Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste dialecto ye por un regular clasificato como un dialecto d'o "portugués insular" tenendo rasgos comuns con os dialectos d'as Azores, d'o nord-este de Brasil y d'o sud de Portugal.
O dialecto madeirense ye parlato por os alto u baixo 250 mil habitants de Madeira y por bellas centenas de mils d'emigrants madeirenses en o mundo.
En haber estau l'archipelago poblato dende primerías d'o sieglo XV, o dialecto madeirense tien os suyos orichens en os dialectos d'o portugués arcaico trayitos por os primers colonizadors, provenients mas que mas d'as rechions d'o Minho y de l'Algarve, a os que posteriorment se chuntarán comerciants de cuantos orichens y esclaus provenients d'as Canarias y Marruecos, entre atros.
Ista mezcla d'influencias, chunto a o relativo isolamiento de l'archipelago y o suyo papel en a historia como puerto de paso en o comercio y a exploración colonial, han feito d'o madeirense un dialecto de caracteristicas propias y peculiars tanto a nivel fonetico como gramatical y de vocabulario.
Foneticas
O dialecto madeirense presenta una considerable variación fonetica, no nomás entre as islas de Madeira y Porto Santo, sino mesmo aintro d'a mesma isla de Madeira. Isto podría deber-se a la accidentata orografía d'o territorio, que chunto a la sinuosas vías de comunicación han creyato mientres sieglos o isolamento relativo entre as diferents localidaz.
Caracteristicas comuns a toz os subdialectos:
Palatalización d'a consonant 'l' cuan leva debant a vocal 'i'[2]. Eixemplos: «família» (se pronuncia famílhia), vila (se pronuncia vilha), aquilo (se pronuncia aquilho), Filipe (se pronuncia Filhipe).
Diftongación d'a 'i' u 'u', como repetición d'a mesma, cuan ista se troba en a posición de silaba tonica. Eixemplos: «rua» (dito ru-ua), «via» (dito vi-ia), «fazia» (dito fazi-ia), «ilha» (dito i-ilha).
A conservación d'a vocal final 'e' en os verbos, como por eixemplo «fazer» (dito fazêre), «comer» (dito comêre), «falar» (dito falare).
Caracteristicas no presents en toz os subdialectos:
Diftongación d'a vocal tonica, metendo una 'u' debant d'a mesma vocal, como por eixemplo «olho» (dito uôlhe), «formiga» (dito formúiga), «livro» (dito lúivru),
Substitución d'a rematanza 'o' en a final d'as parolas por 'e'. Eixemplos: «osso» (dito osse), «macaco» (dito macaque), «carro» (dito carre), «Ronaldo» (dito Ronalde).
Substitución d'as terminacions "agem" por "age". Eixemplos: «paragem» (dito paraje), «viagem» (dito viaje).
A tercera persona d'o plural d'o preterito perfecto d'indicativo 'am' se reduce a 'u'. Eixemplos: «ficaram» (dito ficáru), foram (dito fôru).
Substitución de "os" y "as" por "ui" y "ai", respectivament.
Gramaticals
Igual que en o sud d'o Portugal Continental, as Azores y Brasil, o dialecto madeirense presenta una preferencia en l'uso d'o cherundio[3] y d'o pronombrea gente en cuentas de nós. O pronombre vós (2ª persona d'o plural), que se fa servir en a mayor parti d'o país, no ye emplegato y en cuentas s'emplega vocês.
En a mayoría d'os concellos de l'archipelago de Madeira se gosan meter os pronombres personals (me, te, se, nos, vos, se) debant d'o verbo (proceso que se conoixe como proclisi) en cualsiquier situación d'a parla[2]. Amás tamién s'emplegan mas a soben, por eixemplo, os modos "Eu disse a ela" y "Eu assustei ele" que "Eu disse-lhe" y "Eu assustei-o", respectivament.
(pt)A diferença entre «fiquei sabendo» e soube. Ciberdúvidas. A construcción ficar/estar + cherundio ye mas emplegata en Brasil y en os países africanos de parla portuguesa. En o portugués europeu, isa construcción ye dialectal, reservando-se, mas que mas, ta o sud y as islas. A construcción equivalent que mas se fa servir ye ficar/estar a + infinitivo.