Calentamiento global

O calentamiento global ye o proceso d'aumento gradual d'a temperatura d'a planeta Tierra por, entre atras causas, a intensificación d'o efecto hibernadero.^[1] O Grupo Intergubernamental sobre o Cambio climatico (IPCC) diz que gran parti de l'aumento d'a temperatura global dende a midat d'o sieglo XX se debe a l'aumento de concentracions antropochenicas de gas hibernadero.^[2] Probablement fenomenos naturals como a variación solar y os volcans provocoron una mica de calentamiento global dende a epoca preindustrial dica 1950 y un chicot refriamiento dende 1950 entabant.^[3][4] Istas conclusions basicas han estato aprebatas por, como minimo, 30 sociedaz y academias cientificas,^[5] incluyindo totas as academias nacionals de ciencia d'os países mas industrializatos.^[6][7][8] Mientres que bels cientificos individuals han amostrato desalcuerdo con ista hipotesi,^[9] a gran mayoría de cientificos que treballan en o cambio climatico son d'alcuerdo con as conclusions prencipals d'o IPCC.^[10][11]

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A temperatura meyana d'a superficie global entre os anyos 1961 y 1990.

Temperatura meyana d'a superficie entre 2011 e 2020 respecto a lo periodo entre 1940 y 1980.

Procheccions de modelos climaticos indican que as temperaturas d'a superficie puyarán d'1,1 a 6,6 °C mientres o sieglo XXI.^[2] O mas incierto en ista estimación ye l'aumento u no d'emisions de gas hibernadero y l'uso de modelos con una sensibilidat climatica diferent. Una atra cosa incierta ye como o calentamiento y altros cambios relacionatos variaran en cada rechión. A mayoría d'os estudios se centran en o periodo dimpués d'o 2100, y se creye que o calentamiento continará bels mil anyos si os livels de gas hibernadero s'estabilizan. Isto se debe a la gran capacidat de calor d'os oceanos.^[2]

L'aumento d'a temperatura global prevocará a puyata d'o livel d'as mars y cambeará o numero de precipitacions, incluindo una expansión d'as rechions subtropicals deserticas.^[12] Atros efectos incluyen l'aumento en a intensidat d'o clima extremo, cambios en as cullitas, modificacions d'as rotas comercials, o retacule d'as cheleras y a extinción d'especies.

A mayoría d'os gubiernos han sinyato y ratificato lo Protocolo de Kyoto pa reducir as emisions de gas hibernadero.

Controversia

La controversia d'o calentamiento global se refiere a una variedat de disputas, sobretodo en os meyos de comunicación de masas mas que en estudios y literatura cientifica. Las cuestions en disputa incluyen las causas de l'incremento d'a meya global d'a temperatura, especialment dende meyaus d'o sieglo XX y si esta tendencia de calentamiento no tiene precedentes, si ye dentro d'as variacions climaticas normals u si la humanidat ha contribuyiu significativament a ella. Atras disputas se refieren a las estimacions d'a variabilidad climatica, las prediccions d'o calentamiento adicional y cuáls estarán las suyas consecuencias. Estas posturas contrarias han derivau en un movimiento social conoixiu como negacionismo d'o cambio climatico, que a vegadas son tamién propaganda feita per sectors socioeconomicos que podrian estar perchudicaus per l'aplicación de medidas contra lo cambio climatico.