L'Almolda

L'Almolda (La Almolda en castellano) ye un municipio aragonés d'a provincia de Zaragoza, situato en a comarca d'os Monegros.^[1]

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

L'Almolda La Almolda
Municipio d'Aragón
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Zaragoza Monegros
Partiu chudicial	Casp
Superficie	131,3 km²
Población  • Total	543 hab. (2024)
Altaria  • Meyana	491 m.
Distancia  • 75 km	enta Zaragoza
Codigo postal	50178
Parroquial  • Archidiocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Zaragoza Casp Purificación de Ntra. Sra.
Coordenadas	41°33’ 6’’N 0°12’26’’U
L'Almolda L'Almolda en Aragón
Web oficial

A suya población ye de 631 habitants (2009) en una superficie de 131,30 km², con una densidat de población de 4,81 hab/km².

Cheografía

A localidat de L'Almolda ye situata a 491 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, a una distancia de 75 km d'a ciudat de Zaragoza, a capital d'a suya provincia y d'Aragón.

Historia

Dende a epoca d'os romanos, ha estato o cruce de camins d'a comarca d'os Monegros; yera trescruzata probablement por una calzata romana dende Viliella y Xelsa endrezata a Uesca y Chaca.

Poseye un paisache arido de tonos royencos pero agora se prencipia a adhibir un tono verde por os nuevos reganos de Monegros.

Ye situata cerca d'a sierra d'Alcubierre an o suyo nombre cambeya por lo de sierra de Santa Quiteria por l'ermita d'o sieglo XVII que bi ha en a suya tuca a 587 metros d'altaria, dende an se puede veyer tot o paisache monegrín.

Fauna y Flora

O clima monegrín ye realment extremo (continental y arido) asinas como as condicions edafolochicas d'a zona (mayoritariament cheso). Isto condiciona a fauna y flora y nomás bellas especies pueden vivir-ie. A causa d'os pocos cambios mientres os zaguers cinco milenios o enclau ye de difícil colonizar ta nuevas especies por o que bi ha una gran cantidat d'especies endemicas.

Luengas y parlas

Actualment en L'Almolda se charra, como en toda a comarca d'Os Monegros o castellano rechional d'Aragón, con substrato lingüistico provinient de l'aragonés que se i charró en a baixa Edat Meya.

A parla de l'Almolda ye especial porque tien una entonación diferent d'a resta d'a redolada y d'o mesmo tipo que as vals de Sobrarbe, Chiprana y Castellón de Val de Chasa. Entre as palabras que se i han conservato tenemos apajentar, cadilla, cagarruta, carrucha, charrada, cubete, espartera, uebra, güera, mallar, marguin, patacón, pataquiar, perdigana, perreta, rebullo, tartir, tocino, tollo y val.

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - 1.216 1.966 1.640 1.430 1.299 1.078 1.124

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 1.243 1.232 1.181 1.047 1.040 966 853 763 765

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - 717 - 712 701 691 690 674

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 653 653 653 638 632 643 631 619 615

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 611 608 602 593 581 562 567 553 554

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - 555 549 - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidaz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011
Partido Aragonés									3
Partido de los Socialistas de Aragón									2
Partido Popular									1
Independient									1
Total									7

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983	Valentín Olona Calvete	UCD
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003	Alejandro Samper Oliván
2003–2007	Ángeles Luisa Labarta Taules
2007–2011	Ángeles Luisa Labarta Taules
2011–2015	María Isabel Olona Blasco	Partido Aragonés
2015–2019	Manuel Lamenca Zaballos	PSOE
2019–2023
2023–2027	Montserrat Ordovás Calvera [2]	PSOE

Molimentos

En a villa podemos trobar un castiello arabe situato en un tozal en o cobalto calendato l'anyo 1195, ye fácil que existise como talaya dende an os musulmans acucutaban a redolada. Tamién bi ha atros edificios importants, dende casas d'infanzons, beluna que data de l'anyo 1580. Posiblement a casa mas antiga ye El Prior, con arcos que forman un polito conchunto arquitectonico, a casa d'os Andréu d'o sieglo XVII, a Casa Condado Aranda-Híjar, y atras casas-palacio.

Podemos trobar cuantas codigo postaliellas entre las que destacan:

• Capiella de "El Pilar"
• Capiella de "San Antonio" d'o sieglo XVII.
• Capiella de "San Juan" d'o sieglo XX.

As ilesias mas importants son:

• Ilesia de Nuestra Sinyora d'a Luz, un edificio d'o sieglo XVI, d'estilo gotico tardano.
• Ilesia d'o Esprito Santo, construyita como nuevo fosal.

Tamién ye important de mencionar una basa d'orichen romano, Lo Pozo de la Val.