Occitán gascón

L'occitán gascón^[1] ye o dialecto mes occidental de l'occitán, prou diferenciato d'a resta, y con diversas influencias posiblement bascas. L'aranés ye una varietat local d'o subdialecto gascón pirenenco.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Gascón Gascon
Variedaz de l'occitán
Extensión d'o gascón
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Gascunya Biarn Bigorra
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions	{{{atras denominacions}}}
Charradors	253.814
Oficial en	Catalunya (Aranés)
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por	Conselh de la Lenga Occitana
Vitalidat
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Romance Romance occidental Galorromanica Occitanorromanica Occitán Gascón
Codigos
ISO 639-1	oc (occitán)
ISO 639-2	oci (occitán)
ISO 639-3	oci
SIL	oci

Ista modalidat occitana tien una fuerte personalidat y ye diferent d'a resta d'os dialectos d'oc y por ixo belas peronas afirmaban que se trataba d'una luenga diferent. Iste pareixer ye muit minoritario hue: os lingüistas y a gran mayoría d'os usuarios d'a variedat gascona fan servir a visión unitaria de l'occitán con a norma cheneral alibertina, a mesma d'a resta de dialectos occitans. A muga d'o gascón con os atros dialectos occitans se produce con parlas de transición en as riberas d'a Garona dende a Val d'Arán (on se charra l'aranés), dica Bordeus.

O gascón se divide en diversos subdialectos entre os cuals domina a ran normativo la variedat biarnesa u biarnés (que en muitos aspectos presenta mas peculiaridaz que l'aleixan d'o lenguadociano). As parlas pirenencas presentan atras tendencias particulars como l'articlo pirenenco eth (femenín era), y localment, especialment en aranés, a conservación de l'[a] final atona y os plurals femenins en [es] (l'aranés ha adoptato la normativa occitana cheneral —l'alibertina— que puede transcribir belas particularidaz locals).

Pèire Bèc, un d'os estudiosos mas importants d'o gascón, proposó:

• una "clasificación dialectal" de l'occitán (tres grupos: gascón, noroccitán y suroccitán),
• una clasificación "supradialectal" (tres atros grupos: aquitanopirenenco, occitán central y arvernomediterranio) unindo o gascón a lo lenguadociano meridional ta formar o grupo aquitanopirenenco.

Rasgos propios d'o gascón

Bellas d'as caracteristicas particulars d'o gascón son:

• cambio de f a h (que en bels indreitos no se pronuncia) -> Huec (fuego). Heuguèra ("felequera" u "felz(e)").
• Cayita d'a n intervocalica -> Haria ("farina"), Lua ("luna").
• Transformación d'a ll latina en th en as rematanzas y en r en posición intervocalica -> Castèth ("castiello"), bèth bèra (bonico bonica).
• Conservación de QUA y GUA latinos (en a resta de l'occitán pasan a [ka] y [ga]).
• Reducción de -MB- e -ND- latinos a [m] y [n] como en catalán.

O sufixo latino -ANUM presenta a forma coincident con o catalán -à dende a costa dica a Val d'Aura, y en a zona d'a Garona presenta a forma -án coincident con o belsetán y o chistabín.^[2] D'esta manera en gascón se puet decir mardà u mardàn.

Escritura

O gascón fa servir bellas grafías particulars como h-, -th, -sh y n·h, s·h (como in·hèrn, des·har ta evitar una posible confusión con -nh-, -sh-).