A Buerda
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
A Buerda (Labuerda en castellano, oficialment Labuerda-A Buerda[1] en castellano y aragonés) ye un municipio y un lugar d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe y partiu chudicial de Boltanya.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A suya población ye de 173 habitants [2] en una superficie de 18,05 km² y una densidat de población de 9,58 hab/km². A mayoría d'a población se concentra en o lugar d'a Buerda, cabecera d'o municipio.
O termino municipal se troba tot entre a ribera d'o río Cinca y arredol d'a cuenca d'o barranco de Sant Visorio, que baixa dende a sierra d'ixe nombre y fa la boca en o río a poco trozo de lugar. A Buerda ye en a plana aluvial entre a carretera A-138 y o río, y Sant Vicient y Fontanal (os atros dos nuclios d'o municipio) son mas t'alto en a cuenca d'o dito barranco.
O malnombre d'os de a Buerda en a redolada ye «gurrions de canalera», embotada que s'ha asegurau que dimana d'o caráuter ubierto y alegre d'os suyos naturals.[3] En Sobrarbe, «gurrión de canalera» ye una exprisión que viene d'o comportamiento nupcial d'os gurrions (Passer domesticus), que gosan fer niedo en as canaleras d'os tellaus a principios de primavera y entre que se fan as parellas, os masclos no paran de cantar y d'encorrer a la fembra contino.
Cada primavera, o gurrión en a canalera.
Popular
S'ha de fer notar o posible doble sentiu en a exprisión, pos o gurrión a la vez que puede personificar l'alegría y o treballo, tamién puede estar tabolero y fer-se pesau.
En A Buerda, dende 1980 se publica a revista trimestral El Gurrión, que en o mes de febrero de 2021 esvolarció o numero 162: cuasi 5700 pachinas d'hemeroteca.
Remove ads
Cheografía
O termino municipal de a Buerda ye o segundo mas chicote de tot Sobrarbe, por extensión, solo por dezaga de Palo en a Fueva. Limita a l'este con o río Cinca, por o norte con Puertolas, por o sud con l'Aínsa-Sobrarbe y por l'ueste con o troz de Boltanya que dentra ta valle' Vio (Murillo de Sant Pietro).
As buegas d'o municipio son en o tozal de Guardia en norte con o termino d'Escalona (Puertolas), o tozal d'o Pozo y o tozal d'as Cruces en l'alto d'a sierra de Sant Visorio con o de Boltanya, y o tozal de Regaderas y o barranco de río-Forcaz con l'Aínsa.
O termino concabe en esencia a cuenca hidrografica d'o barranco de Sant Visorio, que tamién en dicen de San Vicente u de a Sierra, dende o cabecero en a sierra de Sant Visorio dica la boca en a Cinca. As casas mas baixas d'o lugar de a Buerda, y en especial o barrio Mingué, sufren de cabo a cuan as creixidas d'o barranco dada la forma d'embudo d'o termino municipal y porque o cauce s'encaixona entre a Plana y as laderas de Cosinyor uns metros antes d'arribar ta lugar. O municipio ha feito a-saber-las inversions en acondicionar o cauce d'este barranco a lo largo d'os anyos.
O municipio ye formau de tres nuclios: a Buerda ye a capital municipal, seu de l'achuntamiento, a ilesia parroquial y bella infraestructura como a pista polideportiva, a piscina municipal y o parque. San Vicente-Sant Vicient d'a Buerda- ye a 3 km por pista asfaltada y tiene una quincena d'habitants, y Fontanal que ye un mas en o monte d'o municipio.
O lugar d'a Buerda ye dividiu en tres barrios: o barrio d'a Ilesia (bella vez tamién en dicen a Plaza), o barrio San Juan y o barrio Mingué. O primero y os dos zagueros son separaus por o barranco. O segundo y o tercero entre si lo i son por a carretera.
Un poquet de toponimia
En o termino municipal d'a Buerda esiste una toponimia aragonesa abundante. Por alto d'o barrio d'a ilesia s'alza un monte que ye plano por alto y ye aon se troba buena cosa d'os campos de secano d'o lugar. Recibe o nombre de a Plana, dividida en Plana Abajo, Plana Enmedio y Plana Ermita. Cruz-Calvario, Tozals: Os Castillons, o sarrato Cocullón, o tozal de Regaderas, o tozal Corona y mas t'allá, pasando de río Forcaz, o sarrato a Coda Sartén que pertenece a l'Aínsa, y os campos de Troteras que parten entre l'Aínsa y Boltanya.
En a cuentra d'o barranco, por alto d'o barrio San Juan, ye o tozal de Guardia u A Guardia. An rematan as zagueras casas de barrio San Juan pasa o barranco a Vinyeta, y dimpués os campos d'ixe nombre tamién. Luego vendrá Vinyacequia y dimpués Cosinyor y os suyos campos y terreros.
Barranco Sant Visorio, barranco Fontanal, barranco a Vinyeta, barranco Royo, barranco río Forcaz, barranco a Rabosa, barranco Melonera, barranco os Castillons, barranco Fondo, tamién o barranco Os Guaz, toponimo curioso que ye una forma arcaica de o plural de uerto (o guarto > os guarz > Os guaz).
