Magallón
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Magallón ye un municipio aragonés d'a provincia de Zaragoza, situato en a comarca d'o Campo de Borcha. A suya población ye de 1.133 habitants (INE 2018), en una superficie de 78,37 km² y una densidat de 14,63 hab/km².
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
.svg){kind=link}
Remove ads
Cheografía
Ye situato en a Depresión d'Ebro chunto a la Uecha. En o termin municipal de Magallón se troba l'entibo de la Loteta. Comprende o despoblato medieval de Razazol u Arrazazol citato por primera vegata en 1123, amán d'o lugar tamién despoblato d'Algars citato por primera vegata en 1153. Bi ha un casal clamato Fuent Pudia, citato ya en 1180.
Clima
O clima de Magallón ye un clima mediterranio continentalizau, con pocas plevidas; estius calurosos y hibiernos fredos. L'aire dominant ye lo d'o nord-ueste, lo cierzo, que bufa d'hibierno y a la empecipiadura d'a primavera; d'estiu bufa a sobén o buchorno, un aire muito calido y ixuto.
Demografía
A población de Magallón ye de 1.133 habitants INE 2018). En 1900 yera de 2.813 habitants y en 1950 yera de 2.098 habitants.
| Censo (anyada) | Fuegos | Habitants |
| 1495 | 172 | - |
| 1610 | 300 | - |
| 1646 | 273 | - |
| 1713 | 293 | - |
| 1718 | 192 | - |
| 1747 | 450 | 1975 |
| 1760 | - | 1290 |
| 1769 | 294 | 1176 |
| 1772 | 534 | 1894 |
| 1776 | 506 | 2024 |
| 1786 | 551 | 1650 |
| 1787 | - | 1966 |
| 1798 | 650 | 2600 |
| 1802 | 400 | - |
| 1815 | 450 | 1800 |
| 1835 | 684 | - |
| 1845 | 511 | - |
| 1849 | 511 | - |
Chentilicio
O chentilicio d'os habitants de Magallón ye magallonero.
Toponimia
D'acuerdo con Manuel Gargallo Sanjoaquín, que prene interpretacions de María Lourdes Albertos se remonta a la variant Magallius de l'antroponimo Magilius, antroponimo propio de Galia Lugdunense, Agri Decumates y bella rechión d'Italia. Se'n conoix a variant Magillius propia de Chermania Superior. Ixe antroponimo ye un derivato d'o galo Magilos.[1] María Lourdes Albertos diz:
otros nombres del mismo radical con sufijo -k-, Magalos, Magallius
En o semontano de Moncayo bi ha dos zaicas que pueden remontar-se a lo mesmo antroponimo: Magallón grande y Magallón fiel.
Remove ads
Historia
Magallón amaneixe en a historia escrita cuan en l'anyo 180 antes de nuestra Era, Caravis (autual Magallón), que ye aliada de Roma, ye sitiada per 20,000 guerrers celtíbers en o marco d'as guerras celtíberas.
Estió baixo dominio musulmán dende l'ano 711 de nuestra Era dica 1118 en que paso a formar parte d'o Reino d'Aragón.
En a primavera de 1363 estió ocupada per tropas castellanas entre la guerra entre Castiella y Aragón. Tres anyos dimpués aconseguiban liberar-la las tropas aragonesas.
En noviembre de 1591 estió ocupada breument per tropas castellanas entre la invasión castellana d'o Reino d'Aragón per parte de Felipe II de Castiella.
En agosto de 1706, entre la Guerra de Succesión Espanyola, l'exercito borbonico sitio y bombardeyo Magallón dica que plegoron tropas austracistas ta devantar lo sitio dende Zaragoza.
En 1707 Felipe V Borbón abolió lo Reino d'Aragón con os decretos de nueva planta. Magallón pasaba a depender de Castiella estando reduciu Aragón a una mera provincia.
En 1889 se fa a devantadera la linia de tren Borcha-Corz con aturada en Magallón. Lo tren, clamau afectivament “escachamatas”, estió en activo dica 1955.
En 1899 se funda la banda municipal de musica de Magallón con o nombre Sociedat Musical Santa Cecilia.
En 1936 un golpe d'estato que provoca una guerra civil arrociega a Magallón a 40 anyadas de dictadura de Francisco Franco.
En 1977 se recupera la Democracia.
Remove ads
Administración
O concello de Magallón ye l'administración encargada d'o municipio.
Reparto de concellers
| Partiu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
| Partido de los Socialistas de Aragón | 5 | 4 | 3 | 3 | 3 | 4 | 8 | 8 | 7 | 8 | |
| Partido Aragonés | - | 4 | 6 | 6 | 4 | 4 | 1 | - | - | - | |
| Partido Popular | - | - | - | - | 1 | - | - | 1 | - | 1 | |
| Chunta Aragonesista | - | - | - | - | - | 1 | - | - | - | - | |
| Independientes | 4 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | |
| CIM | - | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | |
| Izquierda Unida | - | - | - | - | 1 | - | - | - | - | - | |
| Aragón Sí Puede | - | - | - | - | - | - | - | - | 2 | - | |
| Total.[2] | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 |
Alcaldes
Remove ads
Cultura
Luenga
En esta comarca se charraba aragonés dica que estió substituyiu per lo castellano u espanyol. En primeras a nobleza cambio la suya luenga orichinal per lo castellano arredol d'o sieglo XV con a dentrada d'a dinastía castellana d'os Trastamara a lo trono d'Aragón. Manimenos as clases populars mantenioron l'idioma aragones, chapurquiau cada vegada con prou castellanismos, dica meyaus d'o sieglo XIX cuan s'introdució a escolarización obligatoria en castellano.[4]
Os repuis de l'idioma aragonés en parolas como que ansa, braguero, crebazas, fendejo, fascalear, garrampla, etc. han puesto estar escuitadas por as carreras de Magallón dica no fa muito tiempo.[5]
Liendas
- Lienda d'a muerte de Chuan d'Albir
- Lienda d'a Fila la Mora de Ganyarul
- Lienda d'a cochina d'a daga d'archent
- Lienda d'o tresoro d'o Furuchón de los Moros
Comparsa de chigants y cabezutos
Personalidaz naixitas de Magallón
- Chuan d'Omedes (1477-), flaire, gran Mayestre d'a Orden de Sant Chuan de Cherusalem.
- Joseph de Casanova, autor d'o primer tractau espanyol de caligrafía (1650).
- Ramón Salvador, musicaire, autor d'a ixota "La Olivera (Pulida Magallonera)".
- Mosén Lorenzo de Magallón (1608-1676), fundador d'os capuchins en Venezuela.
- Chuan d'Albayzeta, sastre d'o sieglo XVII, autor d'o manual "Geometría y trazas perteneciente al oficio de sastres".
- Elisa Garrido
- Juan Antonio Frago Gracia
- Anna Canalias Mestres
- Joaquín Liso Torres
- Valerio Castillo, practicant de Tiro de barra aragonesa.
- Felisa Galé, cantaire d'ixota.
- Jaime Gil, arnero d'o sieglo XVII.
Fillos adoptivos
- Fernando Lázaro Carreter
- Pablo Molinos Sarriá
- Abel Moreno Gómez
Remove ads
Barrios
Morería
A Morería de Magallón yera o barrio an viviban a parti d'a población musulmana que se quedó dimpués d'a conquiesta cristiana de Magallón en 1119.
Chudería
Os chodigos, encara que en radito numero, puede que haigan viviu en Magallón dende l'epoca romana. Manimenos en a Edat Meya los reis cristianos afavorioron lo suyo asentamiento en a chudería de Magallón.
Quez
O Barrio de Quez yera un barrio situau amán de Magallón an estió centrada a producción alfarera.
Barrio d'as Bodegas
O barrio d'as bodegas ye un barrio situau amán de Magallón an an antis s'elaboraba lo vin.
Calentejo
Sant Miguel
Puestos d'intrés
- Ermita de Sant Sabastián
- Puent de Fornols: puent d'orichen romano sobre la Uecha.
- Torre de Magallón
- La Molilla
- A grancha de Mazalcoraz
- antigo Hespital de Magallón
- Peirons de Magallón
- Matadero de Magallón
Remove ads
Fiestas
- Sant Sabastián, 20 de chinero: foguera con migas.
- Día d'as bodegas, 23 d'abril.
- Sant Sabastián de la Loteta, zaguer domingo de mayo.
- Sant Lorent, 10 d'agosto.
- Santo Cristo, 13-19 de setiembre.
Referencias
Vinclos externos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads