Gadus morhua

L'abadeixo^[1] u bacalau^[1] (nombre cientifico Gadus morhua (Linné, 1758)) ye un peix bentopelachico d'a familia Gadidae, d'a orden Gadiformes y d'a clase d'os Actinopterygii muito consumiu por os europeus y obchecto de pesca comercial por o menos dende tiempos d'o Ligallo Hansiatico.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Gadus morhua
Abadecho (Gadus morhua) en un acuario de Mareis.
Denominacions populars
abadeixo, bacalau
Estau de conservación
Vulnerable (IUCN)
Clasificación cientifica
Reino:	Animalia
Filo:	Chordata
Clase:	Actinopterygii
Orden:	Gadiformes
Familia:	Gadidae
Chenero:	Gadus
Especie:	G. morhua
Descripción
Gadus morhua Linné, 1758
Distribución cheografica
Distribución de l'abadecho en l'Atlantico

Zoonimia

L'abadecho no figura en textos medievals aragoneses ni en os peaches d'o Reino d'Aragón, por o que encara no yera obchecto de comercio ni consumo cheneralizau a primers d'o sieglo XV. Como peix pescau en l'Atlantico o suyo consumo habió d'estar introduciu dende l'ueste u lo norte dende Castiella, Navarra u Gascunya. En textos catalans as referencias a l'abadecho mes antigas conoixidas son d'o sieglo XVI. En Navarra y Aragón as referencias mes antigas a l'abadecho se remontan por o menos a primers d'o sieglo XVI ya en castellano. En belunas s'escribe abadexo, como se continará fendo en a segunda mitat d'o sieglo XVI y en o sieglo XVII, cuan encara no existiba en castellano a j velar actual y pronunciaban y escribiban x en cuenta d'ella:

Item es condicion en que assimismo el dicho rendador aya de tener en sus tiempos durante el dicho tiempo todo pescado en especial congrio, abadexo y sardinas arencada y blanca en sus tiempos y de la forma siguiente. (1563, Berdún)^[2]

A denominación actual mes común en l'Alto Aragón ye abadeho, amprada d'o castellano abadejo y d'etimolochía poco segura. David A. Pharies considera que ye una creyación autonoma castellana con sufixo -ejo^[3] (o equivalent a l'aragonés -ello), por o que derivaría d'a radiz abad. Tamién bi ha adaptacions d'este castellanismo como abadecho y abadeixo.

A primera forma ye una aragonesización d'a parola a seguindo seguindo equivalencias foneticas que ya se daban en l'aragonés d'as comunidaz aragonesas en parolas como panocha, ramucha, regacho, asnacho y los toponimos medievals Torricho y El Villarecho (tamién con sufixo -ejo en castellano), que en cualques casos presentan una terminación con j en castellano, ch en l'aragonés d'o sud-ueste y ll en l'aragonés d'a val de l'Ebro.

A segunda forma ye una adaptación con xeada admesa por l'Academia de l'Aragonés^[4] y que se documenta en parlas de transición entre l'aragonés y catalán en Ribagorza Baixa y Litera.