Bel uerto y campos de regano: A Ribera, A Espuenda, Estanyuelos, os Cuairons, uerta o Río, uerta o Molino, o Reguero, o Filador, o Flaire, etc.
As fuents: a Fuente-Penya, a Fuent Melonera, a Fuent d'a Tosca, a Fuent Vieja, a Rabosa, etc. y a fuent d'a Plaza son eixemplos.
Remove ads
Historia
Son pocas as referencias que i hai sobre a Buerda antes d'o sieglo XVI, y en cheneral fan referencia a o lugar de Sant Vicient d'a Buerda u a suya ilesia. A mas antiga d'estas ye de 1055.[4]
O 25 d'octubre de 1559, Don Pedro Vitales visitó a ilesia de Sant Vicient en nombre d'o bispe de Uesca. Manda fer o zarramiento d'o cimenterio y que se construiga l'abadía.[5]
O 21 d'aviento de 1610 visitó l'Aínsa o cartografo portugués João Baptista Labanha. Dende ixa villa replega información sobre os lugars que i son cerca. Asinas ye como amanece a Buerda:
La villa tiene 4 aldeas de su jurisdicción: San Vicente y Blabuerda, que tendrán sesenta vecinos y pretenden segregarse de este señorío, y también tiene Guasso con 30 vecinos y La Torrezilla con 10 vecinos, que dista 1 legua de Aynsa.[6]
Casas
As casas d'a Buerda en a segunda metat d'o sieglo XX yeran:
- Por o barrio San Juan: Casa Chorche, casa Emeterio, casa Pueyo, casa Puyoleta, casa Buil, casa Manco, casa García, casa Terrero, casa Coronas y casa Pía, casa Agustín, casa Juana y casa Pardineta.
- Por o barrio Mingué: casa Navarro, casa o Portugués, casa Cerezo (viella) y casa Murillo.
- Por o barrio a Ilesia: casa Manolico, casa Navalés, casa Vicién y casa Turmo (a d'o barranco), casa Rosa, casa For y casa Castro, casa Benita, casa Bellosta, casa Amalia Vicién, casa Orosia, casa Susana, casa Turmo (viella), casa Casilda y casa Ferrero, casa Ferraz, casa Roque, casa Borens, casa Cosculluela, casa Lafalla y casa Arcas, casa Botiguero, casa Pardina, casa Sagún, casa Barrabés y casa Pardina, Casa Migalico, casa l'Arriero, casa Timio, casa Broto y a Ferrería, casa Mur u casa Fanlo, casa Soro y casa Manolé, casa Maístro, casa Juan Lascorz, a ilesia y casa Chirón, casa Turmo (l'hotel y a tienda), casa Cerezo a nueva, casa Antigüedades (porque teneban ixe comercio), a Casa-escuela y casa Miranda, casa Carrera, casa Escalona, casa Salinas, casa Medica, casa Notario, casa Felipe, casa Lanau, casa Torrén, casa Falceto y casa Sesé, l'Abadía, casa Lanzón, casa Escartín, casa Felipe d'abajo, casa Buetas y casa Nao.
Remove ads
Demografía
Demografía d'o termino municipal d'a Buerda
Se incluyen as entidaz menors, que son Sant Vicient d'a Buerda y Fontanal.
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 356* | 652 | 667 | 420 | 418 | 450 | 418 |
* Población de dreito, no pas de feito
| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1978 | 1981 | 1991 | 1996 | 1998 | 2000 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 418 | 427 | 441 | 389 | 387 | 327 | 297 | 245 | 191 | 159 | 155 | 180 | 179 | 172 |
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 167 | 168 | 167 | 166 | 171 | 169 | 177 | 180 | 172 | 167 | 169 | 156 | 156 | 156 | 155 | 167 | 158 | 157 | 162 |
Demografía d'o lugar d'a Buerda
No tracta si que d'o nuclio d'a Buerda (se saca Sant Vicient y Fontanal)
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 148 | 149 | 147 | 147 | 151 | 151 | 152 | 155 | 151 |
Administración
Reparto de concellers
| Partiu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
| Partido de los Socialistas de Aragón | - | - | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Partido Popular | - | 5 | - | - | - | - | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Independients | 5 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Total | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
Alcaldes
Remove ads
Galería
A Casa Escuela.
O barrio San Juan.
O barrio Mingué.
Fiestas
- 20 de chinero, fiesta d'hibierno pa Sant Sabastián mártir.
- 15 de mayo, romería de Sant Visorio chunto con Sant Vicient, Banastón y Cadeilhan-Trachère.
- 16 d'agosto, Fiesta Mayor en honor Sant Roque.
Municipios achirmanaus
.svg){kind=link}
Se veiga tamién
- Sant Vicient d'a Buerda
- Fontanal
- Ilesia de Sant Vicient d'a Buerda
- Sant Visorio
Referencias
Vinclos externos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads