniale onderdrukking gespeel het. Hierdie dubbelsinnigheid maak 'n eenvoudige toepassing van postkoloniale teorie moeilik en vereis 'n genuanseerde benadering wat die spesifieke historiese en kulturele omstandighede in ag neem. Die heterogene aard van die Afrikaanse taal, met invloede van verskeie bronne, dra verder by tot die kompleksiteit van die saak.

Louise Viljoen wys in haar artikel "Postkolonialisme en die Afrikaanse letterkunde"^[2] daarop dat die term "postkolonialisme" self problematies is en verskillende interpretasies kan hê. Dit kan 'n tydelike breuk met die koloniale verlede aandui, of dit kan verwys na die voortdurende ondermyning van koloniale strukture. In die geval van die Afrikaanse letterkunde is beide interpretasies relevant. Enersyds is daar 'n historiese breuk met die koloniale tydperk, maar andersyds is daar steeds 'n behoefte om die nalatenskap van kolonialisme te ondersoek en te bevraagteken. Die oproep om 'n enkele monolitiese teorie van die postkolonialisme te vervang met 'n verskeidenheid van histories genuanseerde teorieë en strategieë is dus toepaslik by 'n beskrywing van die hoogs uitsonderlike situasie van die Afrikaanse letterkunde.

Viljoen argumenteer verder dat die Afrikaanse letterkunde 'n verskeidenheid "kleiner narratiewe" benodig om binne 'n postkoloniale verband geplaas te word. Die komplekse oorspronge van wit oorheersing en rassisme in Suid-Afrika, wat teruggevoer kan word na die kolonialisering deur Nederland en Brittanje, het 'n diepgaande impak op die Afrikaanse letterkunde gehad. Talle wit Afrikaanssprekendes het hulleself vanweë die mitologisering van gebeurtenisse soos die Groot Trek van die 1830s en die oorloë van die Boere-republieke teen Brittanje in die neëntiende eeu as gekoloniseerdes deur die Britse bewind ervaar het. Vir hulle het Republiekwording in 1961 gedui op die aanbreek van die postkolonialisme in die historiese sin van die woord. Binne die terminologie van die koloniale diskoers sou 'n mens dus kon sê dat Afrikaners (en by implikasie ook Afrikaans en die Afrikaanse letterkunde) in die loop van die Suid-Afrikaanse geskiedenis 'n dubbele "status" gehad het, dié van koloniseerders sowel as gekoloniseerdes.

Die Afrikaanse taal self is 'n komplekse entiteit, met invloede van Nederlands, Maleis, Portugees, Khoi, Hoog- en Laagduits, Frans, Arabies, swart tale en Engels. Dit is dus 'n uitheemse taal wat verband hou met die kolonisering van Suid-Afrika deur Nederlanders, maar terselfdertyd word dit beskou as 'n inheemse taal wat in Afrika sy beslag gekry het. Daarbenewens is Afrikaans nie eksklusief die besit van wit Afrikaners nie; net meer as die helfte van die Afrikaanse moedertaalsprekers in Suid-Afrika is bruinmense wat deur die rasse-basis van Afrikanernasionalisme uitgesluit is. Die koöptering van Afrikaans deur die Afrikanernasionalisme het bygedra tot die persepsie dat Afrikaans die taal van die (koloniale) onderdrukker was. Hierteenoor het die opvatting gestaan van Afrikaanssprekendes wat hulle verbind het tot die bevrydingstryd dat Afrikaans ook as 'n anti-apartheidswerktuig gebruik kan word en dat dit ook die taal van die struggle is.

Gevolglik word die Afrikaanse letterkunde gekenmerk deur dieselfde kompleksiteit. In sy vroegste stadiums funksioneer die Afrikaanse letterkunde as 'n werktuig in die politieke stryd van die Afrikaners en sou dit dus gelees kon word as 'n vorm van opposisionele postkolonialisme terwyl dit terselfdertyd ander wat ook die taal gebruik, uitsluit en op dié manier "koloniseer". Dit is ook bekend dat die institusionalisering van die Afrikaanse letterkunde ondersteun is deur die Afrikanernasionalistiese projek en dat dit op sy beurt legitimiteit en status aan daardie projek verleen het. Vanaf die sestigerjare het die Afrikaanse letterkunde egter ook toenemend die verset van Afrikaanssprekendes van verskillende rasse teen die apartheidsregime geregistreer. Dit is dus duidelik dat koloniseerder en gekoloniseerde in die geval van die Afrikaanse letterkunde nie noodwendig afsonderlike eenhede is wat maklik uitmekaar gehaal kan word nie.

Loraine Prinsloo se studie oor Marlene van Niekerk se Agaat^[3] bied 'n spesifieke voorbeeld van hoe postkoloniale teorie op 'n Afrikaanse roman toegepas kan word. Sy ondersoek Agaat as 'n postkoloniale teks en 'n plaasroman, en onderskei tussen "normatiewe" plaasromans en "kontesterende" plaasromans. In Agaat word daar 'n stem gegee aan die bruin werker, 'n verskynsel wat nie kenmerkend is van plaasromans van die vorige eeu nie. Die studie fokus ook op die rol van die vrou en grondbesit, en evalueer Marlene van Niekerk se bydrae tot die ontwikkeling van die Afrikaanse plaasroman binne 'n postkoloniale konteks. Dit demonstreer hoe die genre aangepas het by veranderende sosiale en politieke omstandighede, en nuwe stemme en perspektiewe ingesluit het.

Cilliers van den Berg se artikel oor postkoloniale literatuur en die uitbeelding van trauma in die literatuur^[4] ondersoek hoe trauma 'n rol speel in postkoloniale diskoerse. Postkoloniale teorie betrek onder meer die "traumatiese" ingreep van die koloniale benadering tot die gekoloniseerde, veral in terme van spesifieke historiese gebeure. Tog is 'n belangrike dimensie daarvan ook die koloniale representasie van die "Ander" wat geproblematiseer word. Laasgenoemde kan in verband gebring word met die soortgelyke wyse waarop ontologiese trauma representasie oor die algemeen problematiseer. Die wyse waarop traumateorie aangewend kan word om die postkoloniale diskoers te belig, word voorts aan die hand van die postkoloniale roman Verkenning, deur Karel Schoeman, ondersoek en geïllustreer.

Samevattend kan gesê word dat postkolonialisme in die Afrikaanse letterkunde 'n komplekse en voortdurend ontwikkelende veld is. Die unieke historiese en kulturele konteks van Afrikaans vereis 'n genuanseerde benadering wat die dubbelsinnige posisie van die taal en letterkunde in ag neem. Die ondersoek van gemarginaliseerde stemme, die bevraagtekening van koloniale narratiewe, en die ondersoek van trauma is alles belangrike aspekte van hierdie veld.