Suid-Ndebele

Suid-Ndebele (meestal net Ndebele in Suid-Afrika, ook isiNdebele in Ndebele) is 'n taal in die Nguni-taalfamilie. Dit is 'n amptelike taal van Suid-Afrika waar dit deur ongeveer 1 090 000 mense as moedertaal gepraat word (2011-sensus), hoofsaaklik in Mpumalanga, Gauteng, Noordwes en die Limpopoprovinsie.

Hierdie artikel handel oor die Suid-Ndebeletaal. Vir die etniese groep van Suider-Afrika, sien Ndebeles.

Suid-Ndebele isiNdebele
Gepraat in:	Suid-Afrika
Gebied:	Mpumalanga, Limpopo, Gauteng, Noordwes
Totale sprekers:	1,1 miljoen (moedertaal, 2011)[1] 1,4 miljoen (tweede taal in Suid-Afrika, 2002)[2]
Taalfamilie:	Niger-Kongo  Atlanties-Kongo   Volta-Kongo    Benue-Kongo     Bantoïed      Suidelike Bantoïed       Bantoetale        Suidelike Bantoetale         Nguni          Suid-Ndebele
Skrifstelsel:	Latynse alfabet
Amptelike status
Amptelike taal in:	Suid-Afrika
Gereguleer deur:	Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad
Taalkodes
ISO 639-1:	nr
ISO 639-2:	nbl
ISO 639-3:	nbl

Suid-Afrikaanse distrikte met 'n meerderheid van Suid-Ndebeletaliges in 2011:

██ 0–20% ██ 20–40% ██ 40–60%

██ 60–80% ██ 80–100%

Geografiese verspreiding van Suid-Ndebele in Suid-Afrika ná bevolkingsdigtheid per vierkante kilometer in 2011:

██ <1 /km² ██ 1–3 /km² ██ 3–10 /km² ██ 10–30 /km² ██ 30–100 /km²

██ 100–300 /km² ██ 300–1000 /km² ██ 1000–3000 /km² ██ >3000 /km²

Tweetalige teken in Afrikaans en Suid-Ndebele by die Pretoriase Kunsmuseum

Suid-Ndebele is baie nou verband aan Swazi. In Suid-Afrika is daar dialektiese verskille tussen die taal in die noorde en die suide van die ou Transvaal, bv. in Noord-Transvaalse Ndebele word die taal Nrebele genoem, en daar is verdere dialektiese verskille tussen Suid- en Noord-Ndebele. Die laasgenoemde staan ook bekend as Matabele, is nader verwant aan Zoeloe en word in Suid-Afrika, Zimbabwe en Botswana gepraat.

In die onlangse geskiedenis word Suid-Ndebele erg gemarginaliseer: tot en met die stigting van die Ndebele Bantoestan, KwaNdebele, was mense ontmoedig om die taal in die openbaar te gebruik. Meeste sprekers verkies om Zoeloe te praat, grootliks te danke daaraan dat laasgenoemde taal in skole aangebied word. Deesdae vaar die taal beter, en geniet beter beskerming omrede sy status as amptelike taal in Suid-Afrika.

Woorde

Algemene woorde en frases:

Afrikaans	isiNdebele
Welkom	Siyaalemukela
Dankie	Ngiyathokoza
Goeiedag / Hallo	Lotjhani
Totsiens	Usale kuhle (bly wel) / Uhambe kuhle (gaan wel)
Rook verbode	Akubhenywa
Geen ingang	Akungenwa
Pasop vir die trap	Tjheja la ugadanga khona
Pasop!	Yelela!
Veels geluk met jou verjaarsdag	Ilanga elimnandi lamabeletho
Seisoengroete	Izilokotho Ezihle Zamaholdeni
Geseënde Kersfees	Ukresimusi omnandi
Geseënde Kersfees en voorspoedige Nuwejaar	Ukresimusi omnandi nonyaka omutjha omuhle

Sien ook

• Tale in Suid-Afrika