Velarisierter alveolarer lateraler Approximant

De velarisiert alveolari laterali Approximant (au „dùnkels-l“ gnännt) isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch. S Zeiche im Internationale Phonetische Alphabet defür isch [ɫ]. Im Alemannische git es de Luut in e paar Dialäkt als Allophon vùm /l/ am Änd vùn ere Silbe. In viile vo dänne Dialäkt, vorallem in de Wescht- ùn Zentralschwyz, wommer de Luut gha het, het er sich inzwüsche zumene [w] wyter entwigglet. Däm sait mer au L-Vokalisierig. De Luutwandel git es zum Byspil im Bärndütsche wie bi „halb“ > „haub“. D Luutentwigglig isch de wohl [hɑlb̥] > [hɑɫb̥] > [hɑwb̥] gsi. E sonigi Entwigglig chammer zum Byspil bim Joutütsch gsee, wo vùm Carl Stucki ussem Joor 1917 no [tɑːɫ] ‚Tal‘ belait isch, wo hüt z Joun als [tɑːʊ̯] ‚Taù‘ ussgsproche wird.

Velarisierte alveolare laterale Approximant
IPA-Nummere	209
IPA-Zeiche	ɫ
IPA-Bildli
Teuthonista
X-SAMPA	5
Kirshenbaum	l<vzd>
Hörbiispiilⓘ/?

E äänligi L-Vokalisierig isch uss viilene Sprooche bekannt; historisch zum Byspil ussem Altfranzösische, wo s latiinisch caldu(m) zue chaud worde isch, ùn cha aktuell im brasilianische Portugiesisch, gwüsse Dialäkt vùm Änglische, em nördliche Niiderländisch, oder em Polnische beobachtet werde.

Artikulation

• Es isch en Approximant, er wird ohni Verschlùss oder Engi im Muul bildet.
• Es isch en Lateral; mit de Mitte vo de Zùng wird e Verschlùss bildet, aber aa de Syte blybt e Öffnig, wo d Lùft cha ussegoo.
• De Artikulationsort isch alveolar; d Zùng duet sich de Alveole aanööchere. Glychzytig isch er velarisiert: de hinteri Zùngerùgge duet sich em Gaumesegel aanööchere.
• D Phonation isch stimmhaft; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder.
• Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
• Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.

Verbreitig

Sprooch		Wort	IPA-Transkription	Bedütig	Bemerkig
Alemannisch	Solothurnisch	alles	[ˈɑɫːəs]	‚alles‘
Afrikaans[1][2]		tafel	[ˈtɑːfəɫ]	‚Disch‘
Albanisch		llullë	[ˈɫuɫə]	‚Pfyffe‘
Änglisch[3]		feel	[fiːɫ]	‚fiele‘	Meischt apikal (mit de Zùngespitz); im nordamerikanische-, australische- ùn neuseeländische Änglisch isch s /l/ viilmool ällewell velarisiert.
Arabisch[4]		الله ʼAllah	[ʔɑˈɫːɑːh]	‚Gott‘	Wird au als /lˤ/ transkribiert. De Luut fäält in viilene arabische Dialäkt au ùn isch deno en eifachs [l].
Bulgarisch		ъгъл/ ăgăl	[ˈɤ̞̈ɡɐɫ]	‚Winkel‘
Irisch		díol	[ˈdʲi̠ːl̪ˠ]	‚Verchauf‘
Isländisch[5]		sigldi	[s̺ɪɫ̪t̪ɪ]	‚het gseglet‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Katalanisch[6]	öschtlichi Dialäkt	cel·la	[ˈsɛɫːə]	‚Zelle‘	Apikal (mit de Zùngespitz). Isch in viile Dialäkt au ällewell velarisiert.
	weschtlichi Dialäkt	alt	[aɫ(t)]	‚grooss‘
Lillooet		qaoḻ	[qáɫ]	‚schlächt‘
Litauisch[7]		labas	[ˈɫ̪äːbɐs̪]	‚Solly‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.
Mazedonisch[8]		лук luk	[ɫ̪uk]	‚Chnoblech‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Neugriechisch	nordgriechischi Dialäkt[9]	μπάλα bálla	[ˈbaɫa]	‚Ball‘	Allophon vo /l/ vor /a/ /o/ ùn /u/.
Niiderländisch	Standardniiderländisch	mallen	[ˈmɑɫ̻ə]	‚Forme‘	Laminal (mit em Zùngerùgge); Allophon vo /l/ vor Konsonante ùn Pause, ùn nooch de Vokal /ɔ/ ùn /ɑ/. In de nordniiderländische Ussprooch au pharyngalisiert, ùn in de südliche velarisiert. Viili belgischi Sprecher spräche s Standardniiderländisch au ällewell als hells [l] uss.[10]
Ossetisch		Алани/ Alani	[äˈɫäːni]	‚Alanien‘
Polnisch	öschtlichi Dialäkt[11]	łapa	[ˈɫ̪äpä]	‚Doobe‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche. Entspricht em /w/ im Standardpolnische.
Portugiesisch	europäischs Portugiesisch[12]	mil	[miɫ̪]	‚duusig‘
	in de meischte Dialäkt[13]	Lituânia	[ɫ̪it̪uˈɐ̃ɲ̟ɐ]	‚Litaue‘
	im ältre brasilianische Portugiesisch.[14][15][16][17]	álcool	[ˈäɫ̪ko̞ɫ̪]	‚Alkohol‘	Wird im brasilianische Portugiesisch hüt meischt vokalisiert.
Rumänisch	bessarabischi Dialäkt[18]	cal	[kaɫ]	‚Ross‘
Rùssisch[19]		малый	[ˈmɑ̟ɫ̪ɨ̞j]	‚chly‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche, ùn isch dezue pharyngalisiert.
Schottisch-gälisch[20]		Mallaig	[ˈmäʊɫ̪ækʲ]	‚Mallaig‘	Wird vo /l/ ùn /ʎ/ ùnterschiide.
Serbokroatisch[21]		лак / lak	[ɫâ̠k]	‚eifach‘	Apikal (mit de Zùngespitz).
Taos		[kīǣˈwǣɫmã̄]		‚starch sy‘
Türkisch		lala	[ɫ̪äˈɫ̪ä]	‚Diener‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.[22][23]
Weschtfriisisch		lân	[ɫɔːn]	‚Land‘
Wyyssrùssisch[24]		Беларусь	[bʲɛɫ̪äˈrus̪ʲ]	‚Wyyssrùssland‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.