Luengas polinesias

Es idiomas polinesios son un grupo prou homochenio de mas de trenta luengas, parlatas a la rechión d'o Pacifico conoixita como Polinesia. Perteneixen a la gran branca d'idiomas oceanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Luengas polinesias
Mapa d'a Polinesia, en l'oceano Pacifico
Parlatas en:	islas d'o Pacifico (Polinesia)
Clasificación:	Luengas austronesias  Luengas malayopolinesias   Luengas ocianicas    Luengas polinesias
Se veiga tamién: Filo austronesio

L'alta homocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se veigan baixo bellas correspondencias internas) ye debita a l'asentamiento relativament recient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 anyos.

L'idioma polinesio mas parlato ye o samoano, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián y o tongalés.

Clasificación

En os zaguers decenios, a clasificación tradicional d'as luengas polinesias s'ha basato esencialment en as proposatas per A. Pawley^[1] e per R.C. Green,^[2] en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense y a nucleyar, contina acceptando-se, a subdivisión d'o nucleyar en una branca samoano-periferica y una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas,^[3] que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innovacions compartitas. A clasificación emplegata astí baixo sigue o modelo revisato per J. Marck,^[4] basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:

Protopolinesio

• Prototongalense:
  • Idiomas tongalenses
    • tongalés
    • niueán
• Protopolinesio nucleyar:
  • pukapukán
  • uveán oriental
  • futunés oriental
  • uveán occidental
  • futunés occidental
  • maeán
  • fila-mele
  • tikopián
  • anután
  • rennellés
  • Protoellicense:
    • Samoano
      • samoano
    • Idiomas ellicenses
      • nukuoro
      • kapingamarangi
      • nukuria
      • takuu
      • nukumanu
      • luangiua
      • sikayanés
      • tokelauán
      • tuvaluán
    • Protopolinesio oriental
      • Pascuense
        • rapanui
      • Polinesio oriental central
        • Prototahitiano
          • tahitiano
          • maorí
          • tuamotuán
          • rarotongán
          • mangayán
          • tongareván
          • rakahanga-manihiki
        • Protomarquesián
          • marquesán
          • mangareván
          • hawaiano

Correspondencias internas

Muitos d'os vocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bel ixemplo con una selección prou representativa d'o grupo lingüistico:

	Tongalés	Niuean	Samoano	Sikayanés	Takuu	Rapanui	Taitián	Rarotongano	Maori	Marquesano sept.	Marquesan merid.	Hawaiano
cielo	/laŋi/	/laŋi/	/laŋi/	/lani/	/ɾani/	/ɾaŋi/	/ɾaʔi/	/ɾaŋi/	/ɾaŋi/	/ʔaki/	/ʔani/	/lani/
aire d'o norte	/tokelau/	/tokelau/	/toʔelau/	/tokelau/	/tokoɾau/	/tokeɾau/	/toʔeɾau/	/tokeɾau/	/tokeɾau/	/tokoʔau/	/tokoʔau/	/koʔolau/
muller	/fefine/	/fifine/	/fafine/	/hahine/	/ffine/		/vahine/	/vaʔine/	/wahine/	/vehine/	/vehine/	/wahine/
casa	/fale/	/fale/	/fale/	/hale/	/faɾe/	/haɾe/	/faɾe/	/ʔaɾe/	/ɸaɾe/	/haʔe/	/haʔe/	/hale/
pai / mai	/motuʔa/	/motua/	/matua/		/maatua/	/matuʔa/	/metua/	/metua/	/matua/	/motua/	/motua/	/makua/

Puet veyer-se como bella correspondencia entre diferents luengas polinesias ye regular. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, y /n/ d'o hawaián. Asinas, "hombre" ye tangata en maori y kanaka en hawaián, u "largo" ye roa en maori y loa en hawaián. A conoixita salutación hawaiana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afecto".

Os pareixitos en o vocabulario esencial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto a es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferiencias inasperatas en o suyo lexico, probablement se debe a bella situación de "tabuización" de parolas.

Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efectos d'a colonización europea. O maori y, mas clarament, o hawaián, han perdito terreno a grans trangos debant d'a potencia d'a luenga anglesa, y nomás en os zaguers anyos pareix que se fayan bel abance enta la suya recuperación.

Vinclos externos

• Ethnologue.com: Árbol d'as luengas polinesias (anglés).
• Proel.org: Luengas polinesias (castellano).