Domat/Ems

Domat/Ems (rätoromanisch Domat [ˈdomɐt]^ⓘ/?, dytsch und bis 1943 offiziell Ems) isch e Gmeind und dr Houptort i dr Region Imbode im Kanton Graubünden.

Domat/Ems
Wappe vo Domat/Ems
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Imbodew
BFS-Nr.:	3722i1f3f4
Poschtleitzahl:	7013
UN/LOCODE:	CH DMT
Koordinate:	753436 / 18887646.8333299.449999586
Höchi:	586 m ü. M.
Flächi:	24,22 km²
Iiwohner:	8199 (31. Dezämber 2022)[1]
Website:	www.domat-ems.ch
Domat/Ems Domat/Ems
Charte
Charte vo Domat/Ems w

Name

Domat/Ems isch e dopplete Name, wo zämegsetzt isch us em rätoromanische und em düütsche Name vom Dorf. Sproochgschichtlich isch es äigetli de glych Name; de früescht Beleg, in Amade coloniam, isch vo 765 (nu in ere spööteren Abschrift überliferet). D Variante Ems isch im Düütsch luutgsetzlich (de Namen isch aso ganz früe is Düütsch choo und het deet der i-Umluut und di zwäit Luutverschiebig mitgmachet); s D im romanische Name isch degäge vo de Präposition ad «bi, z» überezoge woorde. D Häärkumpft vom Namen isch nöd sicher.^[2]

Geografii

Domat/Ems liit am Rhy, und zwar im Weschte uf dr rächte Syte vom Hinderrhy, wisawi vo Bonaduz, und denn vo dere Stell a, wo dr Hinderrhy und dr Vorderrhy zämechöme, am Alperhy und wisawi vo Tamins mit Riichenau.

Uf em Gmeindbiet het s zwölf markanti Hügel, wo als Räschte vom ene grosse Bärgsturz übrig blibe sind. Die Hügel träge der rätoromanisch Name Tuma.

Im Süde goot s Gmeindpiet steil dr Bärg uf zu de Mejesäss, uf d Alp Urticla und uf e Bärg Furggabüel, wo dr Dreibündeschtei stoot, en alte Gränzschtei vo de Drei Bünd, wo de Träffpunkt vo de Piet vom Graue Bund, vom Gottshuusbund und vom Zähgrichtpund zeigt het.

Sprooch

Di rätoromanischi Mundart, s Sutselvisch, isch hüt am Verschwinde, au wänn Rumantsch Grischun bis hüt näbet em Dütsch au amtlech isch. Wäret es baar Joorhundert isch es s romanische Dorf am wytischte im Rhytaal unde gsi, ganz a dr Sproochgränze vom rätoromanische Ruum. Denn het s Dorf sid em spoote 19. Joorhundert alewyl mee dütschsproochige Lüt übercho, und sid öppe dr Mitti vom 20. Joorhundert redt d Meerheit i dr Gmeind Dütsch.

Gschicht

S Dorf isch ane 765 s erschte Mol mid em Name Amedes im Testamänt vom Bischof Tello vo Chur erwäänt.

Gebäu

• Chile Sankt Peter
• Pfarrchile Himelfaart vo dr Maria
• Chile Sankt Johann
• Antonschappele
• Verenechappele
• Reformierti Chile vo Domat/Ems
• Fabrigg vo dr Ems Chemii
• Baanhof Riichenau
• Chraftwärch Riichenau

Lüt

• Gion Antoni Bühler (1825–1897), Schriftsteller, Lehrer und Förderer vom Rätoromanische

Literatur

• Linus Bühler: Domat/Ems. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

 Commons: Domat/Ems – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vo dr Gmeind Domat/Ems